Allahşükür Paşazdənin: “Əminəm ki, xalqımız gec-tez axtardığı yolu tapacaq”

Modern.az jurnalist Səfurə Çərkəzqızının Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam hacı Allahşükür Paşazadədən illər öncə aldığı müsahibəni təqdim edir:

Qeyd edək ki, müəllifin “Sevdalılar” adlı kitabında yer alan bu müsahibə internet mediada ilk dəfədir yayınlanır.

***

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam hacı Allahşükür Paşazadəylə görüşüm onun doğum günü ərəfəsində baş tutdu. Olanlardan, ola biləcəklərdən, dindən, dindarlardan, hətta doğum gününü necə keçirəcəyindən də danışdıq…

– Şeyx həzrətləri, bura gələndə məscidin qapısında oturan dilənçi qadınları gördüm. Hara gedir bu millətin axırı? Hamı əl açıb dilənir…

– Bismillahir-Rəhmənir – Rəhim! Yaxşı olar ki, bu sualı dövlət qurumlarına, onun işçilərinə verəsiz. Bu məsələləri dövlət həll eləməlidi.

– Həmişə güzəran ağırlaşanda deyirlər, dinsizliyimizdən bu günə düşmüşük. Siz necə fikirləşirsiz?

– Bizim xalq heç vaxt dinsiz olmayıb. Bugünkü çətin vəziyyəti  dinin üstünə yıxmaq lazım deyil.

– Bəs dinin dövlətə təsiri necədi?

– Azərbaycan dövlətinin Konstitusiyası, qanunu var. Biz də işimizi o çərçivədə görürük. Yəni  həmin qanunda yazılmayıb ki, din dövlətə təsir eləməlidi.  Dinin dövlətə köməyi o olmalıdı ki, məscidlərdə dini işlər aparsın. Şəriət kitablarını, “Quran”ı çap elətdirsin.

– Dinlə siyasət necə?  Din xadiminin siyasətə müdaxiləsi düzgündür?

– Konstitusiyanı oxumusunuzsa, bayaq dediyim kimi, “Vicdan azadlığı” bəndində göstərilir ki, din dövlətdən ayrıdı. Heç bir siyasi işlərə qarışmır.

– Amma sizi ən çox siyasətə müdaxilənizlə suçlayırlar.

– Mən heç vaxt siyasətə qarışmamışam. Amma elə şeylər var ki, kənardan durub baxmaq olmur. Mən də bu ölkənin vətəndaşıyam. Din dövlətdən ayrı olsa da, vətəndaş vətənindən ayrı deyil. Onun işlərinə müdaxilə eləmək, dövlətçilik ideyasını yaymaq mənim də borcumdu.

-Onda gəlin indiki siyasi vəziyyəti sizin baxışınızla çözək.

– Yaşadıqlarımız bütün dövlətlərin həyatında olub. Bu dövrdə çətinliklər, laxlamalar baş verir. Amma axırda xalq öz doğru yolunu tapır. Camaata da bu dövrdə köməyi biz eləməliyik. Uzun müddət müstəmləkədə olduğumuz üçün azadlığa birdən-birə çatmaq  çətindi. Bu gün bütün müsəlmanların qəlbində iman var, o vaxtsa bunu izhar eləmək mümkün deyildi. İndi məscidlər, mədrəsələr açıq-aşkar öz işiylə məşğuldu. Əminəm ki, xalqımız gec-tez axtardığı yolu tapacaq.

– Bununçün xalq kimə arxalanmalıdı? Lap belə deyək: müxalifətə, ya iqtidara?

– Allaha!

– Şeyx, deyirlər, siz türkçülüyə qarşı çıxırsız?

– Yalan söhbətdi, buna heç bir əsas yoxdu. Mən milli məsələlərə yox, dini işlərə baxıram. Milli məsələlər dövlətin işidi. Biz heç bir dini məzhəbi birləşdirmək fikrində deyilik. Amma bunların arasında dostluq yaratmaq borcumuzdu. O sözü deyən ancaq təxribat məqsədi güdür. Əslində, mənim istəyim odur ki, islamdan gələn keyfiyyətləri qoruyub saxlayaq. Heç bir dövlətin xüsusiyyətləri bizdən o keyfiyyəti almasın. Bizim öz modelimiz olmalıdı, ordan-burdan gələn yox. Əgər mənim bu mövqeyimi hər hansı millətin əleyhinə yönəldirlərsə, daha sözüm yoxdu.

– …Bizdə həm çadraya bürünənlər var, həm də  açıq-saçıq geyinənlər…

– Azərbaycan müsəlman dövləti yox, müsəlman ölkəsidi. Burda müxtəlif xalqlar yaşayır. Kim müsəlmançılığa əməl eləyirsə, başını örtməlidi. Bu, mənim sözüm deyil, Allahın, peyğəmbərin, şəriətin tələblərindən biridi. Kim istəmirsə, məcburiyyət yoxdu. Amma təbliğat bizim borcumuzdu.

– Son illər bizdə müxtəlif dinlərin təbliğatı gedir…

– Bir vaxtlar ateizmdən imtahan verib “5” alanda sevinirdik. Həmin nəsil beş-altı ilin içərisində dönüb müsəlman ola bilməz ki… Onların içərisində kök salmış ünsürlər həmin təbliğata tez uyur. Bir də ki Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, onu əhatə edən dövlətlərin dünyadakı siyasi yeri buna təsiri göstərir.  Həmin dövlətlər Azərbaycanın gələcəyini öz arzusuyla görmək istəyir. Hər birinin də öz maraqları var.

– Siz onlara qarşı hansı işləri görürsüz?

– Bizimki təbliğdi. “Vicdan azadlığı”nda var ki, xalqın ümumi etiqadına, ənənəsinə yad məzhəblərin, dinlərin yayılması qadağandı. Bu qanunu dövlət qəbul eləyib,  o da cavabdehdi.  Azərbaycanda hər hansı bir dini yayırlarsa, onun fəaliyyəti üçün şərait yaradan, viza verən, sərhəddən keçirən  dövlət məmurlarıdı. Həmin dinlərin təbliği üçün nə qədər pul qoyulur. Özü də gələnlər xüsusi öyrədilmiş adamlardı. Onlar öz dövlətlərində məktəb keçiblər. Bizimsə qarşımızı qanunlarımızdakı qüsurlar, boşluqlar  kəsir. Missionerləri cəzalandıracaq qanunumuz yoxdu.  Bu məsələləri biz dəfələrlə qaldırmışıq.  Milli Məclis xüsusi qərarlar çıxarmalıdı.

– Bizdə İran mədrəsələrinin, dini məktəblərin sayı artır. Sizcə, bu da İran dövlətinin gizli təbliği deyil?

– Elə hesab eləmirəm.

–  O məktəblərin yerləşdiyi binaların üzərində ancaq İranın bayrağı asılır…

– Mənə qalsa, ümumiyyətlə, hər hansı binadan bayraq asılmasının əleyhinəyəm. Özümüzün bayrağı, ya başqasınınkı, fərqi yoxdu. Bu, o deməkdi ki, bu işi mən eləmişəm. Bir növü, elədiklərinə minnət qoymaqdı.

– Keçək başqa məsələyə…Şəriət məhərrəmlikdə baş yarmağa, qan çıxarmağa icazə vermir. Amma belə mərasimlər elə sizin məscidin həyətindəcə olur…

– Qan çıxarmaq müsəlmançılıqda günah sayılır.  Biz dəfələrlə televiziyadan bu barədə çıxışlar eləmişik. O mərasimləri təşkil eləyənlərsə  bizim mollalar deyil. Kənardan gələn camaatdı. Onlar elə bilir ki, zəncirlə özlərini döyməklə Allahın yanında günahlarını yuyurlar. Bir də ki onlar ancaq bir gün bura gəlirlər. Biz onlara necə deyək “gedin burdan!”?

– Sizcə, bu, camaat arasında  dini təbliğatın zəifliyi deyil?

– Düzdü.

– Doğum  gününüzü  təmtəraqlı keçirmək fikriniz var?

– Yox, elə bir şey fikirləşməmişəm.

– Gəlin  bir az da islamda qadının yeri barədə danışaq…

– İslamın qadınlara verdiyi hüquq, ixtiyar heç bir dində yoxdu. Allah-təala Quranda buyurur ki, qadınlar bəzi şeylərdə kişilərdən üstündü.

– İslamın qadına verdiyi o hüquqları müasir Azərbaycan qadını qoruya bilirmi?

– Yox.

– Niyə?

– Çünki cəmiyyət hələ o səviyyədə yetişməyib. Bununçün heç  kəsi qınamaq olmaz. Hələ xeyli zaman gərəkdi. Bax, bilirəm ki, başınızdakı yaylığı bura gələndə örtmüsüz, eləmi?

– Doğrudu.

– Amma çox istəyərdim ki,  həmişə belə örtünəsiz. Siz bu yaylığı Allaha görə yox, mənə görə bağlamısız. Nə vaxt bu işi Allaha görə eləsəz, deməli, azadlığınızı, hüquqlarınızı qoruya bilirsiz. Əgər daxili azadlığınız  daxili hicabınız olsa, bu dediklərinizə çatmaq mümkündü. Qadına verilən ixtiyar  Sovet dövründə onların əlindən alındı.  Biz səkkiz il qabaq bunları qışqırıb deyirdik.  Mən Azərbaycan qadınlarından o qədər də narazı deyiləm.  Amma axır vaxtlar televiziyada, qəzetlərdə  elə açıq-saçıq şeylər verirlər ki. Siz elə bilməyin ki, mən fanatikəm. Amma əgər mən ailəmlə oturub hansısa filmə baxa bilmirəmsə, bu, biabırçılıqdı.

– İslamın verdiyi azadlığı Azərbaycan qadını tarixin daha hansı dövründə yaşayıb?

– Mən Sovet dövründə yaşamışam. Əvvəlki dövrləri də ancaq kitablardan oxumuşam. Hər halda, qadınların hüquqları Sovet dövründə daha çox tapdanıb.

– Sizcə, qadınlarımız o azadlığa çatacaq?

– İnşallah! Bu, sizdən, dinə yanaşmağınızdan asılıdı. Əgər addımınızı şeytana yox, Allaha görə atırsınızsa, gec-tez o zirvəyə çatmalısız.

– Milli Məclis çoxarvadlılıqla bağlı bir ara səs-küy qopardı. Amma qərar qəbul olunmadı…

– Çoxarvadlılıq  Allahın “Quran”da buyurduğu qanundu. Şəriətdə dörd arvada qədər evlənmək olar. Amma çoxlu şərtləri var. Gərək  arvadların hamısına ədalətli olasan. Eyni cür sevəsən, mənəvi-maddi, şəhvani tələblərini bərabər ödəyəsən. İkincisi, şəriətə görə  birinci arvadın uşağı olmursa, ya keçici xəstəliyi varsa, kişi ondan icazəsiz ikinci arvad ala bilər. Əgər bu səbəblər yoxdusa, ikinci arvad almaq üçün mütləq birincinin icazəsi olmalıdı. Üçüncünü almaq üçünsə hər iki qadının icazəsi lazımdı. Dördüncü də elə. Hanı indi belə kişi? Şəriətə görə bəzi məqamlarda çoxarvadlılıq vacibdi. Müharibələr zamanı nəsil artımı üçün…

– Bəs  şəriətə görə Şeyxin neçə arvadı olmalıdı?

– “Quran”da nə yazılıbsa, o, şeyxə də aiddir. Amma şeyxinizin bir arvadı var. İkincisinə, üçüncüsünə də ehtiyac duymuram.

1999-cu il

Səfurə Çərkəzqızı,
Sevdalılar”

Twitter