 |
|
Neftin qiymətinin düşməsi bazarda yaranan şəraitlə bağlıdır.
Səudiyyə Ərəbistanı və OPEK ölkələri ABŞ-la konfliktdən qaçmaq üçün neft hasilatını səssiz şəkildə azaltmaq niyyətindədir.
Transxəzər Nəqliyyat Dəhlizinin təşviqi üçün təqdimat növbəti il Hindistanda həyata keçiriləcək.
Neftin dünya bazar qiymətinin aşağı düşməsi qlobal təklif artıqlığı ilə bağlı olsa da, dünya iqtisadiyyatındakı geriləmələr də qara qızıla tələbi azaltmaqla yanaşı, bazara psixoloji təsirlər etməkdədir.
Axar.az xəbər verir ki, bu sözləri neftin qiymətindəki azalmaların davam edib-etməyəcəyinə dair məsələyə münasibət bildirən iqtisadçı alim Vüqar Bayramov deyib. O bildirib ki, gözlənildiyi kimi, neftin qiymətində azalmalar davam etməkdədir:
“Oktyabrın əvvəllərində “Brent” markalı neftin bir bareli 86 dollardan baha satılanda neftin qiymətinin yüksək olsa da, dayanıqlı olmadığını və yaxın zamanlarda 70 dollardan aşağı düşməsinin gözlənildiyini bildirmişdik. İrana tətbiq edilən sanksiyaların yeni mərhələsində ABŞ-ın 8 ölkəyə “yandırdığı yaşıl işıq” da göstərdi ki, okeanın o tayında neft bazarındakı siyasi dalğalanmaları belə tənzimləyə bilir. Oktyabrdan bəri 20 faizə yaxın dəyər itirən “qara qızıl”ın qiymətinin hətta indiki intervalda stabilləşəcəyinə inananların sayı azalıb”.
İqtisadçı 2014-cü ilin “neft şoku”nun yenidən təkrarlanıb-təkrarlanmayacağı haqda da danışıb:
“Qiymət azalmaları məhz Çin birjalarında səhmlərin qiyməti aşağı düşməyə başladıqdan sonra sürətləndi. Bu, qlobal böhran və bu kontekstdən neftə tələbin kəskin azala biləcəyi mesajı idi. ABŞ-ın 8 ölkəyə İran neftini idxal etməkdə istisna tətbiq etməsi də sanksiyaların neft bazarında qıtlıq yaradacağı ilə bağlı gözləntilərin üstündən xətt çəkdi. Beynəlxalq Enerji Akademiyasının məlumatına görə, bu ilin üçüncü rübündə neftə olan gündəlik tələb 99.8 milyon barrel, təklif isə 100.74 milyon barrel olub. Rəqəmlərin sadə müqayisəsi bazardakı vəziyyəti qiymətləndirməyə kifayət edir.
Dünən “JP Morqan” şirkəti “Brent” markalı neft üçün qiymət proqnozunu 2019-cu il üçün hər barreldə 10 dollar aşağı salıb. 2019-cu ildə neftin qiymətinin 83 dollar olacağını düşünən “JP Morqan” ekspertləri indi 73 dollar olacağını proqnozlaşdırırlar. Amma qiymət azalmaları davam edəcəyi halda gələn il üçün proqnozun daha da azaldılacağı istisna edilmir. Qiymət azalmalarına görə, Səudiyyə Ərəbistanına təşəkkür edən və aşağı qiymətlərin “dadını çıxartmağa” səsləyən Tramp, əslində, ABŞ-ın adını da öz tvitində qeyd etməli idi. 2018-ci ildə hasilatı kəskin artıran ABŞ dünyada ən çox neft istehsal edən ölkəyə çevrilib. Hətta yaxın gələcəkdə ABŞ-ın Səudiyyə neftinə ehtiyacının qalmayacağı da proqnozlaşdırılır.
OPEK 2014-cu il “neft şokunun” təkrarlanmasına imkan verməməyə çalışsa da, neft bazarı 4 il əvvəlki vəziyyətə istiqamətlənməkdədir. Digər tərəfdən neftin bir barrelinin daha 10 dollar aşağı düşməsi və bir müddət həmin intervalda qalması dünyada yeni şokun yaradılması üçün yetərlidir. Əslində, gələn il neft bumu proqnozlaşdıranlar yeni qiymət şokuna hazır olmalıdır. Doğrudur, OPEK+ gələn ay neft hasilatını azaltmaqla bağlı razılaşma əldə etməyə çalışır. Amma hələlik bu potensial məhdudiyyətlər də bazardakı vəziyyətin kardinal dəyişməsi üçün yetərli deyil”.
V.Bayramov qeyd edib ki, neft bazarında volatilliyin yüksək olduğunu nəzərə alsaq, 2019-cu il üçün Azərbaycan dövlət büdcəsində neftin qiymətinin 60 dollar deyil, aşağı götürülməsi daha məqsədəuyğundur:
“Maliyyə Nazirliyinin hazırladığı gələn ilki büdcə gəlirlərimizin 60 faizi neft sektorunun payına düşəcəyini nəzərə alsaq, 60 dollar riskli qiymət kimi xarakterizə oluna bilər. Maliyyə Nazirliyi 2019-cu ildə neft bazarındakı potensial fors-majorlara indidən hazır olmalıdır və bu baxımdan gələn ilki büdcədə neftin qiymətinin 55 dollardan yüksək götürülməsi məqsədəuyğun deyil. Hətta gələn il neftin qiyməti 60 dollardan yüksək olsa belə, il ərzində büdcəyə dəyişiklik etməklə qiyməti optimallaşdırmaq mümkündür. Buna görə də büdcə layihəsində neftin qiymətinin 60 dollardan 55 dollara endirilməsi daha arzuolunandır”.
İqtisadçının sözlərinə görə, neft bazarı ilin son ayında heç də nikbin əhval-ruhiyyə ilə yaxınlaşmır:
“Bütün hallarda Beynəlxalq Enerji Akademiyasının rəhbərinin bəyan etdiyi kimi, neft ölkələri üçün neftdən asılılığın aradan qaldırılması və iqtisadiyyatın şaxələnməsi “şokların təsirlərindən” sığortalanmağın yeganə və alternativsiz yol olaraq qalmaqdadır”.
Türkiyə lirəsi ABŞ dolları qarşısında bir az da güclənib.
Axar.az xəbər verir ki, hazırda 1 ABŞ dolları 5.28 lirəyə, 1 avro isə 6.04 lirəyə satılır.
Buna səbəb kimi dolların dünya bazarında zəifləməsi göstərilir.
Ekspertlər dolların zəifləməsinin davam edəcəyini proqnozlaşdırır. Onlar hətta lirənin daha da güclənəcəyini, 1 dolların 5.10 lirəyə bərabər olacağını ehtimal edirlər.
Qeyd edək ki, Türkiyədə dolların 5,3-ə qalxması "kritik səviyyə" hesab olunurdu.
Axar.az problemli kreditlərə güzəştin verilməsi məsələsi ilə bağlı iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun müsahibəsini təqdim edir:
- Kreditlərə güzəştin tətbiq edilməsi mümkündürmü? Əgər mümkündürsə, bu, hansı formada ola bilər?
- Gürcüstan hökumətinin problemli kreditlərin bağışlaması qərarından sonra belə bir addımın Azərbaycanda tətbiqi imkanları xüsusi ilə müzakirə edilir. MDB-də ipoteka keditlərinə güzəşt tətbiq edən Qırğızıstanla yanaşı, Rusiya da problemli kreditlərin həllində daha yaxşı təcrübəyə malik olan ölkələrdən hesab edilir. Belə ki, Orta Asiya ölkəsində bağışlanan məbləğ az olsa da, şimal qonşumuz kifayət qədər böyük məbləğdə kredit faizlərini silmişdi. Xarici valyutalarda olan kreditlərə güzəştin tətbiqinin tərəfdarı kimi mən hələ 2015-ci ilin aprelində “üçtərəfli güzəşt mexanizmi” ilə bağlı təkliflərimi hökumətə təqdim etmişdim.
- Xarici valyutada olan kreditlərə güzəşt necə tətbiq oluna bilər?
- 2015-ci ilin apreli ilə müqayisədə bu kreditlərin əsas məbləğlərinin həcminin azaldığını nəzərə alsaq, fərqin bank və Mərkəzi Bank tərəfindən kompensasiya edilməsi daha məqsədəuyğun olardı. Yəni 2015-ci ildə üçtərəfli güzəşt mexanizmi aktual idisə, indi ikitərəfli yanaşma daha uyğundur. Çünki əvvəl təklif olunan güzəşt mexanizminin əsas iştirakçısı olan vətəndaşların müəyyən hissəsi artıq ödənişlər ediblər. Məsələn, 1 dollar 0.78 manat məzənnəsi ilə 30 faizlə 10 000 min dollar kredit götürən vətəndaşın ilkin öhdəliyi 10 140 manat idisə, devalvasiyalardan sonra bu rəqəm 22 100 manatadək yüksəlib. Təklif olunan mexanizm tətbiq edilən zaman Mərkəzi Bank sözügedən kredit üzrə 11 960 manatı qarşılayır, kredit borcu olan isə 10 140 manat öhdəliyini yerinə yetirir.
- Manatla kredit götürülən kreditlərə güzəştin tətbiq edilməsinə ehtiyac varmı?
- Fərqli formada olsa da, milli valyutada olan kreditlərə də güzəşt tətbiq edilə bilər. Belə ki, devalvasiya kredit öhdəliyi olan vətəndaşın xərclərini artırıb. Nəticədə manatla kreditin qaytarılması üçün ailə büdcəsindən ayrılan məbləğin həcmi azalıb. Digər tərəfdən, bu kreditlər üzrə faizlər yüksək olduğundan həmin kreditlərin qaytarılması müəyyən çətinliklər yaradır. Məsələn, 30 faizlə 10 000 min manat kredit götürən vətəndaş əsas məbləği qaytarır, faiz isə (təxminən 3 min manat) bank və Mərkəzi Bank tərəfindən kompensasiya edilir.
- Xarici valyutada kredit götürüb və artıq öhdəliyini tamamlayan vətəndaşlar üçün bu halda hansı güzəştlər tətbiq edilə bilər?
- Devalvasiyadan 3 ildən çox zaman keçdiyi üçün bu müddətdə borc öhdəliklərini artıq yerinə yetirmiş vətəndaşlarımıza digər stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq edilər bilər. Məsələn, onlar yenidən kreditə müraciət edən zaman daha aşağı faizli borc əldə etmək hüququ qazana bilərlər. Sözügedən vətəndaşlar üçün təşviq mexanizmlərinin işlənib hazırlanması mümkündür.
- Güzəştin tətbiq olunması üçün maliyyə imkanlarımız varmı?
- Kompensasiyasının təklif olunması üçün ölkəmizin maliyyə imkanları var. Bu, birdəfəlik ödənişdir və bu baxımdan da hökumət üçün gələcək öhdəlik yaratmır. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, vaxtı keçmiş kreditlərin məbləği 1 milyard 748 milyon manatdır. Bu isə o deməkdir ki, hətta qeydiyyata düşməyən problemli kreditlərin də məbləğini nəzərə alsaq, öncə təklif edilən istiqamətlər üzrə güzəştlərin məbləği təxminən 1 milyard manat olacaq. Mərkəzi Bankla yüksək faizli kreditlərdən faydalanan bankların bu məbləği qarşılamaq imkanı var.
- Güzəştlərin tətbiqi devalvasiyalardan sonra kredit götürən vətəndaşlarda borcu qaytarmaqla bağlı arxayınlıq yarada və bu da gələcəkdə növbəti problemlərə səbəb ola bilərmi?
- Problemli kreditlərin həlli üçün 2008-ci ildən sonra 441 milyard dollara yaxın vəsait xərcləyən ABŞ təcrübəsi daxil olmaqla, digər tərəflərin praktikası göstərir ki, güzəştlərin tətbiqi digər çətinliklər yaratmır.
İlin sonuna qədər iki önəmli hadisə baş verəcək və bununla da neft qiymətlərinin uzun müddət hansı aralıqda qalacağı müəyyənləşəcək.
Bu sözləri Axar.az-a açıqlamasında iqtisadçı Natiq Cəfərli deyib.
“Birincisi, dekabrın əvvəlində Vyanada OPEK toplanacaq. Belə ki, neft bazarları növbəti dəfə hasilatın azaldılması ilə bağlı qərarın verilib-verilməməsindən asılı olacaq. Böyük ehtimalla, belə bir qərar qəbul olunmayacaq. Çünki hələ ortaq məxrəcə gəlinməyib. İkincisi, dekabrda həm də ABŞ-da FES-in növbəti faiz artımı qərarı gözlənilir. Faiz artımı qərarının qəbul olunması ehtimalı çox yüksəkdir. Bu iki hadisə baş versə, yəni OPEK hasilatı azaltmasa və FES faiz artımına getsə, neft qiymətləri ilin sonuna qədər təqribən 50-55 dollar civarında olacaq”, - ekspert bildirib.
Qeyd edək ki, ötən gün dünya birjalarında neft qiymətlərində kəskin ucuzlaşma olsa da, sonradan nisbi bahalaşma qeydə alınıb.
Hazırda “Brent” markalı neftin bir barreli 63,34, VTİ markalı neftin bir barreli isə 54,27 dollara satılır.
Neftin bir barrelinin qiyməti 35 dollara düşərsə, Rusiya iqtisadiyyatı tənəzzülə uğrayar.
Axar.az xəbər verir ki, bu barədə Rusiya Mərkəzi Bankının sədri Elvira Nabiullina deyib.
O bildirib ki, risk ssenarisinə görə 2019-cu ildə neftin bir barrelinin qiyməti 35 dollara düşə bilər: “Əgər bu reallaşarsa sanksiyaların da təsiri ilə 2019-cu ildə Rusiya iqtisadiyyatı tənəzzülə uğrayar”.
Gələn il neftin qiymətinin 55 dollar/barrel səviyyəsinə düşməsini ən mümkün ssenari kimi qiymətləndirdiklərini bildirən E.Nabiullina deyib: “Bu vəziyyətdə 2019-cu ildə Rusiyada iqtisadi artım nisbəti 1,1 ilə 1,7 faiz səviyyəsinə geriləyər. Neftin bir barrelinin qiyməti 75 dollar səviyyəsində qalarsa bu, büdcə üçün yaxşı olar, iqtisadi artım isə 1,5 və ya 2 faiz yüksələr”.
Azərbaycan və Belarus birgə kombayn istehsalı barədə razılıq əldə edib.
Venesuelanın neft naziri Manuel Kevedo gələn il yanvarın 1-dən OPEK-in prezidenti vəzifəsinin icrasına başlayacaq.
Axar.az xəbər verir ki, bu barədə Venesuela hökumətinin bəyanatında deyilib.
Qeyd olunub ki, M.Kevedo Əbu-Dabidə bu məsələ ilə bağlı bir sıra görüşlər keçirib.
Qeyd edək ki, hazırda OPEK-in rəhbəri Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Energetika naziri Süheyl Məhəmməd Fərəc Məzruidir.