 |
|
Bu gün Cenevrədə Azərbaycan və Ermənistan parlamentlərinin sədrləri Sahibə Qafarova və Alen Simonyanın görüşü gözlənilir.
Görüş mayın 15-18-də parlament sədrlərinin VI Ümumdünya Konfransının hazırlıq komitəsinin iclası çərçivəsində baş tuta bilər.
Paşinyan hakimiyyəti katolikosla ilə sona qədər savaşaraq, erməni kilsəsinin “əsrlik miflər”ini təməldən dağıtmaq qərarı verib... Siyasi-ideoloji parçalanmaya uğramış Ermənistanda “kilsə-dövlət savaşı” hələ uzun illər davam edə bilər...
Cənubi Qafqazda Ermənistan indi “qaynar nöqtə”yə çevrilməyə başlayıb. Belə ki, hazırda ABŞ və Qərblə Rusiya arasında beynəlxalq qarşıdurmanın Ukraynadan sonrakı ikinci cəbhəsi məhz Ermənistan ərazisindən keçir. Çünki Ermənistanda bu qarşıdurmanın nəticəsi olaraq, daxili siyasi-ictimai böhran dərinləşməkdə davam edir. Revanşist “erməni üçlüyü” – kilsə, diaspor və Qarabağ klanı Qərbə bağlı Paşinyan hakimiyyətini devirmək üçün son şansını sınaqdan çıxartmağa cəhd göstərir. Və bu, erməni toplumu daxilində siyasi-ideoloji parçalanmanı da ciddi şəkildə dərinləşdirir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, siyasi-ideoloji ziddiyyətlər erməni diasporu ilə Paşinyan hakimiyyəti arasındakı ziddiyyətləri hətta düşmənçilik mərhələsinə də yaxınlaşdırıb. Hər halda, ABŞ-da fəaliyyət göstərən erməni diaspor təşkilatlarının Ermənistan prezidenti Vaaqn Xaçaturyanı açıq-aşkar baykot etməsi parçalanmanın əhatə dairəsini təsəvvür etməyə imkan verir. Erməni diasporu hazırda Rusiya xüsusi xidmət servislərinin nəzarəti altında olan kilsəni və Qarabağ klanını dəstəkləyir. Vaaqn Xaçaturyan isə Ermənistandakı hakim partiyanı təmsil edir, baş nazir Nikol Paşinyan tərəfindən prezident “təyin” olunub.
Belə anlaşılır ki, Ermənistan yaxın gələcəkdə erməni toplumu daxilindəki parçalanmanın girovuna çevrilmiş vəziyyətdə qalacaq. Belə ki, Paşinyan hakimiyyəti son vaxtlara qədər Qarabağ klanını məğlub siyasi qüvvə vəziyyətinə salmağa nail olmuşdu. Ancaq erməni kilsəsinin Ermənistanda siyasi-ideoloji savaşın aparıcı qüvvəsinə çevrilmək sifarişini qəbul etdikdən sonra Qarabağ klanı da sosial baza qismində etiraz dalğasına qayılıb. Və bu baxımdan, indiki situasiyada Paşinyan hakimiyyətinin erməni kilsəsi ilə üz-üzə qaldığı inkaredilməz reallıqdır.
Maraqlıdır ki, ABŞ və Qərbin “erməni demokratiyası”nın müasir təzahürü kimi təqdim etməyə çalışdığı Paşinyab hakimiyyəti Ermənistanda artıq genişmiqyaslı repressiyalara başlayıb. “Kilsə qiyamı”nda fəallıq göstərən şəxslər həbs edilir, aksiyaçılara qarşı polis zorakılığı tətbiq olunur. Rəsmi İrəvan Ermənistandakı siyasi-ideoloji böhranı inzibati zorakılıq metodu ilə həll etmək qərarı vermiş kimi görünür. Və bu, qarşı tərəfdə, xüsusilə də, erməni kilsəsinin rəhbərliyində ciddi təlaş doğurmağa başlayıb.
Məsələ ondadır ki, erməni kilsəsi Paşinyan hakimiyyəti ilə bu daxili siyasi savaşdan qələbə ilə çıxacağına qətiyyən əmin deyil. Hətta məğlubiyyət variantına yönəlik ehtiyat addımlarının atılmasına belə başlayıb. Bu baxımdan, Erməni Apostol Kilsəsinin (EAK) keşiş Baqratın rəhbərlik etdiyi “hərəkata” müraciəti böyük maraq doğurur. Kilsənin rəhbərliyi belə bir qənaətə gəlib ki, əgər, keşiş Baqratın başlatdığı “hərəkat” məğlub olarsa, bu, EAK-ın və katolikos II Qareginin nüfuzuna sarsıdıcı zərbə bura bilər. Ona görə də, erməni kilsəsi keşiş Baqrata və onun tərəfdarlarına “siyasi hakimiyyət uğrunda deyil, Ermənistan üçün mübarizə apardıqlarını” bəyan etməyi məsləhət görüb. Və radikal-revanşist müxalifət düşərgəsini bu “mübarizə”də estafeti erməni kilsəsindən qəbul etməyə çağırıb.
Belə anlaşılır ki, erməni kilsəsi olduqca təhlükəli bir siyasi-ideoloji savaşa açıq şəkildə girməklə, böyük səhvə verdiyini artıq anlamağa başlayıb. Erməni kilsəsi adətən, səhnə arxasında qalmaqla, erməni toplumunun terrorzimə və radikalizmə əsaslanın siyasi-ideoloji idarəçiliyini nəzarətdə saxlayırdı. Bu dəfə isə Paşinyan hakimiyyətinə qarşı narazılığın artmasına güvənərək, qiyamın təşkilat mərkəzi rolunu oynamağa çalışdı. Və Paşinyan hakimiyyətinin sahib olduğu inzibati müdaxilə potensialı ilə üzləşərək, məğlubiyyət təlaşına qapıldı.
Böyük ehtimalla bu təlaş erməni kilsəsinin siyasi-ideoloji məğlubiyyətinin elə ilkin əlamətidir. Çünki Paşinyan hakimiyyəti uzun müddətdən bəridir ki, erməni kiləsəsi və katolikos II Qaregin ilə qarşıdurma vəziyyətindəydi. Erməni kilsəsinin siyasi etiraz prosesinə açıq şəkildə qatılması Paşinyan hakimiyyətinə priventiv zərbə bəhanəsi vermiş oldu. İndi rəsmi İrəvan erməni kilsəsinə qarşı anti-təbliğat aparmaq və onu ciddi şəkildə zəiflətmək, hətta təsirsiz dini mərkəz vəziyyətinə salmaq üçün imkan qazanıb.
Paşinyan hakimiyyətinin təmsilçilərinin erməni kilsəsinə qarşı sərt ittihamları bu qarşıdurmanın iki tərəfdən birinin məğlub olaraq, sıradan çıxarılmasına qədər davam edə biləcəyini biruzə verir. Hətta hakim partiyanı təmsil edən deputat Arsen Torosyan Ermənistanda xristian kilsəsinin “tarix”inin sadəcə, miflərdən ibarət olduğunu bildirib. Onun fikrincə, əgər, erməni xalqı inkişaf etmək istəyirsə, “kilsə mifləri”ni təməlinə qədər dağıtmağı bacarmalıdır: “Əks halda, kilsə erməni dövlətçiliyini dağıdıb, məhv edəcək”.
Erməni deputat hesab edir ki, bu dini struktura yekun münasibətin bildirilmə vaxtı artıq çoxdan gəlib: “Erməni xalqının inkişafı qarşısında kilsənin yüzilliklərlə davam etmiş mifləri və stereotipləri dayanır. Kilsə öz daxili və xarici maraqları naminə Ermənistan dövlətçiliyini qurban vermək istəyir. Bu, kilsənin əsrlər boyu dəfələrlə təkrarladığı bir prosesdir. Ancaq bu dəfə Ermənistan dövləti kilsə qarşısında geri çəkiləyəcək və proses həmişəlik dayandırılacaq”.
Təbii ki, erməni deputatın dediklərinin Paşinyan hakimiyyətinin mövqeyini və qənaətini ifadə etdiyi qətiyyən şübhə doğurmur. Yəni, Paşinyan hakimiyyətinin erməni kilsəsi ilə sona qədər mübarizə aparmaq qərarı verdiyi müşahidə olunur. Belə bir mübarizə isə erməni toplumunu həm dini, həm də siyasi-ideoloji anlamda parçalaya bilər. Üstəlik, qarşıduran tərəflərdən hər hansı birinin geri çəkilməyəcəyi təqdirdə, bu savaşın illərlə davam edə biləcəyi də qətiyyən şübhə doğurmur. Erməni kilsəsinin öz fəaliyyətini terrorizm və radikalizm üzərində qurduğunu da nəzərə aldıqda, Ermənistanı xaosa sürükləyən amansız daxili savaşın qaçılmaz olduğunu ehtimal etmək mümkündür.(Yeni Müsavat)
Prezident İlham Əliyev Slovakiyanın Baş naziri Robert Fitsoya sui-qəsdlə bağlı paylaşım edib.
Dövlət başçısı “X” səhifəsindəki paylaşımda bildirib:
İran rəhbəri Əli Xameneinin ofisinin mətbu orqanı sayılan “Keyhan” qəzeti Qəzza məsələsi ilə bağlı dərc etdiyi məqalədə Azərbaycan Respublikasına qarşı təhdidamiz ifadələr işlədib.Qəzetin əməkdaşı və yazının müəllifi Məsud Əkbəri məqalənin bir neçə yerində İsrail-Azərbaycan münasibətlərinə toxunub, İsrailin enerji ehtiyacının yarıdan çoxunun Azərbaycan nefti hesabına təmin olunduğunu vurğulayıb.
Bildirilib ki, Asiyadan Hind okeanı-Ədən körfəzi-Bab əl-Məndəb boğazı və Qırmızı dəniz marşrutu vasitəsilə İsrailin Eylat limanına mal daşınmalarının qarşısı husilər tərəfindən alınır:
“Qeyd etdiyimiz başqa bir strateji marşrut var, o isə Bakı-Tiflis-Ceyhan kəməridir. Bu dəhlizin pozulması sionist rejimin bütün iqtisadiyyatında böhrana səbəb ola bilər”
Xaricdə fəaliyyət göstərən İran hökumətinə müxalif ekspertlər “Keyhan” qəzetinin bu ifadəsini kəmərə qarşı təxribat çağırışı kimi dəyərləndiriblər.
Qeyd edək ki, “Keyhan”ın baş redaktoru radikal mövqeyi ilə tanınan Hüseyn Şəriətmədari birbaşa Əli Xameneinin göstərişi ilə bu vəzifəyə təyin olunub. Burada gedən yazılar İranın rəhbəri Əli Xameneinin başçılıq etdiyi mühafizəkar qanadın - SEPAH və ETTELAAT-ın mövqeyini əks etdirir.
Ankara Hacı Bayram Vəli Universitetinin doktorantı, cənubi azərbaycanlı politoloq Məhsa Mehdili "Sherg.az"a bildirib ki, İran hökumətinin Qəzza məsələsindəki mövqeyinin səbəbi Fələstin xalqının marağı yox, İsraillə olan güc mübarizəsidir:
"Hazırda İran Qəzzada sülhdən yox, müharibədən yanadır. Qəzzadakı hadisələrə səbəb olan HƏMAS -ın İsrailə hücumunun İran tərəfindən dəstəklənməsi də bunun əsas nümunəsidir. Azərbaycan suveren və müstəqil dövlətdir. O xarici siyasətini hansısa ölkənin maraqları üzərində qurmur. Rəsmi Tehranın "sionist rejimin bütün iqtisadiyyatında böhran" planına nəzər yetirsək, burada da molla rejiminin ikiüzlü siyasətinin şahidi olarıq. Hazırda İranın ən yaxın ticari-iqtisadi tərəfdaşı olan Çin, həmçinin İsrailin Şərqi Asiyadakı ən böyük ticari ortağıdır. Görünür İran rəsmi Pekinin Həmasın İsrailə hücumunu ilk pisləyən ölkələrdən olduğunu da unudub. Yuxarıda sadalağımız səbəblərə əsaslanaraq İranın Azərbaycanı İsraillə ticari əlaqələri olduğu üçün tənqid etməsinin əsassız və mənasız olduğunu rahatlıqla demək olar".
Ermənistanda Azərbaycanla sərhədlərin delimitasiyasına qarşı çıxan və Baş nazir Nikol Paşinyan hakimiyyətinə etiraza başlayan “Vətən naminə Tavuş” hərəkatının rəhbəri, Apostol Kilsəsinin Tavuş Yeparxiyasının primatı, arxiyepiskop Baqrat Qalstanyan tənqid atəşinə tutulur. Erməni analitiklər hesab edirlər ki, keşiş siyasətə qarışmaqla “Qarabağ klanı” adlanan müxaliflər, sabiq Prezident Robert Köçəryanın, Serj Sarkisyanın aləti rolunda çıxış edir. Bununla yanaşı, Qalstanyanın Rusiyanın və Rusiyadakı erməni diasporunun tapşırıqlarını yerinə yetirən marionetka olduğu bildirilir.Erməni analitik Qraçya Qalustyan məqaləsində qeyd edir ki, keşiş proseslərdə siyasi iştirakı ilə təkcə özünü deyil, Rusiya Erməniləri İttifaqını (ÜAK) da ifşa edir: “Xalqı aldatmaq cəhdi, xalqı axmaq yerinə qoymaq yolverilməzdir. Erməni Apostol Kilsəsinin nümayəndələri tərəfindən belə cəhdlərin necə həyata keçirildiyini müşahidə etmək xüsusilə xoşagəlməzdir. Kilsə birləşdirməlidir, insanları parçalamamalıdır. Təəssüf ki, son vaxtlar tamamilə fərqli bir şey gördük. Keşiş Qalstanyan deyir ki, Ermənistan hakimiyyəti kilsənin işlərinə daim müdaxilə edib və müdaxilə etməyə çalışacaq. Bu, yanlışdır. İndiki iqtidarı çoxsaylı uğursuzluqlarına, kobud səhvlərinə və yerinə yetirilməmiş layihələrə, vədlərə görə tənqid etmək olar, amma kilsəyə müdaxilədə ittiham etmək doğru deyil. Biz görürük ki, kilsə açıq-aşkar siyasi proseslərə müdaxilə etmək cəhdindədir ki, bu, qəbuledilməzdir, Konstitusiyaya ziddir. Biz nə İranıq, nə də Vatikanıq. Biz hökumətin ədalətli, demokratik seçkilər yolu ilə seçildiyi və dinin siyasətdən ayrıldığı dünyəvi dövlətik. Və heç kimə bu vəziyyətə göz yummağa icazə verilmir”.
“Arxiyepiskopun siyasi proseslərə cəlb edilməsi artıq yanlış addımdır. Biz Konstitusiyaya məhəl qoyulmayan təxribatla üz-üzəyik. Üstəlik, Kanada vətəndaşı pasportunun sahibi tərəfindən. Arxiyepiskop Baqrat Castin Trüdonun zorakılıqla devrilməsi tələbi ilə Torontodan Monreala yürüş etsəydi, onu çoxdan həbs etmişdilər. Amma Paşinyan hökuməti kilsə adı altında bayağı siyasi spekulyasiyalarla məşğul olanlarla hələ də kifayət qədər ehtiyatlı davranır. Əslində o təkcə özünü təmsil etmir, bütövlükdə kilsəni siyasətə qatır. Axı Qalstanyan bütün ermənilərin katolikosu II Qareginlə vaxtaşırı görüşdüyünü etiraf edir. Onun sözlərinə görə, sonuncu görüş üş gün əvvəl baş tutub. Düzdür, arxiyepiskop II Qareginin onun təşəbbüsü ilə başlayan “Vətən naminə Tavuş” hərəkatı ilə bağlı hansı fikri ifadə etdiyini açıqlamayıb. Amma bu görüşün özü onu göstərir ki, II Qaregin Qalstanyanın fəaliyyətini koordinasiya edir. Və buna uyğun olaraq o, Rusiyanın göstərişi ilə hərəkət edən qüvvələrin tərəfində dayanır”, - analitik vurğulayıb.
Qalustyan hesab edir ki, prosesin qazanclısına çevrilməyə çalışan Robert Köçəryan və Serj Sarkisyan Rusiyadan informasiya, siyasi və digər dəstək alırlar: “Rusiya və onun Prezidenti Vladimir Putin indi bütün diqqətini Ukraynaya cəmləyib, Xarkov vilayətini ələ keçirməyə çalışır. Amma bu hərbi kampaniyanın sonunda o, bizim bölgəyə keçəcək və ilk növbədə Ermənistana. Məhz keçmiş, tamamilə korrupsioner hökumət və ÜAK nümayəndələrinin əli ilə Ermənistanda qalmaq istəyir. Bu şəraitdə qanuni və demokratik yolla seçilmiş hökumətin bu təxribata qarşı çıxmaq üçün bütün rıçaqlardan istifadə etmək hüququ var. Səlahiyyətli orqanlar zəiflik göstərsə, proseslər tamam başqa forma və miqyas ala bilər. Ta ki, Ermənistan qanlı terror bataqlığına qərq olana qədər. Bu, təbii ki, heç də ölkəmizə lazım olan, ona xeyir və firavanlıq gətirəcək şey deyil. Biz qonşularımızla beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanan yeni münasibətlər formatı qurmalıyıq. ÜAK rəhbərliyinin və Ermənistanın keçmiş prezidentlərinin göstərişi ilə hərəkət edən keşiş Qalstanyanın Rusiyanın əlinə oynayan hərəkatı isə bütün bu prosesə ancaq əngəl törədir. Yaxşı ki, Ermənistan əhalisinin əksəriyyəti bu aşkar reallığı dərk edir. Artıq özlərini Ermənistanın başında görənləri hiddətləndirən də məhz budur”.
““Qarabağ klanı”, daşnaklar və onların şirnikləndirdiyi keşişlər - II Qareginin nökərləri ən adi manqurtlardırlar, cinayətkar dəstədir. Maskalar yırtılır, daşlar yerinə oturur. Qalstanyan ÜAK-ın xidmətçisi, dağıdıcı qüvvələrin əlində marionetdir”. Bu sözləri isə başqa bir erməni analitik Tevos Arşakyan məqaləsində yazıb. Onun sözlərinə görə, əvvəlcə Tavuşdan İrəvana bir din xadiminin başlatdığı yürüş ilə bağlı bütün bu hay-küy ayıq düşüncəli ermənilərə ciddi görünməsə də, bəziləri bunu ciddi qəbul ediblər: “Baqrat Qalstanyan indiki hakimiyyətə qarşı olan əhalinin bir hissəsinin diqqətini çəkdi. Başqa necə ola bilərdi? Axı keşiş Azərbaycana “birtərəfli güzəştlərə”, sərhədin delimitasiyası və demarkasiyasına qarşı çıxdı, reallığı hələ də qəbul edə bilməyənlərin hissləri ilə məharətlə oynadı. Bəli, bu reallıqdır, acıdır, amma başı çiynində olanlar bilir ki, İrəvanda hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq, vəziyyəti dəyişmək mümkün olmayacaq. Paşinyan olmayacaq, Qriqoryan olacaq, fərqi nədir? Azərbaycana gücümüz çatırmı? Əslində, müharibə istəyən də çox deyil. Ən azı, 44 günlük müharibədə mən onların heç birini döyüşdə görmədim. Sadəcə demaqoqluq, bayraq dalğalandırmaq və yüksək səsli çıxışlar var idi. Amma həmin aksiyaların iştirakçılarından yalnız bir neçəsi hərbi komissarlıqlara gələrək döyüşə gedib. Məğlubiyyətdən sonra onları belə tapmaq mümkün deyildi. Ermənistandakı Qarabağ erməniləri belə müharibəyə həvəsli deyil. Əgər onlar istəmirlərsə, o zaman müharibəni kim edəcək? Yeni müharibə bizim üçün daha böyük faciəyə çevriləcək”.
“Buna baxmayaraq, cəmiyyətin bir hissəsi Qalstanyana inanaraq onun arxasınca getdi, bilmədən, adi bir təxribatçının arxasına düşdü. Hətta yürüşün lap əvvəlində onun məharətlə manipulyasiya edildiyinə dair şübhələr var idi. Və tezliklə, artıq İrəvanda o, Paşinyana ultimatumlar verməyə, istefasını tələb etməyə başlayanda hər şey aydın oldu. Arxiyepiskop da, onun arxasında duran qüvvələr də, göründüyü kimi, hamısı öz eqoist maraqlarını güdürdülər. Qalstanyanı daşnak İşxan Saqatelyan və keçmiş müdafiə naziri Seyran Ohanyan öpən zaman keşişə kimin rəhbərlik etdiyi bəlli oldu. Şəxsən mənim üçün Ohanyanla Qalstanyan arasındakı dostluq soyuq duş effekti yaratdı. Axı bu həmin Ohanyandır ki, ordunu şəxsi varlanma vasitəsinə çevirib, onun içindəki bütün komandanlıq mövqeləri sağa-sola satılanda onu metodik şəkildə məhv edib talayıb. Ohanyanla gəzən adamın arxasınca getmək olar?”, - deyə analitik sərt ifadələrə yer verib.
Bununla yanaşı, Arşakyan bildirir ki, Qalstanyan Köçəryanla görüşə gedəndə, nəhayət, hər şey aydın olub: “Bütün bu teatr tamaşası Ermənistanda hakimiyyəti dəyişmək və Azərbaycanla yeni müharibəni qızışdırmaq məqsədli sabiq prezidentlər tərəfindən koordinasiya edilib. Üstəlik, Ermənistanın Rusiya protektoratı altına qayıtmasını istəyirlər. Baqrat artıq ifşa olunub. Eləcə də “təcili yardım məntəqəsi” ilə bağlı yalanları onu ifşa etdi. Guya ki, Tavuşdan İrəvana gələndə ayaqları qanayıb. Yalançılıq və və əclaf hərəkətdir”.
“Baş verənlərin məğzini başa düşmək lazımdır. “Qarabağ klanı”, daşnakları və onların şirnikləndirdiyi keşişlər - II Qareginin nökərləri ən adi manqurtlardır, onilliklər ərzində bizdən və ölkəmizdən istifadə edib zənginləşən cinayətkar dəstədir. Onlar hakimiyyətə qayıtmaq, yenidən çapıb-talamaq arzusundadırlar. Və onların hakimiyyətə əsas namizədi qaniçən Robert Köçəryandır. Dünən meydanda Baqratın sözlərinə qulaq asanlar o vaxtları unudublarmı? Ermənilər ölkəni yenidən Köçəryan-Sarkisyan dəstəsinin zənginləşmə mənbəyinə çevirmək istəyirlər? Onların ölkədə hansı vəhşiliklərini necə törətdikləri unudulub? Məncə, unudulmayıb. Düzdür, Paşinyan mələk deyil, amma onu “Qarabağ klanı”ndan olan qatillərlə müqayisə etmək olmaz. Sonda heç olmasa, özünüqoruma instinkti işə salınmalıdır. Əgər sərhədin müəyyənləşdirilməsi prosesi pozularsa, deməli, bizi müharibə gözləyir. Baqratlar, qareginlər, köçəryanlar, sarkisyanlar, saqatelyanlar, ohanyanlar məhz buna nail olmağa çalışırlar. Ölkə nə qədər pisləşsə, Paşinyanı devirmək şansları bir o qədər çox olur”, - deyə analitik bildirib və erməniləri ağıllarını başlarına toplamağa çalışıb.
“ATƏT daxilində olan Minsk qrupu 30 illik faəliyyətində Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin həllinə heç bir fayda verməmişdir”.Bu fikirləri Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri Yan Borqla birgə mətbuat konfransında deyib.
“Hesab edirik ki, artıq mandatları tükənmiş, funksional qabiliyyətini itirmiş, arxaik xarakter daşıyan bu qurumların saxlanılmasına heç bir ehtiyac yoxdur. Eləcə də ATƏT-in məhdud büdcəsini nəzərə alaraq deyə bilərik ki, bunun üçün əlavə maliyyənin xərclənməsi da lüzum yoxdur. Belə olan təqdirdə bu təsisatlara istinadların edilməsi vəziyyətin yaxşılaşdırmır, əksinə ona xələl yetirir”, – nazir əlavə edib.
Mövzu ilə bağlı “Sherg.az”a danışan politoloq Turan Rzayev bildirib ki, Ermənistan Azərbaycan münaqişəsinin “Dağlıq Qarabağ” mərhələsi bitdikdən sonra problemlərin həlli istiqamətində yaradılan ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyəti başa düşülən deyil:
“Münaqişənin gedişatı zamanı ATƏT-in keçmiş Minsk qrupunun üzvləri arasında ciddi narazılıq yarandı. Yəni Fransa və Amerika Birləşmiş Ştatları Rusiyanın vasitəçi qismində iştirakını qəbul etmirdilər. Buna görə də Minsk qrupu fəaliyyətini bir müddət dayandırdı. Daha sonra Fransanın Minsk qrupunun həmsədr ölkəsi olmasına baxmayaraq Ermənistanın yanında olması, seperatçı qurumları dəstəkləməsi prosesə ikinci zərbə oldu. ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətini dayandırması öz yanlışlıqlarına görə baş tutdu. Ceyhun Bayramovun qeyd etdiyi kimi ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətinə ehtiyac yoxdur və bu əlavə büdcə sərfiyatından başqa bir şey deyil. ATƏT, Minsk qrupuna sərf edəcəyi büdcəni digər münaqişələrə və Azərbaycan-Ermənistan arasındakı sülh prosesinə xərcləyə bilər”.
Ekspert qeyd edib ki, keçmiş status-kvo Ermənistanın leyhinə idi:
“Erməni diasporası Fransa, Amerika və Rusiyada güclü fəailiyyət göstərirdi. Amma Azərbaycanın diplomatik və siyasi cəhətdən güclənməsi tədricən balansı dəyişdi. Əvvəllər həmin tərəflər status-kvonu saxlamaq üçün bir araya gəlirdilər. Ukrayna müharibəsindən sonra proseslər tamamilə dəyişdi və Amerika ilə Rusiya danışıqlar prosesində bir araya gəlməmək qərarı verdilər. Onsuz da ATƏT-in Minsk qrupuna “Dağlıq Qarabağ” münaqişəsini həll etmək üçün mandat verilmişdi. Hazırda elə bir problem olmadığına görə Minsk qrupuna da ehtiyac qalmır. Azərbaycanın bundan sonrakı problemlərinin həlli diplomatik masada tərəflərarası qarşılıqlı danışıqlarından keçir və keçmişin qalığı halına gəlmiş Minsk qrupunun fəaliyyəti ilə tənzimlənməyəcək”.
Keşiş Baqrat Qalstyanın rəhbərlik etdiyi Paşinyanın 2018-ci il ssenarisinin təkrarı olan hərəkatda əsas detal kilsənin indiyə qədər arxa planda yön verdiyi Ermənistan siyasətində aktiv oyunçuya çevrilməsidir. Kilsə və Paşinyan arasında qarşıdurma yeni deyil, lakin erməni keşişləri siyasətə açıq müdaxiləyə məcbur edən səbəblər var.1. Paşinyanın “erməni miflərini” dağıtmaq siyasəti kilsənin ideoloji mövcudluğunu da sual altına alır və görünür, keşişlər təsir imkanlarını qorumaq naminə hərəkətə keçməyə qərar verib;
2. Kilsə erməni müxalifətinə ictimai inamsızlıq fonunda siyasi vitrinə çıxmağa məcbur olur, əks təqdirdə, hansısa siyasi fiqurun arxasına sığına, hakimiyyətə qarşı mübarizəni bu formada apara bilərdilər;
Paşinyanın opponenti olaraq hələ də Koçaryan və Sarkisyanı görən Ermənistan ictimaiyyəti 44 günlük müharibədən sonra bütün “etiraz planları”na laqeyd münasibət sərgiləyib. Hazırda baş verənlər mövcud müxalifətin simasında hakimiyyətə qarşı müqaviməti genişləndirməyin mümkün olmadığını anlayan kilsənin prosesləri ələ almaq gedişidir. Və prosesin məhz Tavuşdan başlanması, “Vətən üçün Tavuş hərəkatı” adlandırılması da təsadüfi deyil. Rəsmi İrəvan Qarabağla bağlı daxili ittihamlara “məqsəd Ermənistanın qorunmasıdır” tezisi ilə cavab verirdi. Kilsə-müxalifət Qazaxın kəndlərinin qaytarılmasını bu tezisin yalan olduğunu ispatlamaq fürsəti olaraq gördülər və belə təqdim edirlər ki, Qarabağdan sonra növbə Ermənistana çatıb, bunun qarşısını almaq üçün Paşinyan getməlidir.
Hərəkatın arxasında konkret bir xarici qüvvənin dayandığını demək çətindir. Bu, “erməni miflərinin” dağılmasından qorxuya düşən kilsə və diasporun birgə planı olaraq görünür. Lakin prosesi dəstəkləyən, yaxud hadisələrin inkişafında dəstəkləyə biləcək ölkələr var.
Birincisi, Paşinyana daxili təzyiqləri dəstəkləyən Rusiyadır.
Ermənistan hakimiyyətinin Rusiyanı ittiham etməsi “Moskvanın Paşinyanı devirmək” tezisini inkişaf etdirmək, müdaxilə edildikdən Qərbdən dəstək əldə etmək, ümumilikdə hərəkatı “etibarsızlaşdırmaq” məqsədi daşıyır. Lakin Moskva birbaşa iştirakçı yox, maraqlı tərəfdir və ona yaxın qüvvələrin Baqratın ətrafına toplanmasında rolu istisna edilməməlidir. Bu kontekstdə Baqrat Tavuşdan İrəvana yürüş etmək qərarını verəndə Koçaryanın “təcili dəstəyi” də diqqət çəkdi. Koçaryan həm də kilsənin uğur qazanacağı təqdirdə, siyasi pay qazanmaq, xüsusilə yerinə hazırladığı oğlu Levonun önünün açmaq istəyir.
İkincisi, maraqlı tərəf Fransa ola bilər.
Rəsmi Parisin İrəvanla münasibətləri problemsiz görünsə də, Paşinyanın yanaşmaları bölgədəki maraqlarına uyğun görünmür.
- Fransa Qarabağ separatçılarının Bakıya qarşı təzyiq kartı kimi saxlanılmasını istəyir: bir müddət öncə Şahramanyana media tribunasının verilməsi də bundan qaynaqlanırdı;
- Bakı-İrəvan xəttində danışıqların ikitərəfli formatda olmasında maraqlı deyil: Qazax-Tavuş sərhədinin demarkasiyası da bu formata görə dəstəkləmədilər;
Hadisələrin inkişafında Fransanın kilsənin planına müəyyən formada dəstək verməsi ehtimalı mümkündür. Parisin mövqeyinə Fransadakı erməni diasporunun də təsiri ola bilər, misal üçün, Makronla birbaşa təması olan Murad Papazyan keşiş Baqratı dəstəkləyir.
Keşiş Baqratın “Vətən üçün Tavuş hərəkatı” siyasi korporasiyaya bənzəyir: kilsə, həm Qərbdə, həm Rusiyadakı diaspor, “Qarabağ klanı”, Ermənistanda Moskvaya yaxın qüvvələr, bir sözlə Paşinyana qarşı olan hər kəs burada birləşir, lakin hələ də Nikolun taxtını laxladacaq gücdə deyil.
Asif Nərimanlı
Mayın 15-i Tavuşun demarkasiya prosesini başa çatdırılmasının son tarixdir. Razılaşmaya əsasən, Ermənistan-Azərbaycan tərəfləri mayın 15-dək protokol imzalamalıdırlar.
Bu məsələ Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının və Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi Komissiyasının 8-ci görüşünün yekunlarına dair sənəddə əksini tapıb.
Lakin Ermənistanda bəzi qüvvələrə sərhədlərin demarkasiya prosesinin əleyhinə çıxaraq etiraz aksiyalarına başlayıb və bu proses mayın 9-dan etibarən daha kütləvi xarakter alıb. Etiraz dalğasının güclənməsi fonunda İrəvan sərhəddə demarkasiya prosesini müvəqqəti də olsa dayandırıb.
Sərhəd dirəkləri yalnız Xeyrimli kəndi ərazisinin müəyyən hissəsində yerləşdirilib. Xeyrimlidə daha 3 sərhəd dirəyinin qoyulması nəzərdə tutulur. Komissiyanın fəaliyyət planına və razılaşmaya görə, bu ərazidə sərhədlərin demarkasiyası prosesi bu gün bitməli idi. Buna uyğun olaraq da İrəvanla Bakı arasında qeyd edilən ərazidə sərhədlərin demarkasiyasının başa çatması barədə müvafiq sənəd imzalanması nəzərdə tutulurdu. Amma İrəvan yenə də hər zaman olduğu kimi, bu dəfə də üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirmədi. Ermənistan hələ də anlamaq istəmir ki, sərhədlərin demarkasiyası tərəflər arasında etimad mühitinin yaranmasına və sülhün daha da tezləşməsinə təkan verən amildir. İrəvanın sülhdən yayınması Ermənistana uğur vəd etmir, əksinə, böhran, özünütəcrid və itki... Azərbaycan onsuz da istəyinə nail olub və bundan sonra da olacaq.
Aİ missiyası Ermənistanın qonşuları olan Rusiya, Azərbaycan və İrana qarşı getdikcə daha çox iş görür və açıq-aşkar təxribat xarakterli fəaliyyətlər həyata keçirir.
Bunu Rusiya Federasiyası xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin deyib.
Onun sözlərinə görə, missiyanın Aİ-nin hibrid müharibəsinin aləti olması faktı onun məxfiliyini, məsuliyyətsizliyini və istər Ermənistan, istər Azərbaycan, istərsə də digər maraqlı dövlətlər və strukturlar tərəfindən nəzarətsizliyini təsdiqləyir: "Missiya açıq-aşkar təxribat xarakterli fəaliyyət göstərir, tam şəkildə anti-Rusiya təbliğatı ilə məşğul olur, Ermənistan cəmiyyətində Avropa İttifaqının Ermənistan üçün “təhlükəsizlik və firavanlıq mənbəyi” olması barədə yanlış fikirlər aşılayır. Üstəlik, Aİ üzvlərinin fəaliyyəti getdikcə daha çox anti-Azərbaycan və anti-İran xarakteri alır".
XİN rəsmisi bildirib ki, əgər uzunmüddətli regional təhlükəsizliyin, sabitliyin və sosial-iqtisadi inkişafın təmin edilməsi vəzifələrindən danışılırsa, o zaman qərblilərin regionu hərbiləşdirmək, Aİ və NATO-nun oradakı hərbi-siyasi təsirini genişləndirmək planları onlarla tamamilə uyğun gəlmir.
"Rusiya Cənubi Qafqazda iqtisadi və nəqliyyat kommunikasiyalarının tam şəkildə açılmasının tərəfdarıdır. 2021-ci ildə Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderlərinin qərarı ilə üç ölkənin baş nazirinin müavinlərinin birgə sədrliyi ilə yaradılmış üçtərəfli işçi qrupu məhz bunu edir. Qərb dövlətlərinin təzyiqi ilə İrəvan bu yolda da üçtərəfli əməkdaşlığı dondurmaq qərarına gəlib", - o deyib.
Moskva nəinki Cənubi Qafqazın nəqliyyat-kommunikasiya sistemini blokdan çıxarmaq, həm də regionda davamlı sülh və rifahın bərqərar olması üçün qrupun tamhüquqlu işini mümkün qədər tez bərpa etməyi zəruri hesab edir.
Fransa mayın 10-11-də Almatıda Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirləri arasında danışıqların yeni raundunun keçirilməsini alqışlayır.Bu barədə Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin saytında dərc olunmuş bəyanatda deyilib.
Sənəddə aparılan delimitasiya işlərini sona çatdırmağın vacibliyi bildirilib:
“Fransa 2022-ci il oktyabrın 7-də Praqada keçirilən dördtərəfli görüşün davamı kimi tərəflərin 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə sadiqliyini və bir-birinin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasını təsdiqləməsinin vacibliyini vurğulayır. Bu kontekstdə Fransa 19 aprel 2024-cü il tarixli bəyannamədə qəbul edilmiş prinsiplərə əsaslanaraq sərhədin delimitasiyasını, həmçinin iki ölkə arasında sülh müqaviləsinin imzalanması məqsədilə müzakirələri davam etdirməyə çağırır. Biz Qazaxıstan hakimiyyətinin bu danışıqları asanlaşdırmaq təşəbbüsünü alqışlayırıq. Fransa beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq Cənubi Qafqazda ədalətli və davamlı sülhün bərqərar olması üçün tərəfdaşları ilə birgə fəaliyyətini davam etdirəcək".
Mövzu ilə bağlı “Sherg.az”a danışan xanım politoloq Aytən Qurbanova bildirib ki, Fransa da artıq keçmiş ATƏT-in Minsk qrupunun digər həmsədrləri kimi yeni reallıqları qəbul etmək ərəfəsindədir:
“Təbii ki, bu Fransanın regionla bağlı məkrli niyyətlərinin tamamilə yox olması demək deyil. Eyni zamanda, rəsmi Parisin qərəzli anti-Azərbaycan mövqeyində də ildırım sürətli dəyişiklik gözlənilmir. Amma Fransanın həm Cənubi Qafqazdakı, həm də Türk dünyasındakı maraqlarının ifadəsi Azərbaycan ilə olan münasibətlərin dinamikasından birbaşa asılı olduğu üçün o post-müharibə dövrünün reallıqları ilə barışmağa məcburdur. Çünki cənab Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə aydın şəkildə bəyan etdiyi kimi nəinki Fransa, ümumiyyətlə qlobal sistemin heç bir aktoru Azərbaycanın maraqlarını gözardı edərək diktə dili danışa bilməz. Belə olan halda Fransa XİN-nin 10 may 2024-cü il tarixində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında keçirilmiş Almatı görüşü ilə bağlı dərc etdiyi bəyənatda ifadə olunan fikirlər mövcud reallığın rəsmi Paris tərəfindən çox yaxşı bilindiyini növbəti dəfə bəyan etmiş olsa da, bunlar onun səmimi mövqeyinin ifadəsi olaraq dəyərləndirilə bilməz”.