 |
|
1990-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq ölkəmizə qarşı otuz ilə yaxın təcavüzü zamanı Ermənistan çoxsaylı hərbi cinayətlər törətmiş, nəticədə on minlərlə dinc sakin həlak olmuş, kütləvi etnik təmizləmə aparılmış, yaşayış məntəqələri dağıdılmış və mədəniyyət məhv edilmişdir. Bu vəhşiliklərin miqyasını münaqişə ilə bağlı itkin düşmüş 4 minə yaxın Azərbaycan vətəndaşı, o cümlədən Ermənistanın taleyinə aydınlıq gətirməkdən çəkindiyi 719 mülki şəxs də sübut edir.
Report xəbər verir ki, bu fikirləri Azərbaycanın BMT-dəki Daimi Nümayəndəsi Yaşar Əliyev Nyu-Yorkda İsveçrənin sədrliyi ilə çağırılan Təşkilatın Təhlükəsizlik Şurasının “Silahlı münaqişələrdə mülki əhalinin müdafiəsi” mövzusuna həsr olunmuş çıxışı zamanı deyib.
“Azərbaycanlı əsirlərin əksəriyyəti döyülüb, şikəst edilib, aclıq və təhqir kimi ağır işgəncələrə məruz qalıb. Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın mülki əhalisinə qarşı törədilmiş çoxsaylı vəhşiliklərin günahkarları beynəlxalq hüquqa açıq-aşkar məhəl qoymadan cəzasız qalmağa davam edirlər”, - o qeyd edib.
Səfir bildirib ki, münaqişə zamanı Ermənistan beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini pozaraq mülki əhalini və mülki infrastrukturı hədəf alıb:
“Ermənistanın hücumlar zamanı mülki obyektləri, o cümlədən evləri, məktəbləri və xəstəxanaları hədəf alması, mülki əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazilərə qarşı ağır partlayıcı silahlardan və kaset bombalarından istifadə etməsi, dağıntıların miqyasının genişlənməsi üçün qəstən törədildiyini və onların əsil niyyətini ortaya qoyur.
Azərbaycanın əsas su anbarının və elektrik stansiyasının yerləşdiyi Mingəçevir 2020-ci ilin payızında keçirilən hərbi əməliyyatlar zamanı dəfələrlə raket hücumlarına məruz qalıb. Əgər raketlər obyektləri vura bilsəydi, bu, 240 kilometrdən çox dağıdıcı daşqınlara səbəb olacaq, əhalini içməli su və elektrik enerjisindən məhrum edəcəkdi”.
Y.Əliyev çıxışında bildirib ki, Ermənistan Azərbaycana təcavüzü zamanı ölkəmizin ətraf mühitinə uzunmüddətli və ciddi ziyan vurmuş, geniş meşələrin qırılması, torpaqların deqradasiyası ilə, su infrastrukturlarının talan edilməsi və dağıdılması isə su ehtiyatlarının çirklənməsi ilə nəticələnmişdir:
"Xüsusilə Azərbaycanın əvvəllər işğal olunmuş ərazilərindəki Sərsəng su anbarının, bəndin və suvarma kanalının baxımsızlığı və düzgün idarə edilməməsi humanitar böhrana səbəb olub. Belə ki, çayın aşağı hissəsində yaşayan 400 min azərbaycanlı həm məişət, həm də kənd təsərrüfatı ehtiyacları üçün sudan məhrum olunub, eləcə də torpaq eroziyası, susuzlaşma və səhralaşma kimi ciddi ekoloji problemlər yaranıb. Ermənistandan Azərbaycana axan transsərhəd çayların çirklənməsinin davam etməsi ilə bu mənfi təsirlər bu günə qədər davam edir".
Səfir münaqişənin sona çatmasına baxmayaraq, Ermənistanın Azərbaycan ərazisinə yerləşdirdiyi yüz minlərlə mina haqqında dəqiq və dolğun məlumatıları bölüşməkdən imtina etdiyini və bu minaların mülki əhalini öldürməkdə və şikəst etməkdə davam etdiyini deyib.
Daimi nümayəndə əlavə edib ki, Avropa Şurası Parlament Assambleyası 26 yanvar 2016-cı il tarixli qətnaməsində Ermənistanın hərəkətlərini Azərbaycan vətəndaşları üçün humanitar və ekoloji problemlər yaratmağa yönəlmiş ekoloji təcavüz kimi dəyərləndirib.
Diqqətə çatdırılıb ki, bu ilin əvvəlində Azərbaycan Avropanın Vəhşi Təbiəti və Təbii Yaşayış Ərazilərinin Mühafizəsi üzrə Bern Konvensiyasına uyğun olaraq, ölkəmizin ətraf mühitini və biomüxtəlifliyini geniş şəkildə məhv etdiyinə görə Ermənistanı məsuliyyətə cəlb etmək üçün dövlətlərarası arbitraja başlayıb.
Diplomat Ermənistanın xarici işlər nazirinin müavininin çıxışı zamanı verdiyi yalan bəyanata da aydınlıq gətirib:
"Həmin bəyanatda Laçın-Xankəndi yolunun qondarma "blokadası", Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda elektrik enerjisi və təbii qazın kəsilməsi və etnik təmizləmə, "soyqırımı niyyəti" ilə bağlı iddialar açıq-aşkar yalan və təxribat xarakterlidir. Azərbaycan heç vaxt sakinlərin yolda sərbəst hərəkətinə, eləcə də, ərzaq, dərman və digər humanitar məqsədlər üçün istifadəsinə və Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin çıxışına əngəl yaratmayıb. Ermənistanın bu kimi yalanlarını ifşa edən çoxsaylı sənədləşdirilmiş sübutlar da təsdiqləyir.
Sərhəd-keçid məntəqəsinin yaradılmasına gəlincə, bu, hər hansı digər dövlətin öz sərhədlərini qorumaq və müdafiə etmək və sərhəd nəzarətini qurmaq hüququ kimi Azərbaycan Respublikasının danılmaz suveren hüququdur. Bu hüquq ərazi suverenliyi və bütövlüyünün təməl prinsiplərinə və Azərbaycanın yol boyu hərəkət edən şəxslərin, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin təhlükəsizliyinə təminat vermək vəzifəsinə əsaslanır. Təhlükəsizlik Şurası dəfələrlə təsdiqləyib ki, ölkələrin sərhədlərinin təhlükəsizliyi üzv dövlətlərin suveren səlahiyyətidir. Ermənistan anlamalıdır ki, dezinformasiya sülh, sabitlik və barışıq məqsədlərini sarsıdır".
“Cümə axşamı Moskvada Əliyevlə Paşinyan arasında keçiriləcək görüşün nəticəsi nə olursa olsun, Kreml və Smolenskaya meydanında(Rusiya XİN-in yerləşdiyi məkan- S.L.) bunu Rusiyanın himayəsi altında davam etdirilməli olan sülh sazişinə doğru ciddi irəliləyiş kimi elan ediləcəyinə şübhə yoxdur”.
Moderator.az xəbər verir ki, bunu özünün “Facebook” səhifəsində rusiyalı politoloq, MDB ölkələri üzrə ekspert Aleksandr Dubnov yazıb.
“Ola bilsin ki, hətta Qərbin bu prosesdə rolu riyakar şəkildə qeyd olunsun. Amma KTMT-nin “Ermənistanı tərk etməsi” ilə nə ediləcəyini söyləmək çətindir. Problem daha çox mahiyyətlə yox, imiclə bağlıdır. Aydındır ki, bu gün Təşkilatdakı tərəfdaşlardan heç biri İrəvanı belə bir qərar vermək qətiyyətində dəstəkləməyəcək. Digər tərəfdən, Rusiya bu gün Ermənistanı silahla təmin etməyə çətin ki, hazırdır. Çünki özünün də bununla bağlı problemləri var"- deyə politoloq bildirib.
Ekspert əlavə edib ki, Qarabağın Azərbaycanın tərkibinə daxil olacağını təsdiqləyən sülh müqaviləsi imzalanarsa, sülhməramlılar bölgədən çıxarılmalı olacaq.
“Və Ermənistan KTMT-dən çıxsa, onun ərazisində ABŞ və ya NATO-nun hərbi infrastrukturunu, bazalarını yerləşdirmək hüququ olacaq...”- deyə rusiyalı politoloq vurğulayıb.
Böyük fasilədən sonra Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqları ötən həftə Moskvada davam etdirildi. Əgər buna “davam” demək olarsa. Çünki hələ də əsas sual açıq qalıb: Rusiya sülh müqaviləsində Qərb qədər maraqlımı? Xarici işlər nazirlərinin 19 may Moskva görüşlərini Vaşinqton və Brüssel danışıqlarının davamı saymaq olarmı?
Yəqin ki, dəqiq cavab mayın 25-də Rusiyada İlham Əliyev, Vladimir Putin və Nikol Paşinyan səviyyəsində keçirilməsi nəzərdə tutulan üçtərəfli görüşdən sonra biləcəyik. Xəbər verildiyi kimi, artıq rəsmi Kreml Moskvada görüş olacağını təsdiqləyib. Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov deyib ki, belə bir görüş keçirilə bilər.
Ötən həftə Rusiya paytaxtında reallaşan XİN rəhbərlərinin üçtərəfli təmasları güman ki, liderlərin növbəti görüşünə hazırlıq xarakteri daşıyıb. Ancaq bunun nə dərəcədə ciddi nəticəyə hesablanmış məhsuldar danışıqlar olduğunu söyləmək çətindir. Rusiya baş diplomatının 19 may danışıqlarının yekunu barədə açıqlaması bu qənaəti yaradır.
Bəllidir ki, Lavrov bu xüsusda iki tezisə diqqət çəkib: birincisi, iddia edib ki, bölgədə münasibətlərin tənzimlənməsi üçün üçtərəfli razılaşmaların alternativi yoxdur. İkincisi isə bildirib ki, “Qarabağda təhlükəsizliklə bağlı vəziyyət yaxşılaşdırılmadan sülh sazişinin konkret aspektləri üzrə irəliləmək çətin və ya qeyri-mümkündür”.
Aydındır ki, ikinci halda Lavrov status məsələsinə işarə edir. Guya “Dağlıq Qarabağ konflikti” davam edir və Rusiya da buna görə narahatlıq içindədir. Halbuki Azərbaycan üçün bu adda münaqişə mövcud deyil.
Başqa yandan, S.Lavrovun “alternativsiz” adlandırdığı 10 noyabr sənədinin ən mühüm bəndlərini elə Rusiya özü yerinə yetirmir: Qarabağdan erməni silahlı dəstələri hələ də çıxarılmayıb (4-cü bənd), Naxçıvana maneəsiz keçid təmin olunmayıb (9-cu bənd) və s. Bu və digər səbəbdən Azərbaycan haqlı olaraq, apreli 23-də sərhəddə Laçın postunu qurdu və beləliklə də 10 noyabr üçtərəfli razılaşması (2020) faktiki surətdə arxa plana keçmiş oldu.
Bəzi təhlilçilər hesab edir ki, böyük ehtimalla Moskva görüşündə Rusiya yaranmış yeni vəziyyətdə üçtərəfli razılaşmanı müəyyən korrektə edilmiş formada irəli sürəcək. Lakin erməni hərbi birləşmələri ərazimizdən çxıarılmadıqca, yaxud silahsızlaşdırılmadıqca irəliləyişdən danışmaq absurd olar.
Məsələ həm də ondadır ki, Putinin də imzası duran üçtərəfli razılaşmalarda (10 noyabr 2020 kapitulyasiya sənədi, 11 yanvar 2021 Moskva, 26 noyabr 2021 Soçi, 31 oktyabr Soçi) tərəflərin bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanınması haqda heç nə deyilmir. Başqa sözlə, həmin üçtərəfli sənədlər Azərbaycan və Ermənistan arasında yekun sülh sazişi üçün yeridik əsas, baza ola bilməz. Yəni düşmənçilik səhifəsini qapatmaq üçün yeni sənədə ehtiyac var.
Vaşinqton və Brüssel danışıqlarında tərəflər məhz belə bir sənəd üzərində işləyiblər. Üstəlik, hər iki tərəfdən səslənən açıqlamalardan aydın olur ki, xüsusilə mühüm məqamlar üzrə qalan fikir ayrılıqlarına rəğmən, həmin danışıqlarda tərəflər sənədin bir sıra maddələri üzrə razılığa da gəliblər. O zaman rəsmi Moskvanın qısqanclığının anlamı nə?..
*****
Belə bir “daşlaşmış” qənaət var ki, Rusiya araya girdisə, prosesi pozacaq, Paşinyan İlham Əliyevlə razılaşsa belə, buna imkan verməyəcək. Artıq ölkə daxilində Nikol Paşinyana təzyiqlər artıb. Həmişəki kimi, etirazların önündə Rusiyaya bağlı qüvvələr gedir. Hərçənd bu etirazlarda Ermənistan baş nazirinin özünün də maraqlı olduğunu düşünən siyasi şərhçilər var.
Bütün hallarda Paşinyana təzyiqlər onu Moskva görüşündə müəyyən razılaşmalardan çəkindirə bilərmi? Moskva görüşü ilə bağlı əsas gözlənti nədir?
Politoloq Fikrət Sadıxov Musavat.com-a açıqlamasında ehtimal edib ki, müəyyən çərçivə layihəsi artıq hazırdır və Moskvada ciddi müzakirə predmetinə çevrilib. Onun sözlərinə görə, belə təəssürat yaranır ki, Paşinyan daxildə ona qarşı təzyiqləri ona görə istifadə etmək istəyir ki, sazişə imza atmaqdan boyun qaçırsın.
“Amma erməni baş nazir yaddan çıxarmamalıdır ki, həmin təzyiqi biz də ona qarşı istifadə edə bilərik. Azərbaycan öz məqsədlərinə mütləq nail olmalıdır. Nikol Paşinyan konkret, düzgün seçim etməlidir. Əgər Ermənistan Qarabağ məsələsinin müzakirəsindən uzaqlaşsa və bununla bağlı heç bir iradı olmasa, təbii ki, biz bu sazişə imza atmağa hazırıq. Yəni kommunikasiyalar açılsın, Zəngəzur dəhlizi açılsın, qeyri-qanuni dəstələr Qarabağdan çıxarılsın”, - deyə o qeyd edib.
Ekspertin fikrincə, Putin anlayır ki, hər şey dinc yolla həll olunsa, Ermənistan rəsmi şəkildə Qarabağ məsələsindən əl çəksə və bunu əsas müzakirə predmetinə çevirməsə, Rusiya sülhməramlılarının orada qalmasının mənası olmayacaq: “Bu da öz maraq dairəsini itirmək deməkdir. Putin onu da başa düşür ki, Azərbaycanın mövqeyi kifayət qədər qəti və prinsipialdır. Yaranmış geosiyasi gərginlik fonunda biz Rusiyaya qarşı nə sanksiyalar tətbiq etmişik, nə də ona qarşı düşmənçilik edirik. Putin bu reallığı dərk etməlidir. Düşünürəm ki, Moskva son ana qədər sülh sazişinin öz maraqları çərçivəsində imzalanmasına çalışacaq ki, regionda əl yeri qalsın. Əks halda, Rusiya faktiki olaraq öz təsir vasitələrini itirir. İstənilən halda bizim həmləedici diplomatik addımlarımız müəyyən nəticələrə gətirib çıxaracaq”.
Politoloq Zərdüşt Əlizadə isə deyir ki, Moskva görüşündə Putinin yenidən köhnə variantla çıxış edəcəyi gözlənilir ki, bu da Qarabağdakı ermənilər üçün hansısa statusun gələcəyə saxlanması ilə bağlı ola bilər (Telegraf.com): “Paşinyan Rusiyanın bu təklifinə razı olacaq. Çünki gözəl bilir ki, Azərbaycan buna razı olmayacaq. Daha sonra tərəflərin Kişinyov görüşü nəzərdə tutulur. İyulda isə Avropa İttifaqının təşəbbüsü ilə yenidən Brüsseldə liderlərin görüşü nəzərdə tutulub”.
Politoloqa görə, iyula qədər sülh müqaviləsinin mətni razılaşdırılmasa və imzalanmasa, Azərbaycan qəti şəkildə tələblərlə çıxış edəcək: “Bu da Azərbaycan ərazisində qalmaqda olan qanunsuz erməni silahlıları ilə bağlıdır. Ermənistan buna razı olmasa, Azərbaycan hərbi güc tətbiq edib qanunsuz birləşmələri zərərsizləşdirəcək. Bəziləri düşünür ki, orada siravi ermənilər yaşayır, bu mümkün deyil. Amma dəqiq silahlarla, dronlarla Azərbaycan Ordusu mümkün hərbi obyektləri vurub sıradan çıxaracaq. Çünki həmin hərbi obyektlərin yeri ilə bağlı Azərbaycan tərəfində müfəssəl məlumatlar var”.
Zərdüşt Əlizadəyə görə, Ermənistan bu zərbələrdən sonra da hərbi birləşmələrini ərazidən çıxarmasa, Azərbaycan daha geniş əməliyyatlar icra etməli olacaq: “Sözsüz ki, burada Azərbaycan Ordusu nə dinc ermənilərə, nə də ki, sülhməramlılara toxunacaq. Ona görə də erməni tərəfi bunları dəqiq bildiyi üçün öz qoşunlarını Azərbaycan ərazisindən tez bir zamanda çıxarmalıdır. Fakt odur ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında ən ciddi müzakirə mövzularından biri həmin qanunsuz hərbi birləşmələrin mövcudluğudur”.
Beləcə, kifayət qədər kritik həftəyə girmişik. Gerisayım bitir, maskalar yırtılır. “Top” son dəfə Rusiyanın meydanındadır...
“Yeni Müsavat”
Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda ətraf mühitin və təbii sərvətlərin qorunmasında xidmətləri olan bir qrup şəxsin təltif edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb.
Sərəncama əsasən, Azərbaycanda ətraf mühitin və təbii sərvətlərin qorunmasında xidmətləri olan aşağıdakı şəxslər “Tərəqqi” medalı ilə təltif ediliblər:
Allahverdiyev Rəşad Zabid oğlu
Allahverdova Sevda Rafiq qızı
Balayev Mehyəddin Mövlud oğlu
Cəlilov Elnur Xəliş oğlu
Darafarin Sadiq Rəhim oğlu
Əliyev Elburus Fətulla oğlu
Xuruci Mirzə Mürşüd oğlu
İbrahimov Rəhim Əlihüseyn oğlu
İsayeva Nəzakət Sədir qızı
Kərimli Kənan Cabar oğlu
Qənbərova Eyzangül Fətullah qızı
Seyidova Aytən Kamal qızı
Tağıyev Məmməd Abuzər oğlu
Yusifov Namiq Polad oğlu.
Azərbaycanda ətraf mühitin və təbii sərvətlərin qorunmasında uzunmüddətli səmərəli xidmətinə görə Şahbəddin Cabbar oğlu Musayevə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü veriləcək.
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidmətinin mərkəzi laboratoriyasının əsasında Xidmətin tabeliyində “Əməyin Mühafizəsi Mərkəzi” publik hüquqi şəxsi yaradılır.
Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev müvafiq fərman imzalayıb.
Fərmana əsasən, nazirlik Mərkəzi iki ay müddətində yaratmalı və bu barədə Azərbaycan Prezidentinə məlumat verməlidir.
Müəyyən edilib ki, Mərkəz işəgötürənlərə əməyin mühafizəsi və iş yerlərinin attestasiyası sahələrində xidmətlər göstərən, eləcə də bu sahələrdə təlimlər keçirilməsini, məsləhət verilməsini və metodiki dəstəyi təmin edən publik hüquqi şəxsdir.
Mərkəzin təsisçisinin “Publik hüquqi şəxslər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 8.2-ci maddəsində qeyd edilən səlahiyyətlərini Mərkəzin nizamnaməsinin təsdiq olunması, nizamnamə fondunun miqdarının müəyyən edilməsi və onlarda dəyişiklik edilməsi, idarəetmə orqanlarının yaradılması, strukturunun, əməyin ödənişi fondunun, işçilərin say həddinin və onların əməkhaqlarının məbləğinin (vəzifə maaşının, vəzifə maaşına əlavələrin, mükafatların və digər ödənişlərin) təsdiqi, habelə Mərkəzin yenidən təşkili və ləğvinə münasibətdə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, digər məsələlərə münasibətdə isə Xidmət həyata keçirir.
Mərkəzin saxlanma xərcləri və fəaliyyəti aşağıdakı mənbələrdən maliyyələşdirilir:
- Dövlət Əməyin Mühafizəsi Fondundan ayırmalar;
- fəaliyyətindən əldə edilən gəlir;
- qanunla qadağan olunmayan digər mənbələr.
Bolqarıstan Respublikasının Prezidenti Rumen Radev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə təbrik məktubu ünvanlayıb.
Prezident.az xəbər verir ki, məktubda deyilir:
“Hörmətli cənab Prezident!
Keçmiş Sovet İttifaqı dağılandan sonra ilk dəfə ölkənizin dünya bazar münasibətlərinə yolunu açan, demokratiyanı bərpa edən, eləcə də Azərbaycan xalqının davamlı inkişafının və firavanlığının əsaslarını qoyan Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə təbriklərimi qəbul edin. 2023-cü ilin “Heydər Əliyev İli” elan edilməsi müasir müstəqil Azərbaycanın qurucusunun əməyinə dərin hörmət və ehtiramın ifadəsidir.
İcazə verin, bu əlamətdar fürsətdən istifadə edərək, Bolqarıstan Respublikasının Azərbaycan Respublikası ilə strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldilmiş mövcud mükəmməl ikitərəfli münasibətlərini yüksək qiymətləndirdiyimi bir daha təsdiqləyim və bunun gələcəkdə də fəal surətdə inkişafı üçün arzularımı ifadə edim.
Hörmətli cənab Prezident, Sizə möhkəm cansağlığı arzularımı, məsuliyyətli işinizdə uğurlar diləyimi və ən yüksək ehtiramımı qəbul edin”.
Bundan başqa, İspaniyanın Kralı VI Felipe də dövlətimizin başçısına təbrik məktubu göndərib.
Məktubda deyilir:
“Cənab Prezident!
Azərbaycan Respublikasının milli bayramı – Müstəqillik Günü münasibətilə Zati-alinizə öz adımdan, İspaniya hökuməti və xalqı adından ən səmimi təbriklərimi çatdırıram.
Cənab Prezident, Sizə möhkəm cansağlığı, istəkli Azərbaycan xalqına isə sülh və rifah arzu edirəm”.
Koreya Respublikasının Prezidenti Yun Sok Yol da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə təbrik məktubu ünvanlayıb.
Məktubda deyilir:
“Zati-aliləri!
Ölkənizin Müstəqillik Günü münasibətilə Sizə və Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına səmimi təbriklərimi çatdırmaq istəyirəm.
Ötən illər ərzində ölkələrimiz güclü əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq əlaqələri qurmuşdur. Ölkələrimiz arasında münasibətləri daha da inkişaf etdirəcəyimizə və xalqlarımızın mövcud dostluğunu daha da möhkəmləndirəcəyimizə ümid edirəm.
Bu xoş fürsətdən istifadə edərək, Sizə cansağlığı və xoşbəxtlik, Azərbaycan Respublikasına daimi firavanlıq arzu edirəm”.
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan yeni etirafları ilə diqqət mərkəzinə düşüb.O, Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu rəsmən etiraf edib:
“Bəli, biz Azərbaycanın 86,6 min kv/km ərazisini tanıyırıq, bura Qarabağ da daxildir. Biz bu barədə sülh müqaviləsi də imzalamağa hazırıq”.
Baş nazir müharibənin qarşısını almaq üçün Qarabağın öz müqəddəratını təyinetmə iddiasından da əl çəkdiyini söyləyib:
“Qarabağda yaşayan ermənilərin hüquq və təhlükəsizliyi məsələsi Bakı ilə Xankəndi arasında beynəlxalq mexanizmlərin nəzarəti altında müzakirə edilməlidir”.
Görünür, artıq Nikol Paşinyan da Qarabağ münaqişəsinin bitdiyini və Qarabağın Azərbaycana məxsus olduğu reallığını dərk etməyə başlayıb. Amma bəzi ekspertlər onun fikirlərində fərqli niyyətləri olduğunu da söyləyirlər.
Mövzu ilə bağlı açıqlama verən politoloq Natiq Miri bildirib ki, əslində Nikol Paşinyanın açıqlamasında yenilik yoxdur:
“Sadəcə olaraq bu fikirlərdə müəyyən manipulyasiyalar mövcuddur. Çünki Paşinyan Qarabağla bağlı ərazi iddiasından imtina etdiyini indi yox, xeyli zamandır deyir. Bu isə Ermənistanda formalaşan bir fikir deyil. Bu, Qərb dünyasından Ermənistana ötürülüb. Bu da növbəti hiylədir.
Yəni ərazi iddiası şəklində Azərbaycanla münaqişədə perspektivin olmadığı gerçəyi rəsmi İrəvana başa salınandan sonra bu məsələ ərazi iddiasını əvəzləyən hüquq və təhlükəsizlik konteksində ortaya çıxıb. Bu, o deməkdir, gələcəkdə Qarabağda yaşayan əhalinin hüquq və təhlükəsizliyi konteksində istənilən zaman beynəlxalq birliyin və xarici ölkələrin müdaxiləsinə imkan yaradır.
Əslində, bu da Ermənistanın və beynəlxalq birliyin Azərbaycan üzərində Qarabağda təsir imkanlarına yol aça bilər. Çünki insan hüquqları və təhlükəsizlik məsələsi heç bir zaman heç bir ölkənin daxili işləri sayılmadığı üçün həmişə xarici faktorların müdaxiləsinə açıq olur. Hiylə bundan ibarətdir”.
Politoloq Paşinyanın açıqlamasında məsələnin qoyuluşuna da toxunub:
“O, Xankəndi ilə Bakı arasındakı danışıqların beynəlxalq mexanizmlərin nəzarəti altında keçirilməli olduğunu deyir. Axı Xankəndi nə zamandan müstəqil subyekt olub ki, rəsmi Bakı ilə bərabər səviyyədə təqdim olunur? Belə bir şey yoxdur və Azərbaycan bunu qəbul edə bilməz. Çünki Xankəndi adlı müstəqil subyekt yoxdur. Xalqların özlərinin müqəddaratını təyinetmə iddiasından əl çəkilirsə, nə üçün Xankəndi müstəqil subyekt kimi təqdim olunur?
Əgər Paşinyan Azərbaycanın bütövlüyünü tanıyırsa, Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi sayırsa, onda Qarabağda yaşayan erməni əhalisi ilə rəsmi Bakı arasında danışıqlar kimi təqdim etməli idi. Eynən, Vaşinqton və Brüssel görüşlərində olduğu kimi. Məsələ budur və burada aldanmaq lazım deyil. Beynəlxalq güclərin nəzarəti altında danışıqların aparılması Ermənistana prosesi illərlə uzatmağa imkan verir. Buna isə imkan vermək olmaz”. //Cebhe.info//
Elmira Hüseyn qızı Axundova Azərbaycan Respublikasının Ukraynada fövqəladə və səlahiyyətli səfiri, eyni zamanda Azərbaycan Respublikasının Demokratiya və İqtisadi İnkişaf Uğrunda Təşkilat – GUAM yanında daimi nümayəndəsi vəzifələrindən geri çağırılıb.
Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev Sərəncam imzalayıb.
Qərbin ən kəskin sanksiyaları ilə üzləşən Rusiya 2022-ci ildən etibarən nəzərlərini postsovet məkanı, Asiya və Afrikaya yönəldib. Asiya və Afrikaya Qərbin almadığı neft-qaz, neft-kimya, kənd təsərrüfatı məhsullarını yönəltməyə çalışan Moskva bu sahədə müəyyən uğurlara nail olub. Sanksiyaların getdikcə sərtləşməsi, yayınmalara qarşı addımların atılması fonunda Şimal qonşu postsovet məkanına daha çox qadağan olunan Qərb texnologiyalarının, ikili xarakterli məhsulların dolayı idxal imkanı kimi baxır. Bu baxımdan, Rusiyanın patronajlığı altında yaradılan Avrasiya İqtisadi İttifaqına daxil olan ölkələr xüsusilə fərqlənirlər. Belə ki, 2022-ci ilin yekunları, 2023-cü ilin birinci rübünün nəticələri göstərir ki, İttifaqa daxil olan Ermənistan, Qazaxıstan və Qırğızıstan qadağan olunan məhsulların Rusiyaya ikili idxalında ən mühüm həlqələrə çevriliblər.
İttifaq daxilində qarşılıqlı ticarətin həcmi 2022-ci ildə 10,3 faiz artaraq 80,6 milyard dollara çatıb. Bu zaman Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan və Qırğızıstan İttifaqa daxil olan ölkələrə ixracı 1,9 faiz, yaxud 9,8 milyard dollar artırıblar. Bu artımın 9,5 milyard dolları məhz Rusiyaya ixracın payına düşür. Ermənistan İttifaq üzvlərinə ixracı 1,6 milyard dollar (2,8 dəfə artım), Belarus 5,6 milyard dollar(1,3 dəfə arım), Qazacıstan 1,9 milyard dollar(1,2 dəfə artım), Qırğızıstan 646 milyon dollar(1,8 dəfə artım) artırıb. Nəticədə İttifaq üzvlərinə ixrac Ermənistanın ümumi ixracının 46,8 faizinə, Qırğızıstanın ixracının isə 65,8 faizinə çatıb.
2023-cü ilin birinci rübündə İttifaq üzvlərinin qarşılıqlı ticarətində ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20 faiz artım qeydə alınıb. Bu zaman Ermənistan İttifaq üzvlərinə ixracı 4,5 dəfə artırıb. O cümlədən Rusiyaya ixracı ermənilər 2,3 dəfə artırıblar. Ermənistan birinci rübdə idxalı da 2,2 dəfə artırıb.
Yanvar-mart aylarında İttifaq üzvlərinin Çin, Hindistan və Türkiyə ilə ticarətinin həcmində kəskin artım müşahidə olunub. Bu ölkələr İttifaqın ümumi ticarətində 40 faizdən yuxarı paya malik olublar. Bu artımın 90 faizdən yuxarısı bilavasitə Rusiyanın payına düşür. Belə ki, Qərbin almaqdan imtina etdiyi neft, neft məhsullarını Moskva məhz Çin, Hindistan və Türkiyəyə yönəldir. May ayının əvvəllərinə doğru Rusiya gündə Çinə 2 milyon barel, Hindistana isə 1,6 milyon barel neft satıb. Qalan ixrac həcmində ən böyük paya Türkiyə sahib olub.
Avrasiya İttifaqı Komissiyasının sədri İy Malkinin dediyinə görə, İttifaq ölkələri arasında qarşılıqlı ticarətin daha da artırılması üçün bir sıra baryerlərin aradan qaldırılması lazımdır. Belə ki, 2022-ci ilin sonunda üzv ölkələrdə baryer kimi qeydə alınan 11 məsələdən 3-ü artıq aradan qaldırılıb: Belarus dərman ticarətinə tətbiq etdiyi baryeri, Qazaxıstan nəqliyyat vasitələrinə əlavə tələblər və dövlət təhsil müəssisələrinin ərzaq təminatı sahəsində dövlət satınalmaları sahələrindəki baryerləri ləğv edib. Komissiyanın qiymətləndirmələrinə əsasən yaxın vaxtlarda daha 4 baryer də aradan qaldırılacaq. Bundan əlavə, Rusiya, Qazaxıstan və Qırğızıstan hər hansı bir tərəfin qadağan etdiyi məhsulun ölkə ərazisi ilə daşınmasının qarşısını almaq üçün yeni elektron sistem işə salırlar.
Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının məlumatına əsasən, 2022-ci ildə Avropa İttifaqı ölkələri Rusiyaya ixracı rekord həcmdə azaldıb, onun qonşularına ixracı kəskin artırıblar. Bu zaman Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzv olan Qırğızıstana ixrac 84 faiz, Ermənistana ixrac 72 faiz, Qazaxıstana ixrac isə 14 faiz artıb. Bankda hesab edirlər ki, bu artımda əsas rolu qadağan olunan məhsulların qonşu ölkələr vasitəsilə Rusiyaya idxalının təşkil olunmasıdır. Artıq bununla bağlı Avropa İttifaqının narahatlıqları son dərəcə artıb, Rusiyaya ikili idxalın qarşısını almaq üçün sanksiyalar hazırlanmasına başlanıb. 2022-ci ilin dekabrında sanksiyalardan yayınan fiziki şəxslərin (Avropa İttifaqı ölkələrinin vətəndaşları - red.) 5 il azadlıq məhrum edilməsi, şirkətlərin isə ümumi dövriyyələrinin 5 faizi həcmində cərimələnməsinə dair qərar qəbul edib. Eyni zamanda Avropa İttifaqı daxilində Rusiyanın hərb sənayesində istifadə edə biləcəyi məhsulların bu ölkəyə dolayı yollarla çatdırılmasının qarşısını almaq üçün daha sərt addımların atılması ilə bağlı müzakirələr aparılır. Gözlənilir ki, yaxın vaxtlarda açıqlanması nəzərdə tutulan Rusiyaya qarşı 11-ci sanksiya paketində məhz sanksiyalardan yayınmaya qarşı mübarizə məqsədli məhdudiyyətlər üstünlük təşkil edəcək. Bir çox Avropa rəsmiləri məhsulları Rusiyaya çatdırmaqda şübhəli görünən Ermənistan, Qazaxıstan və Qırğızıstan kimi ölkələrə də həmin məhsulların satışının qadağan olunmasını təklif edirlər. Artıq ABŞ Ermənistan mənşəli 2 şirkəti qara siyahıya salıb. Bu addımların getdikcə daha da sərtləşəcəyi gözlənilir.
Qərbin belə addımları fonunda Rusiya yeni ixrac və idxal mənbələri tapmağa çalışır. Bu prosesdə AİB-lə əməkdaşlıq cəlbedici faktor kimi istifadə edilir: Rusiya İttifaqın təklif etdiyi əlverişli ticarət şərtlərini önə çəkir. Bu il Rusiyanın təklifi ilə İttifaq üzvlərinin yeni ixrac zənciri formalaşdırmaları üçün prioritet istiqamətlər müəyyənləşib. Bu zaman xarici ticarət üçün Top-20 ölkə müəyyənləşdirilib. İlk onluğa Çin, Hindistan, Misir, Vyetnam, Özbəkistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Braziliya, İndoneziya, Meksika, Türkiyə, ikinci onluğa isə Azərbaycan, Serbiya, İsrail, Monqolustan, Səudiyyə Ərəbistanı, Tailand, İran, Banqladeş, Seneqal və Əlcəzair daxil edilib. Hər bir ölkə üçün ixracı mümkün olan sənaye sahələri, məhsulların çərçivəsi müəyyən edilib.
Rusiya Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzv olmayan postsovet ölkələrindən də öz məqsədləri üçün istifadə imkanlarını genişləndirməyə çalışır. Bu zaman onları İttifaqın digər ölkələri üçün də keçərli olan güzəştlərlə cəlb etmək istəyir. Bu baxımdan, Azərbaycanı İttifaqa cəlb etmək üçün uzunmüddətli cəhdlərdən sonra əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi təklifləri yenidən səslənməyə başlayıb. Rusiya Federasiyasının Baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk “Rusiya - İslam Dünyası: Kazan Forum” XIV Beynəlxalq İqtisadi Forumunda çıxışı zamanı İttifaqın Azərbaycanla əməkdaşlığa mühüm əhəmiyyət verdiyini qeyd edib: “Rusiya Azərbaycanla Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB) arasında əməkdaşlığın inkişafı üçün böyük potensial görür. Azərbaycanın unikal coğrafi mövqeyini, iqtisadiyyatının strukturunu, xarici ticarətini, milli inkişaf planlarını nəzərə alaraq, biz Azərbaycan Respublikası ilə Avrasiya İqtisadi İttifaqı arasında əməkdaşlığın inkişafı üçün yaxşı potensial görürük”.
Rusiyalı yüksək çinli məmurun sözlərinə görə, Azərbaycan və AİB ölkələri İran və Türkiyə ilə sərhəddə gömrük nəzarətinin götürülməsi ilə Şimal-Cənub kəsiksiz dəhlizin yaradılmasından faydalanacaq: “Bu gün Azərbaycanda Avrasiya İqtisadi Birliyində görülən işlərə çox ciddi maraq və ekspertlər səviyyəsində dialoq var. Biz bunu yüksək qiymətləndiririk. Və təbii ki, belə bir kəsiksiz Şimal-Cənub nəqliyyat və logistika dəhlizinin yaradılması istiqamətindəki qarşılıqlı fəaliyyətimiz fonunda, əlbəttə ki, gömrük sərhədlərimizin İran və Türkiyə sərhədinədək çatması həm Azərbaycan, həm də AİB-ə üzv dövlətlərin özləri üçün iqtisadi baxımdan açıq-aşkar faydalı olardı. Düşünürəm ki, bundan hamı uduşlu çıxardı”.
Ukrayna müharibəsi və Rusiyaya qarşı sanksiyalar başlayandan Azərbaycanın adı bir dəfə də olsun ikili idxalda hallanmayıb. Rəsmi Bakı qadağan olunan məhsulların Rusiyaya reixracına imkan vermir. Eyni zamanda Rusiyaya qarşı sanksiyalara da qoşulmur.
Bundan əlavə, Azərbaycan Rusiya və İranın iştirakçı olduğu Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi layihəsində iştirak edir, Zəngəzur dəhlizini onun tərkib hissəsi kimi görür. Bu dəhliz çərçivəsində həyata keçirilən layihələri dəstəkləyən Bakı eyni zamanda Avropa İttifaqı və ABŞ-ın böyük önəm verdiyi Şərq-Qərb dəhlizinin fəaliyyətinin genişləndirilməsini aktiv dəstəkləyir. Belə bir şəraitdə Rusiya və onun başçılıq etdiyi İttifaqla əlaqələrin genişləndirilməsi, orada təmsil olunmaq Bakı üçün nə qədər əlverişli ola bilər? Ölkəmizin bundan hansı qazancları, itkilərinin olması mümkündür?
İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərlinin “Yeni Müsavat”a dediyinə görə, Azərbaycanın ixracatında həmişə Avropa İttifaqı, İsrail və Böyük Britaniya üstün mövqeyə sahib olub: “İnvestisiyalara baxsaq, Azərbaycana qoyulan xarici investisiyaların çox böyük hissəsi Avropa və ABŞ mənşəlidir. Yalnız idxalda Rusiyanın ilk üçlükdə qərar tutduğunu görürük. Buna görə də ikitərəfli əlaqələrin olmasından Azərbaycanın qazanclı çıxması mümkündür. Lakin Avrasiya İttifaqına, yaxud KTMT-yə üzv olmaq özü ilə böyük risklər, təhdidlər gətirə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistan da hər iki qurumun üzvüdür. Bu baxımdan, Azərbaycan hər bir dövlətlə ikitərəfli əlaqələrə üstünlük versə, daha yaxşı olar”.
"Ermənistanın “Laçın” sərhəd nəzarət buraxılış məntəqəsi ilə bağlı iddiaları reallıqları saxtalaşdırmaq cəhdidir".
Bu fikir Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın Böyük Britaniyanın Avropa regionu üzrə dövlət naziri Leo Dokerti ilə mətbuat konfransı zamanı səsləndirdiyi əsassız fikirlərə dair şərhində əksini tapıb.
Bildirilib ki, Azərbaycanın “Laçın” sərhəd nəzarət buraxılış məntəqəsi təsis etməsinin guya yolu bağladığı, bölgədə humanitar problemlər meydana gətirdiyi, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin fəaliyyətində çətinliklər yaratdığı, bunun “etnik təmizləmə siyasətinin” tərkib hissəsi olduğu barədə əsassız iddiaları Ermənistan rəsmilərinin dəfələrlə təkrarlaması bu ölkənin reallıqları saxtalaşdırmaq cəhdidir. Keçid məntəqəsindən həm erməni sakinlərin, həm Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin, həm də Rusiya sülhməramlı kontingentinin şəffaf və nizamlanan şəkildə hər iki istiqamətdə keçdiyi bəllidir.
Qeyd olunub ki, Ermənistanın 30 ilə yaxın müddət ərzində Azərbaycan ərazilərini işğal altında saxlaması, kütləvi qırğınlar və etnik təmizləmə həyata keçirməsi, eləcə də BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsinin çağırışlarına zidd olaraq işğala son qoymaması və öz silahlı qüvvələrini Azərbaycan ərazisindən çıxarmaqdan imtina etməsi BMT TŞ üzvü Böyük Britaniyaya yaxşı məlumdur. Beləliklə, Ermənistan tərəfi beynəlxalq ictimaiyyəti öz rəvayətləri ilə çaşdırmaq səylərindən əl çəkməlidir.