Kult.az-ın “Böyük çaylar sakit AXAR” layihəsinin budəfəki qonağı Xalq şairi Fikrət Qocadır.

- Fikrət müəllim, bugünkü ədəbi mühitdə olan gənclərdən razısınızmı?

- Axı mən kiməm ki, onlardan narazı olam?

- Hər halda yazarların əsərlərini oxuyursunuz. İçərilərində bəyəndikləriniz varmı?

- Maşallah, çoxdurlar, adlarını çəkmək istəmirəm, kimisə unudaram, inciyə bilər.

- Sizcə, müharibə şəraitində olan bir ölkədə gənc yazarlar hansı motivlərə üstünlük verməlidirlər?

- Məncə, onlar istədikləri mövzunu yazmalıdırlar. Burada göstəriş yoxdur, ola da bilməz! Hər kəs özünü ifadə edir, özünü tanıdır və məhz açıqladığı fikirlərin səviyyəsinə görə onu tanıyırlar. Əgər kimsə vətənpərvərlik mövzusundan yazırsa, bu onun vətənpərvər olduğunu göstərmir. Mənim arzumdur ki, yazarlar özlərinə sadiq olsunlar. Bu bir arzudur, istəkdir, əmr deyil!

- “Yazıçını yazıçıdan, şairi şairdən qorumaq” fikri ilə razısınızmı?

- Xeyr, qətiyyən. Bu fikirlərlə 1934-1937-ci il qurbanlarını nəzərdə tutmaq mümkündür. Çünki məhz həmin illərdə şairi şairlə, yazıçını yazıçı ilə üz-üzə qoyurdular. Amma şairi şairdən qorumaq düzgün deyil!

- Gənclik illərində insident yaşadığınz kəslər olubmu ki, yaradıcılığınıza əngəl olsunlar?

- Əlbəttə, o qədər olub ki... Bu adi haldır.

- Bəs, illər sonra onlar məşhur Fikrət Qoca ilə qarşılaşdıqda, münasibətləri necə olub?

- Çox adi. Deyiblər ki, o vaxt bəyənmirdik, indi bəyənirik.

- Maraqlıdır, Fikrət Qoca vəzifə sahibi olduqdan sonra zamanında onu bəyənməyən şəxslərdən qisas alıbmı?

- Qətiyyən. Bu haqda heç düşünməmişəm də.

- Amma şeirlərinizdə sətiraltı hədəf mənbəyinə çevirilən obrazlar çoxdur...

- Şeirlərimlə sözümü demişəm; kim öz payına götürübsə, götürüb.

- Gənc yaşlarınızdan “Qoca” təxəllüsü götürmüsünüz...

- Soyadım Qocayevdir. O zamanlar soyadı dəyişdirməyə icazə vermirdilər. Moskvadan təzə gəlmişdim, “Gənclər qəzetində” çalışırdım. Ağdaşlı Fikrət Qocayev adlı bir şəxs də şeirlər yazırdı. Təsəvvür edin ki, o bazardan bu bazara meyvə-tərəvəz daşıyır və qəmli-qəmli şeirlər yazırdı. Hər kəs də elə bilirdi ki, mən elə həmin Fikrət Qocayevəm. O da ağdaşlı idi, mən də, adımız da, familiyamız da eyni. Ona görə də əlimə girəvə düşdü. Baş redaktora dedim ki, artıq familiyamı “Qoca” yazacam. Ardınca adaşıma şeir də həsr etdim; “Adaşım və eloğluma”.

İnstitutu Moskvada yenicə bitirib gəlmişdim. Çox cavandım. Xatırlayıram, hətta “Sabir poeziya günləri”ni ilk dəfə təşkil edən Rəsul Rza səhnədən mənə söz verdi: “Sözü verirəm Fikrət Qocaya”. Zalda əyləşənlər gülüşdülər. Rəsul Rza cavab olaraq dedi ki, baxmayın ki, familiyası Qocadır, özü cavandır.

- Mahnılara bəstələnən şeirləriniz sifariş əsasında olubmu?

- Yox, şeirlərimi bəyənən bəstəkarlar onlara mahnılar bəstələyib. Ramiz Mirişli, Ruhəngiz Qasımova, Emin Sabitoğlu ilə çox çalışmışıq.

- Gözəl şair eyni zamanda gözəl əxlaq sahibi olaraq arxasınca apardığı kütlə üçün nümunə olmalıdırmı?

- Mən düşünürəm ki, nəinki şair, istənilən adam öz ailəsinin “reklamıdır”. O yalnız özünü düşünməməlidir, bilməlidir ki, tək onun adı hallanmır. Kim olursa olsun, adicə yol ilə getdikdə, o bilməlidir ki, deyəcəklər, filankəsin övladıdır. İkinci növədə onu başqa şəhərdə doğulduğu yerlə tanıyacaqlar; misal üçün, Bakıda yeri-yurdunun adı ilə tanınacaq. Daha sonra isə başqa ölkədə artıq Azərbaycanı “reklam edəcək”. Hər kəs bunu hiss etsin ki, dünyanın hər yerində Azərbaycanı tanıdır. Əgər sən nadanlığı gedib Fransada göstərəcəksənsə, bütün Azərbaycan alimləri və ziyalıları onların gözündə nadan olacaq.

- Fikrət Qoca “şah əsərini” yaradıbmı?

- Yox, qızım. Bəlkə də o yazılacaq “şah əsər” mənimlə birgə qəbirə gedəcək. Bilirsinizmi, şeir yazmaq qızdırma xəstəliyi kimi bir haldır. İnsanı darıxdırır, məcbur edir oturmağa, yazmağa. Hətta yer yoxdursa belə, masanın altında yazırsan. Dünyada çox mövzu var. İnsanı nə maraqlandırırsa, onu da yazır. Hər günün, hər anın, hər dövrün bir mühiti var. Yazıya münasibət varsa, var, yoxdursa, yoxdur. Necə ki, uşaq böyüyür, gəzənə qədər onunla məşğul olursan, elə ki ayaq tutub yeriyir, müstəqil olur, artıq bir o qədər də narahat olmursan: deyirsən, Allah, özün qoru! Tapşırırsan taleyə. Yaradıcılıq da elədir. Nə qədər ki, o mənim canımdan çıxmayıb, düşünürəm ki, o mənim “şah əsərimdir”. Amma sonra dəyəri zaman verir.

- Ən çox sevdiyiniz şeirləriniz hansılardır?

- Övlad kimi yanaşıram; ayırmaq olmur.

- Şeirlərinizdən “vizit kartı” hesab edilən hansıdır?

- Elə bir şeirim yoxdur.

- Bəs ilk şeiri nə zaman yazmısınız?

- 1954- cü ildə Dəmiryol texnikumunda təhsil alırdım. İlk şeirim satirik mövzuda “Bacıqızı” adlanırdı. Dördmisralıq şeir idi. Müəllimim vardı, yanımda əyləşən qızla bağlı deyirdi ki, xətrinə dəyməyin, bacıqızıdır. Sonradan məlum olmuşdu ki, sən demə, bu onun xəlvətcə görüşdüyü qız imiş. Yazmışdım:

“Bunun mətləbi çox adi imiş,

bacıqızı dediyi arvadı imiş ...”

Sonralar bu şeir “Kirpi” jurnalında dərc olundu.

- Gəncliyində Fikrət Qoca öz pərəstişkarlarından çoxmu sevgi etirafları alıb?

- Qızım, mən bu barədə danışmağı xoşlamıram.

- Fikrət müəllim şairə xanımla ailə qurardımı?

- İnsan sevdikdən sonra istənilən şəxslə ailə qura bilər.

- Sevgi əsasındamı ailə qurmusunuz?

- İki dəfə ailəli olmuşam. Birinci dəfə ailə həyatım alınmadı. Əvvəl düşünürsən ki, xoşun gəlir, sonra isə alınmadığının şahidi olursan. İnsan bir-birinin yanında mənəvi baxımdan “çılpaqlaşır”. Xarakterdə gizli saxlaya bildiyi məqamlar isə birgə yaşayış dövründə üzə çıxır.

- Bir çox məşhur yaradıcı insan var ki, yaradıcılıq qabiliyyətlərini nəfislərinə qurban veriblər. İnsan necə etməlidir ki, nəfsinə qalib gəlsin?

- Məncə, insanın birinci düşməni onun daxilindədir: insan “özü” ilə ömrünün sonuna qədər mübarizə aparmalıdır, vuruşmalıdır. O düşmən isə tamahdır, mənəm-mənəmlikdir, daxili eqodur. Əgər sən özün-özünə qalib gələrsənsə, o zaman yaxşı ilə pisi ayırd edə bilərsən. Birinci növbədə öz daxili eqona üstün gəlməyi bacarmalısan. Başqası sənə irad tutduqda, əsəbiləşirsən. Amma özün ayırd etdikdə, nəticə çıxarırsan. Birinci növbədə özünə düzəliş etməlisən. İnsanların 80%-i çalışır ki, başqalarını düzəltsin. Əgər sən özünə düzəliş etsən, başqası sənə baxaraq, örnək götürəcək; o da istiqamətini doğru yola tərəf yönəldəcək.

- Bayaq vurğuladınız ki, övlad bir ailənin “reklamıdır”. Necə düşünürsünüz, övladların formalaşmasına, ictimai mühitdə normal yaşamasına görə valideyn cavabdehlik daşıyırmı?

- Mənim dörd övladım vardı, biri dünyasını dəyişib. Heç bir zaman onların qarşısına sədd çəkməmişəm. Hər zaman demişəm ki, get, necə yaşayırsan yaşa, mən də səni eləcə qəbul edirəm.

- Düşünmürsünüz ki, “necə yaşayırsan” dedikdə, mənfi təsirə məruz qala və ya diqqətdən kənar olduqda, ümumiyyətlə təcrid oluna bilərdilər?

- Övladlarımdan üçü qızdır. Fikirləşirdim ki, mən onlardan birini məcbur etsəm kiminləsə ailə qurmağa, o zaman bir ömür boyu öz kiçik narazılığını belə atasının günahı hesab edəcək. Amma səhvi özü edibsə, deyəcək ki, səhv özümündür.

- Necə düşünürsünüz, övladları qarşısına sədd çəkməklə hər hansı bir təhlükədən qurtarmaq mümkün olardımı?

- Valideyn övladını yalnız özü gördüyü səmtdən qoruya, mühafizə edə bilər. Əgər övlad meyillidirsə, sən gördüyün səddən kənar olaraq, görmədiyin səmtdən istədiyini, bildiyini edəcək.

- Daha çox şöhrətli və tanınmış insanların övladları, yoxsa sadə ailənin uşaqları təsir altına düşür?

- İstənilən ailədən olan övlad təsir altına düşür ki, burada günah valideynlərindir.

- Bayaq qeyd etdiniz ki, bir çox hallarda valideynlər öz övladlarını görünməyən səmtdən mühafizə edə bilmir...

- Övlada izah etmək lazımdır ki, haram yemək Allah yanında da, dövlət yanında da böyük günahdır. Əgər uşağın əlində valideyn verdiyi puldan başqa pul varsa və sən valideyn bunu bilərək susursansa, deməli, onun seçdiyi haram yolla qazanmış qazancı ilə barışırsan. Təbii ki, bu pullar ya qumardandır, ya başqa natəmiz yoldan əldə olunub ki, sonu də bəllidir ki, hara aparır...

- Bir çox yazar var ki, ədəbi mühitdən küskündür. Onları yenidən bir ocağa toplamaq üçün hansı cəhdləriniz olub?

- Çox olub ki, insanları dinləmişəm, yardım etmişəm, hər hansı çətinliyində kömək olmuşam, Birliyə üzv etmişəm, hörmət göstərmişəm. Sonra isə həmin şəxslər başlayıblar əleyhimizə yazılar yazmağa və ya hər hansı bir girəvə düşdükdə, başlayıblar söyüş söyməyə. Düşünürəm ki, bu cür hadisədən sonra o cür insanların şeir yazmağı da günahdır. İnsanın daxilində vicdan adlı məfhum var. Əgər o vicdan varsa, insan pis söyüş söyə bilməz, yaxşıya pis deyə bilməz. Şairlik İlahi bir işdir, şair İlahinin göndərdiyi şəxsdir. Bizim müqəddəs Quran kitabımız şeir üzərində yazılıb, ritmi var. Qədim türk dastanlarımız da həmçinin.

- Ən çox ilham aldığınız, sevdiyiniz yazıçı və ya şair kimdir?

- Sevdiyim yazıçılar çoxdur. Mən gözümü yumub sevmirəm. Misal üçün, Füzulini çox sevirəm, amma onun da çox gözəl klassik yazıları, əsərləri ilə yanaşı, zəif, sadə şeirləri, qəzəlləri də var. Bilirsinizmi, bir şairə valeh olmaq, hətta hərəkətini yamsılamaq, onun kimi danışmaq düzgün deyil. Bu, toyuq deyil ki, eyni cür yumurtlaya, bu ədəbiyyatdır. Əgər bir şairə inanırsansa, iki yaxşı şeiri varsa, o zaman bir ömür boyu ona hörmət etməyin kifayətdir; çünki onda şairlik görmüsən. Allaha xatir onu sevməlisən və bilməlisən ki, o, Allah tərəfindən seçilmiş insandır!

- Bir çox xarici ölkələrdə əsərləriniz işıq üzü görüb. Ən yaxşı tərcümə hansı dilə olub?

- Fransada, Latviyada kitablarımın tərcümə edilmiş versiyaları yaxşıdır. Latviya ədəbi baxımdan azad idi və mənim şeirlərim nə qədər yaxşı alınsa belə, onların ən adi şairləri dərəcəsində idim. Çünki tərcümələrdə istənilən halda əsərlərin ruhu dəyişir. Kitablarımın tərcümələrini xalq şairləri İmand Ziyadonets və Maris Şaklayets etmişdilər. Maris o zaman üç-dörd respublikadan şairlərin əsərlərini seçərək tərcümə etmişdi.

- Bir çox xarici ölkələrdə rəsmi səfərləriniz olub. Hansı ölkəyə yenidən səfər etmək istərdiniz?

- Fransaya səfər etmişəm, Kubada iki dəfə olmuşam, Vyetnamda, Kambocada, Afrikada, Qvineya-Bisauda, Hindistanda, Malayziyada, Sinqapurda, Amerikada on dəfə olmuşam, bütün Avropanı gəzmişəm, Rusiyanı isə qarış-qarış gəzmişəm - Kamçatkadan tutmuş Qorno-Altaysk vilayətinə qədər. Türkiyə, İran qonşulardır ki, oraya get-gəl daha çox olub, MDB ölkələrində də olmuşam. Harasa yenidən getməklə bağlı arzum yoxdur.

- Qonşu ölkələr demişkən, nə üçün İran ədəbiyyatımıza qarşı barışmaz mövqe tutur?

- İranın müştəbehliyi başına oyun açır. Bu ölkə bir şeyi anlamır ki, ərazisində 30 milyondan çox azərbaycanlı yaşayır. Onun dilinə qadağa qoymaqla özünə qarşı çıxmış olur. Necə olur ki, Təbriz Universitetində erməni dilində kaferda mövcuddur, Azərbaycan dilinə isə qadağa var? Bu onların öz başlarına açdıqları bəladır.

- Bu nifrət nədən irəli gəlir sizcə?

- Nadanlıqdan.

- Nə vaxta qədər davam edər bu nadanlıq?

- Onlar ağıla gələnə qədər.

- Bir az da taleyimizdən danışaq: Qarabağın həllini necə görürsünüz – sülh, ya müharibə?

- İstəyirəm ki, söylədiklərimi bir-bir xüsusi ilə qeyd edəsiniz. Əvvəla onu bildirim ki, bu müharibədə biz qazanmışıq. İndi fikirlərimi izah edərəm: Xatırlayıram, sovet dövründə mən Qarabağda qonaq olduğum zaman görmüşəm ki, oradakı ermənilər bizim hesabımıza azərbaycanlılardan daha yaxşı yaşayırdı. Hər şey onların əlində idi. Deyirdik ki, qısqanmasınlar, özlərini qərib hesab etməsinlər. Birinci katib hər zaman orda erməni idi. Bakının özündə belə ən yaxşı vəzifələr ermənilərə məxsus idi. Şəhərin mərkəzində, ən yaxşı yerlərdə ermənilər yaşayırdı. Bütün nazirliklərdə məsul işçilərin əksəriyyətinin katibələri erməni qızları idilər ki, onlar sözügedən məsul şəxslərə istədiklərini yeridirdilər. Pul o zaman ermənilərdə idi. Biz elə bilirdik ki, bənna erməni olar, pinəçi erməni olar, yaxşı dərzi erməni olar, dəllək erməni olar; başımız belə onların əlində idi! Ən pullu yerlərdə; müsahasibatlıqda, xəstəxanalarda, milis orqanlarında müstəntiqlərin əksəriyyəti ermənilər idilər.

Təbii ki, bütün bu ixtişaşlar olmasaydı, indi artıq pullu ermənilər bütün ölkəmizi satın almışdılar və mütləqi-hakim indi onlar idi. Bu işlərdə ağılsızlıq göstərdikləri üçün üzlərindəki maskaları düşdü və içindəki kinləri üzə çıxdı. Biz onsuz da gec-tez itirilmiş torpaqlarımızı geri alacağıq. Onlar versə də, verməsə də, biz yenidən torpaqlarımıza sahib olacağıq, sadəcə olaraq, Allah bizim ağlımızı almasın ki, bu məsələlər danışıqlar yolu ilə bitərsə, yaddaşımızı itirməyək və bir daha düşmənə qarşı yenidən yaxşılıq etməyək! Əks tədirdə qanlı tarix bir daha təkrar oluna bilər!

- Filippinli cavan şair Xose Risal, kubalı Ernesto Çe Gevara və bir çox ölkələrin milli azadlıq uğrunda liderləri haqqında poemalar yazmısınız. Onların yaxınları ilə görüşləriniz olubmu?

- Çe Gevaranın bacısı və bacısı oğlu ilə görüşüm olub. Hava limanının mehmanxanasına xəlvəti olaraq məni soraqlaya-soraqlaya gəlmişdirlər. Ola bilərdi ki, hələ də siyasi durumla bağlı bir qədər nigarançılıqları mövcud idi. İki dəfə olmuşam Kubada; 1968- və 1974-cü ildə. O zaman sülh komitəsinə məxsus on altı dildə çıxan “Sovetskiy Soyuz” və “Noviy mir” jurnalı çap olunurdu ki, yazdığım poema haqqında jurnalın ilk səhifələrində qeydlər vardı.

Bir maraqlı hadisə də danışım: 1978-ci ildə Moskvadan nümayəndə heyətilə Vyetnama getdik. Orada Hoşimin şəhərinə yollandıq. Yeddi çayla dəniz sularına qarışımış şəhər valehedici idi; həyət evində saxlanılan balıqlar sahildə əl çaldıqda, saysız-hesabsız axına çevrilərək, sanki insanı qarşılamağa can atırdı. O qədər gözəllik dolu bir şəhər idi! Bir qədər bu şəhəri gəzdikdən və danışıqlar apardıqdan sonra oradan Sayqona getdik. Ora hər kəsi buraxmırdılar. Bizi qonaq kimi buraxdılar, çünki sərhədə doğru artıq Amerika əsgərlərinin hərbi qüvvələri yerləşmişdi ki, onlar da get-gedə yığışdırılmaq üzrəydilər; müharibə bitmişdi. Sayqon Vyetnamın ən iri şəhərlərindən idi ki, təkcə mərkəzində o dövrdə 1 milyon çinli yaşayırdı; bura onların adına istinadən “çinli məhəlləsi” adlanırdı. İllər keçdikdən sonra böyük qızım Günayın yaşadığı Amerikaya səfər etdim. O bir hindu ilə ailə həyatı qurub, Amerikada yaşayır. Təsəvvür edin ki, hindu ilə söhbət etdikdə məlum olur ki, mənim Sayqonda olduğum dönəmdə o da orada məhz dəniz piyadaçısı kimi döyüşlərdə iştirak edibmiş. Təsadüfə baxın ki, Amerikada eyni dönəmdə dolaşdığımız Vyetnamdan bəhs edirdik. Dünya bu qədər balacalaşıb! Bəlkə də bir əsər olaraq bu hadisəni qələmə alsaq, heç kəs bu dərəcədə dəqiq təsadüflərin olduğuna inanmaz.

- Övladlarınızdan hansı ədəbiyyata meyillidir?

- Pərvanə qızım İncəsənət və Mədəniyyət Universitetini bitirib, elmi müdafiəsi var, hazırda Amerikada yaşayır. Ara-sıra gizli-gizli Yazıçılar Birliyində çalışan Gülay qızım şeirlər yazır. Məncə, insanın bir peşəsi olmalıdır. Bilirsinizmi, indiki zamanda sovet dönəmindəki kimi şeiriyyatdan qazanc yoxdur. Bu Yazıçılar Birliynin binası və qurum özü bizə Heydər Əliyevdən qalan bir mirasdır ki, bir azdan görəcəksiniz ki, o da artıq yoxdur.

- Necə edək ki, onu qoruya bilək?

- Bu ancaq mehribanlıqla və insanların bir-birilərinə qarşı xoş münasibətləri ilə mümkündür. Davalı yerdə ot bitməz. Əgər istedadları varsa belə, bir-biriləri ilə indidən mübarizə aparırlarsa, yaşlandıqda ac qalacaqlar.

- Oxuculara hansı fikrinizi və ya arzunuzu çatdırmaq istərdiniz?

- Yazıçı olanlar da, olmayanlar da Allaha inansınlar və bir də ki, öz vicdanları qarşısında özlərinə hesabat verə bilsinlər!

Twitter