Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev xalqımızı Novruz bayramı münasibəti ilə təbrik edib.

Təbrikdə deyilir:

“Sizi Novruz bayramı münasibətilə ürəkdən təbrik edir, hamınıza bahar əhvali-ruhiyyəsi, cansağlığı və gələcək işlərinizdə nailiyyətlər arzulayıram.

Öz mənşəyini tariximizin dərin qatlarından alan qədim Novruz bayramı ulu babalarımızın yüksək həyat eşqini, zəngin mənəviyyatını, geniş dünyagörüşünü və gələcəklə bağlı nikbin düşüncələrini dolğun təcəssüm etdirir. Onda cəmiyyətin təbiətlə vəhdətinin və insanlığa xas ali dəyərlərin – xeyirxahlığın, mərhəmətin, şəfqətin təntənəsi vardır. Milli özünüdərkin təşəkkülündə mühüm rol oynamış bu əziz bayram yurdumuzda, yüz illər əvvəl olduğu kimi, indi də xoş ovqatda rəngarəng mərasimlər və çoxsaylı el şənlikləri ilə qarşılanır.

Novruz ənənələrimiz çoxəsrlik mədəni keçmişinə həmişə xüsusi ehtiram göstərmiş müdrik xalqımızın bəşər sivilizasiyasına misilsiz töhfələrindəndir. Əcdadlarımızın müqəddəs yadigarı olan bu ənənələrin qorunub layiqincə yaşadılması və sonrakı nəsillərə çatdırılması hər bir azərbaycanlının vətəndaşlıq borcudur.

Builki Novruz bayramı ölkəmizin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam bərpası şəraitində həyatımızın yeni mərhələsinin başlanğıcına təsadüf etməsi ilə əlamətdardır. Yaz fəslinin yeniləşdirici ab-havası daha güclü Azərbaycan naminə hər birimizin qurub-yaratmaq əzmini artırır. Əminəm ki, azadlığına qovuşmuş əzəli torpaqlarımıza əbədi qayıdışımızı qalibiyyət duyğusundan aldığımız böyük ruh yüksəkliyi ilə ən qısa zamanda uğurla gerçəkləşdirəcəyik.

Qəlbləri nurla dolduran Novruz bayramının hər evə, hər ocağa bol sevinc, ruzi‑bərəkət və firavanlıq gətirməsini diləyirəm.

Bayramınız mübarək olsun!”

Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin Bakıda keçirilən 9-cu üçtərəfli görüşü, ardınca İlham Əliyevin Gürcüstanın yeni baş naziri İrakli Kobaxidze ilə görüşü üç ölkənin strateji tərəfdaşlığının dərinləşməsinə töhfə verməklə yanaşı, Cənubi Qafqazda proseslərin yönünü idarə etmək baxımından da əhəmiyyətlidir, xüsusilə Fransanın Ermənistanı silahlandırması planları fonunda.
Paşinyanın Parisə, Lekornunun İrəvana səfəri, ardınca erməni baş nazirin Afinaya gedişi, Nikos Dendiasın Ermənistana gəlişindən sonra Fransadan silahların gətirilməsində Paris-Afina-Tbilisi-İrəvan marşrutu aktuallaşıb. Paris-İrəvan və Bakı-Ankara Tbilisini yanına çəkməklə həm də bu marşrut üzərində mübarizə aparır.
- Fransanın Gürcüstanın Avropa İttifaqına üzvlüyünü dəstəkləməsində silah marşrutun Tbilisi dayanacağını təmin etmək məqsədi də var, yaxud gürcülərdən bunu da istəyəcəklər;
- Azərbaycan və Türkiyə regional əməkdaşlığı inkişaf etdirməklə Gürcüstanı bu marşrutda yer almaqdan imtinasına nail olmasını istəyir;
Nazirlərin də, Əliyevlə Kobaxidzenin də görüşündə regional sabitlik xüsusilə vurğulandı və mümkündür ki, hər iki müzakirədə Gürcüstana bölgənin sabitliyinin pozulmasında iştirak etməməsi mesajları çatdırılıb.
Bu prosesdə Tbilisi dilemma qarşısında qalır: bir tərəfdə Aİ-yə inteqrasiya, digər tərəfdə isə iqtisadi, enerji və təhlükəsizlik məsələsində real tərəfdaşlarla münasibətlər;
Bir də reallıqlar var: bir tərəfdə 2008-ci il təcrübəsi və Avropanın Tbilisiyə verdiyi vədlər, bir tərəfdə isə bu müddətdə Gürcüstanın iqtisadi və təhlükəsizliyinə ciddi töhfə verən Bakı-Ankara ikilisi;
Ukrayna müharibəsindən sonra Qərblə “yol getməyən” Qaribaşvilinin dəyişdirilməsi Tbilisinin Aİ-yə inteqrasiyada çox istəkli olduğunu göstərsə də, Bakıda verilən mesajlar Kobaxidze hökumətinin coğrafi reallıqları nəzərə alacağı gözləntisini yaradır.

Asif Nərimanlı

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Gürcüstanın baş naziri İrakli Kobaxidze ilə martın 16-da mətbuata bəyanatla çıxış edərkən iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafından və ortaq layihələrdən danışarkən ölkələrimizin ərazi bütövlüyü, suverenliyi ilə bağlı bir daha qarşılıqlı dəstək ifadə etməsini xüsusi vurğuladı: “Bu gün mətbuat qarşısında mən bunu bir daha demək istəyirəm. Biz bütün dövrlərdə bir-birimizin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, sərhədlərin toxunulmazlığını dəstəkləyən açıqlamalar vermişik, müvafiq beynəlxalq təşkilatlarda səsvermə zamanı bir-birimizi dəstəkləmişik, bundan sonra da bu dəstək davam edəcək. Heç bir ölkənin suveren ərazisi zor gücü ilə dəyişdirilə bilməz”.
Gürcüstanın baş naziri İrakli Kobaxidze bu mövzuya qısa şəkildə toxundu: “Azərbaycana və Prezidentinə təşəkkür edirəm ki, hər zaman ölkəniz bizim ölkəmizin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü dəstəkləyib. Bildiyiniz kimi, Gürcüstan da hər zaman Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyib”. Buna baxmayaraq, Gürcüstanın baş naziri “Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etməsi münasibətilə təbrik edirəm” ifadəsini işlətmədi. Halbuki, Qazazxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev bir neçə gün əvvəl Azərbaycana səfəri zamanı ərazi bütövlüyünü təmin etməsi münasibətilə İlham Əliyevi təbrik etmişdi.
Azərbaycan ərazi bütövlüyünü təmin etdiyi halda, Gürcüstan bunu edə bilməyib. Deməli, hazırki şərtlər daxilində ərazi bütövlüyü məsələsində dəstək daha çox Gürcüstan hakimiyyətinə lazımdır. Tbilisini yaxın müddətdə ağır günlər gözləyə bilər. Məsələ burasındadır ki, Cənubi Osetiyanın separatçı liderləri bölgənin Rusiyanın tərkibinə daxil olması üçün Moskva ilə danışıqlar aparırlar. Bu məqsədlə Cənubi Osetiyada “referendum” keçirilməsi də planlaşdırılır.
Kremlin necə qərar verəcəyi bəlli deyil. Ukraynada işğalçı müharibə aparan Rusiya Gürcüstan istiqamətində hələ ki, ehtiyatlı mövqe nümayiş etdirir. Rusiya ilə Gürcüstan arasında diplomatik münasibətlər olmasa da, Kremllə Tbilisi arasında gərginlik yoxdur, qeyri-rəsmi təmasları var, idxal-ixrac əməliyyatları həyata keçirilir. Yəni Gürcüstan hakimiyyəti hələ ki, Kremli ciddi narahat etmir. Ancaq Gürcüstan Avropa İttifaqı və NATO üzvlüyünə daha çox yaxınlaşarsa, Kremlin siyasəti dəyişəcək. Hadisələrin bu istiqamətdə inkişafı halında Kremlin Cənubi Osetiyanın və Abxaziyanın Rusiyanın tərkibinə qatması qərarı istisna deyil. Belə olan halda Tbilisinin bir çox dövlətin, o cümlədən Azərbaycanın Gürcüstanın ərazi bütövlüyünü tanıyan bəyanatına ehtiyacı yaranacaq.

Azər Fikrətoğlu

 

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev martın 18-də Rusiya Prezidenti Vladimir Putinə zəng edib.

Prezident İlham Əliyev Vladimir Putini prezident seçkilərində qələbə qazanması münasibətilə təbrik edib, ona ölkənin inkişafı və firavanlığı naminə prezidentlik fəaliyyətində uğurlar arzulayıb.

Vladimir Putin göstərilən diqqətə və təbrikə görə dövlətimizin başçısına minnətdarlığını bildirib.

Telefon söhbəti zamanı iki ölkə arasında müttəfiqlik və strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin bundan sonra da möhkəmlənəcəyinə əminlik ifadə edilib, əməkdaşlığın perspektivləri ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb.

Gürcüstandan sonra Cənubi Qafqazın daha bir ölkəsi Avropa İttifaqına (Aİ) üzvlüyə namizəd ola bilər. Baş nazir Nikol Paşinyan ötən il oktyabrın 17-də Avropa Parlamentində (AP) səsləndirdiyi “Aİ hansı həddə qədər arzu edirsə, Ermənistan o qədər bu quruma yaxınlaşmaq niyyətindədir” bəyanatının icrasına başlayıb. İlin əvvəlindən Avropa strukturları, Fransa, Almaniya ilə aparılan intensiv dialoq bəhrəsini verib, İrəvanla Aİ arasında gücləndirilmiş tərəfdaşlıq proqramı imzalanıb.

Martın 13-də AP 504 səs lehinə, 4 səs əleyhinə və 32 səs bitərəf nisbəti ilə Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında münasibətlərə dair xüsusi qətnamə qəbul edib. Qətnaməyə əsasən qanunverici orqan icra hakimiyyətinə – Avropa Komissiyasına Ermənistanın Aİ üzvlüyünə namizəd statusu verilməsini nəzərdən keçirməyi təklif edib.

Qətnamədə bir neçə məqam qeyd olunub:

Ermənistanın Aİ ilə münasibətləri gücləndirmək və prioritetləşdirmək istəyini qətiyyətlə vurğulaması faktını tanıyır və alqışlayır;

Hesab edir ki, Aİ müsbət reaksiya verməli və Ermənistanın demokratiyalar cəmiyyətində daha möhkəm yerləşməsinə kömək etməlidir;

Ermənistanın KTMT-yə üzvlüyünə yenidən baxdığı bir vaxtda Aİ ilə Ermənistan arasında təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsinin təcili zəruriliyini qəbul edir;

Aİ-ni Ermənistanın Avropa Sülh Fondu vasitəsilə dəstək istəyinə müsbət cavab verməyə və Ermənistan ordusuna dəstək verməyə çağırır;

Ermənistana əsas zəiflikləri müəyyən etməyə və məqsədyönlü həll yollarını hazırlamağa kömək edəcək hibrid təhdidlərin qiymətləndirilməsi üzrə tədqiqatların başlanmasına çağırır;

Ermənistana müdafiə xarakterli hərbi dəstək vermək üçün bir neçə üzv dövlətin atdığı addımları alqışlayır və üzv dövlətləri oxşar təşəbbüsləri nəzərdən keçirməyə çağırır.

Daha sonra sənəddə AP Ermənistanın KTMT-də iştirakını dayandırmaq qərarını alqışlayır və Rusiya FTX sərhədçilərinin İrəvandakı “Zvartnots” beynəlxalq hava limanından çıxarılması ilə bağlı Moskvaya rəsmi müraciətini dəstəkləyir.

Qətnamədə vurğulanır ki, əgər Ermənistan namizəd statusu almaqda maraqlı olsa və öz demokratiyasını gücləndirən sabit islahatlar yoluna davam etsə, bu, Aİ-Ermənistan münasibətlərində transformasiya mərhələsi üçün əsas ola bilər.

Aİ-nin xarici əlaqələr sözçüsü Peter Stano isə “İzvestiya” qəzetinə bildirib ki, Ermənistan Avropa İttifaqına üzvlük üçün ərizə verə bilər: “Ölkələrin öz xalqları üçün daha yaxşı gələcək üçün səy göstərmək hüququ var. Onlar belə bir gələcəyi təmin etməkdə sərbəstdirlər. Aİ-yə üzvlük məsələsinə gəlincə, istənilən Avropa ölkəsi Aİ-yə üzvlük üçün müraciət edib-etməmək barədə özü qərar verməlidir”.

Aİ nümayəndəsi vurğulayıb ki, Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciət etdikdə, Aİ-yə üzv dövlətlər həmin müraciəti müzakirə edir. Daha sonra Aİ müqavilələri və müəyyən edilmiş standartlar əsasında müvafiq qərar qəbul edirlər.

Bu, artıq Avropa Komissiyasının mövqeyidir və beləliklə qurum Ermənistana üzvlüyə namizəd statusu verməyə hazır olduğunu nümayiş etdirib.

Bəs üzvlüyə namizəd statusu nə deməkdir?

Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciət sadə prosedurdur. İstənilən ölkə müraciət edə bilər – ölkənin birinci şəxsinin adından Avropa Şurasına məktub göndərilir. Bundan sonra isə çətinliklər başlayır. Ərizə Avropa Komissiyası tərəfindən araşdırılır. Onun rəyinin əsasında üzv ölkələr müraciət edən ölkəyə namizəd statusunun verilib-verilməməsi haqda ilkin qərar qəbul edir.

Sonra müraciət edən ölkə doldurmaq üçün ölkənin siyasi, iqtisadi və inzibati hazırlığını müəyyən edən anket alır. Avropa Komissiyası namizəd ölkənin cavabları əsasında daha bir rəy hazırlayır. Ölkə rəhbərliyinə cavablandırmaq üçün minlərlə sual göndərilir. Məsələn, Xorvatiya üçün anketdə 4560 sual yer almışdı. Müraciət edən ölkəyə anketi doldurmaq üçün üç ay vaxt verilir.

Daha sonra ən mürəkkəb və məsuliyyətli danışıqlar mərhələsi başlayır. Burada Avropaya uyğun olduğuna əmin olmaq üçün namizəd ölkənin qanunvericiliyi öyrənilir. Əgər bütün qanunlar bu tələbə cavab vermirsə, namizəd ölkəni uzun proses gözləyir: ölkə bütün qanunvericiliyini Avropa qanunvericiliyinə uyğunlaşdırmalı olur.

Bu mərhələdə 35 fəsildən ibarət böyük sənəd hazırlanır. Onların hamısı Aİ-ni təmin edəcək şəkildə həllini tapmalıdır. Amma bu da kifayət qədər şərti mərhələdir. Qəti qərara qədər Aİ istənilən vaxt və müxtəlif səbəblərlə yenidən bu fəsillərin müzakirəsinə qayıda bilər.

Ümumilikdə Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciətdən namizəd ölkə statusu alana qədər illər sərf olunur. Ölkənin namizəd statusu alana qədər qiymətləndirmə meyarları nədir?

“Kopenhagen” meyarları adlanan əsas üç meyarı qeyd etmək olar:

Ölkədə demokratiyanı, qanunun aliliyini, insan haqlarını və azlıqların müdafiəsini təmin edən möhkəm institutlar olmalıdır;

Ölkənin Avropa İttifaqı bazarında rəqabətə davamlı bazar iqtisadiyyatı olmalıdır;

Bu ölkədə siyasi, iqtisadi və maliyyə məsələlərində Avropa qanunları və qətnamələri tətbiq edilməlidir.

Avropa Parlamentində “Yeniləşən Avropa” Qrupu hesab edir ki, Ermənistan ardıcıl islahatlar yoluna davam etsə, demokratiyasını möhkəmləndirsə, Ermənistan-Aİ münasibətlərində inkişaf mərhələsinin əsasını qoya bilər:

“Ermənistanın viza rejiminin sadələşdirilməsi və readmissiyaya dair sazişlərin həyata keçirilməsində əldə etdiyi irəliləyişləri nəzərə alaraq, “Yeni Avropa” hesab edir ki, viza rejiminin liberallaşdırılması üzrə dialoqa başlamağın vaxtı çatıb. Aİ Ermənistana dəstəyini, o cümlədən Avropa Sülh Fondu vasitəsilə, eləcə də Qarabağdan olan qaçqınlara humanitar və maliyyə yardımını artırmalıdır”.

Qrupun Fransadan olan üzvü Natali Loiseau hesab edir ki, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan uzun müddətdir davam edən mübahisənin dialoq və danışıqlar yolu ilə davamlı və sülh yolu ilə həllinə sadiq qalmalıdırlar.

Xatırladaq ki, Ermənistan hazırda Rusiyanın liderlik etdiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) üzvüdür. Bu təşkilat və Avropa İttifaqı bir-birini həm iqtisadi, həm də geosiyasi səbəblərdən istisna edir. Ona görə də Aİ üzvü olmağı hədəfləyən ölkə daha əvvəl onların arasında seçim etməlidir. Ermənistan isə hələlik bu seçimə hazır deyil. Dünən parlamentin vitse-spikeri Akop Arşakyan yerli mətbuata bildirib ki, İrəvan hazırda Aİİ-dən imtina etməyi müzakirə etmir:

“Gündəliyin müzakirəsi Nikol Paşinyanın müəyyən etdiyi təlimata uyğun aparılmalıdır. Əminəm ki, bu, geniş ictimai müzakirəyə çıxarılacaq və bizim gələcəkdə atılacaq addımlar barədə danışmaq imkanımız olacaq”.

Parlamentin Xarici Əlaqələr Komitəsinin sədri Sarqis Xandanyan bildirib ki, Avropa Parlamentinin qətnaməsi vacibdir, lakin Aİ üzvlüyünə namizəd olmaq yolu qanunvericilik deyil, icra orqanı ilə keçir:

“Nəzərə almalıyıq ki, Aİ də tək bir təşkilat deyil, 27-dən ibarət ölkələrin birləşdiyi daxili orqandır, orada qərarlar konsensusla qəbul edilir, ona görə də, bu anda bu məsələdə belə vahid impulsun olub-olmamasına cavab vermək mənim üçün çətin olacaq”. Xandanyan da vurğulayıb ki, Ermənistanın Aİİ strukturlarından çıxması müzakirə olunmur.

Ermənistan təkcə Aİİ ilə bağlı deyil, ümumiyyətlə Avropa Birliyinin geosiyasi rəqabətdə olduğu Rusiya ilə yollarını ayırmalıdır. Bura KTMT-dən tam imtina, hərbi bazaların çıxarılması, dövlət sərhədlərinin mühafizəsinin Rusiya FTX-dan alınması, habelə bu ölkədən hərbi, iqtisadi asılılığı maksimum azaltmaq daxildir. Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində Aİ ölkələri ilə ikitərəfli müqavilələrin imzalanması, Fransa, Hindistandan silah idxalı, Rusiya hərbi sənaye kompleksinin məhsullarından imtina bu istiqamətdə ilk addımlardır. Amma strateji qərarlar hələ verilməyib və regiondakı vəziyyət bu addımları atmağa imkan vermir. Görünür, Paşinyan hökumətində Rusiyanın Ukraynada strateji məğlubiyyətə düçar olacağına inanırlar. Buna görə atılan ilkin addımlar zamanı gələndə Kremldən sürətli qopmaya zəmin hazırlamaq məqsədi daşıyır. Təbii ki, Moskvada da Ermənistan hakimiyyətinin niyyətini dəqiq bilirlər və ona mane olmaq üçün hansısa planlar düşünülür. Bunu rəsmi şəxslər açıq ifadə ediblər. Məsələn, Rusiya XİN-in rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova Ermənistan rəhbərliyinə Avrointeqrasiya yolu seçmiş Ukraynanın aqibətini xatırladıb. Beləliklə, Moskva Ermənistanla bağlı son sözünü deməyib, yaxın gələcəkdə bu istiqamətdə vəziyyəti aydınlaşdıracaq hadisələr ola bilər.

Paşinyan iqtidarı üçün Avropaya inteqrasiya yolunda ən mühüm nailiyyət Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması, təhlükəsizlik qarantiyalarının əldə olunmasıdır. Bu məsələdə ABŞ və Aİ İrəvana açıq dəstək verirlər. Birləşmiş Ştatlar Türkiyə və Britaniya kimi əsas tərəfdaşlarını da Azərbaycanla müzakirələrə istiqamətləndirib. Bir neçə gün əvvəl Prezident Ərdoğan, dünən isə Britaniyanın Baş naziri Rişi Sunak Azərbaycan-Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin zəruri olduğunu bəyan ediblər. Əsas məsələ Bakı ilə dil tapmaq, Rusiyanın bölgədə manipuliyasiya imkanları azaltmaq və onun regiondan tədricən çıxarılmasına nail olmaqdır. Bu istiqamətdə də vəziyyət hələ ki, aydın deyil. Hazırda pərdə arxasında ciddi danışıqlar gedir. Azərbaycan öz maraqlarına uyğun formulaya dəstək ala bilsə, proseslər sürətlənəcək. Nəticədə Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin açılması istiqamətində real addımlar atıla bilər.

Yalnız bundan sonra Paşinyan hökuməti yeni konstitusiya layihəsini, onunla birlikdə Ermənistanın Avrasiya iqtisadi Birliyində qalmasını və ya Avropa İttifaqına üzvlük məsələsinin referenduma çıxaracaq. Bu isə Ermənistanda artıq tamamilə yeni mərhələnin başlanması deməkdir…

Martın 18-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Xankəndi şəhərində Novruz tonqalını alovlandırıb.

Dövlətimizin başçısı Azərbaycan xalqını Novruz bayramı münasibətilə təbrik edib.

Martın 18-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Xankəndi şəhərində Novruz tonqalını alovlandırıb.

“Dövlət başçısı Azərbaycan xalqını Novruz bayramı münasibətilə təbrik edib.

Müasir dünyada ticarət yollarına nəzarət iqtisadi səmərəliliklə yanaşı geosiyasi üstünlük də əldə etməyə imkan yaradır. Bu baxımdan Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (ŞCBND) Asiya ilə Avropanı əlaqələndirir və Süveyş kanalına alternativ kimi çıxış edir.
Bu fikir ABŞ-nin “The New-York Times” qəzetində “Moskvadan Mumbaya: Rusiya ticarət üçün cənuba müraciət edir” sərlövhəli məqalədə yer alıb.
Materialda nəzərə çatdırılıb ki, ŞCBND Fars körfəzinin sahillərindəki İran, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, Küveyt və başqa idxala ehtiyacı olan dövlətlərə çıxış əldə etməyə imkan verir. Dəhlizin əsas seqmentini təşkil edən dəmir yolu Azərbaycan və İran ərazisindən keçərək Fars körfəzinin sahillərinə kimi uzanır.
Materialda qeyd olunub ki, 162 kilometrlik Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolunun tikilib başa çatdırılması nəticəsində Rusiya, Azərbaycan və İranın dəmir yolları sistemləri birləşəcək.
“Bununla yanaşı, Rusiya ŞCBND vasitəsilə Hindistan, Pakistan, Çin və digər Cənub-Şərqi Asiya ölkələri ilə də ticarət əlaqələrini genişləndirəcək. Mumbay Hindistanın iri limanıdır və Avropaya göndərilən yüklər məhz bu limandan yola salınır. Həmin yüklər İranın Fars körfəzi sahilindəki Bəndər-Abbas limanına çatdırılır və buradan da qatarla Azərbaycan və Rusiyaya nəql olunur. Rusiya-Ukrayna münaqişəsi başa çatdıqdan sonra da yüklər Avropaya və əks istiqamətə məhz bu yolla daşınacaq. ŞCBND fəaliyyətini davam etdirir və 2023-cü ildə bu dəhliz vasitəsilə yükdaşımaların həcmi 38 faiz artıb. Süveyş kanalı vasitəsilə Avropa ilə Asiya arasında yükdaşımalar baha başa gəlir və təhlükəsizliyi təmin olunmur. Qiyamçı husilərin ticarət gəmilərinə silahlı basıqınları buna sübutdur. Ona görə də 2030-cu ilə kimi ŞCBND ilə yükdaşımaların 3 dəfədən çox artacağı gözlənilir”, - deyə məqalədə bildirilib.
Materialda diqqətə çatdırılıb ki, yüklər Asiyadan Avropaya və əks istiqamətə Süveyş kanalı vasitəsilə nəql olunanda 45 gün lazım olur. Lakin ŞCBND ilə yüklər hər iki istiqamətə 25 gün ərzində çatdırılır ki, bu da zaman və nəqliyyat xərcinin azalması deməkdir.
Məqalədə vurğulanıb ki, Azərbaycan nəqliyyat dəhlizlərini inkişaf etdirmək niyyəti ilə SSRİ dövründən qalan dəmir yollarını da bərpa etmək istəyir: “Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın əsas ərazisini birləşdirən dəmir yolu Ermənistan ərazisindən keçirdi. Lakin 1990-cı illərin əvvəllərində bu iki dövlət arasında baş verən hərbi münaqişə həmin dəmir yolunun bağlanması ilə nəticələndi. Bu dəmir yolu Azərbaycan ilə yanaşı Rusiyaya da İran və Türkiyə ilə nəqliyyat əlaqəsi qurmağa imkanı verir. Azərbaycan dəmir yolunun açılışına can atsa da, Ermənistan bunun əleyhinə çıxış edir. Buna görə də Azərbaycan Naxçıvan ilə nəqliyyat əlaqəsini İran üzərindən həyata keçirməyə çalışır”.Müasir dünyada ticarət yollarına nəzarət iqtisadi səmərəliliklə yanaşı geosiyasi üstünlük də əldə etməyə imkan yaradır. Bu baxımdan Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (ŞCBND) Asiya ilə Avropanı əlaqələndirir və Süveyş kanalına alternativ kimi çıxış edir.
Bu fikir ABŞ-nin “The New-York Times” qəzetində “Moskvadan Mumbaya: Rusiya ticarət üçün cənuba müraciət edir” sərlövhəli məqalədə yer alıb.
Materialda nəzərə çatdırılıb ki, ŞCBND Fars körfəzinin sahillərindəki İran, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, Küveyt və başqa idxala ehtiyacı olan dövlətlərə çıxış əldə etməyə imkan verir. Dəhlizin əsas seqmentini təşkil edən dəmir yolu Azərbaycan və İran ərazisindən keçərək Fars körfəzinin sahillərinə kimi uzanır.
Materialda qeyd olunub ki, 162 kilometrlik Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolunun tikilib başa çatdırılması nəticəsində Rusiya, Azərbaycan və İranın dəmir yolları sistemləri birləşəcək.
“Bununla yanaşı, Rusiya ŞCBND vasitəsilə Hindistan, Pakistan, Çin və digər Cənub-Şərqi Asiya ölkələri ilə də ticarət əlaqələrini genişləndirəcək. Mumbay Hindistanın iri limanıdır və Avropaya göndərilən yüklər məhz bu limandan yola salınır. Həmin yüklər İranın Fars körfəzi sahilindəki Bəndər-Abbas limanına çatdırılır və buradan da qatarla Azərbaycan və Rusiyaya nəql olunur. Rusiya-Ukrayna münaqişəsi başa çatdıqdan sonra da yüklər Avropaya və əks istiqamətə məhz bu yolla daşınacaq. ŞCBND fəaliyyətini davam etdirir və 2023-cü ildə bu dəhliz vasitəsilə yükdaşımaların həcmi 38 faiz artıb. Süveyş kanalı vasitəsilə Avropa ilə Asiya arasında yükdaşımalar baha başa gəlir və təhlükəsizliyi təmin olunmur. Qiyamçı husilərin ticarət gəmilərinə silahlı basıqınları buna sübutdur. Ona görə də 2030-cu ilə kimi ŞCBND ilə yükdaşımaların 3 dəfədən çox artacağı gözlənilir”, - deyə məqalədə bildirilib.
Materialda diqqətə çatdırılıb ki, yüklər Asiyadan Avropaya və əks istiqamətə Süveyş kanalı vasitəsilə nəql olunanda 45 gün lazım olur. Lakin ŞCBND ilə yüklər hər iki istiqamətə 25 gün ərzində çatdırılır ki, bu da zaman və nəqliyyat xərcinin azalması deməkdir.
Məqalədə vurğulanıb ki, Azərbaycan nəqliyyat dəhlizlərini inkişaf etdirmək niyyəti ilə SSRİ dövründən qalan dəmir yollarını da bərpa etmək istəyir: “Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın əsas ərazisini birləşdirən dəmir yolu Ermənistan ərazisindən keçirdi. Lakin 1990-cı illərin əvvəllərində bu iki dövlət arasında baş verən hərbi münaqişə həmin dəmir yolunun bağlanması ilə nəticələndi. Bu dəmir yolu Azərbaycan ilə yanaşı Rusiyaya da İran və Türkiyə ilə nəqliyyat əlaqəsi qurmağa imkanı verir. Azərbaycan dəmir yolunun açılışına can atsa da, Ermənistan bunun əleyhinə çıxış edir. Buna görə də Azərbaycan Naxçıvan ilə nəqliyyat əlaqəsini İran üzərindən həyata keçirməyə çalışır”.

Hazırda Azərbaycanın NATO-ya elə bir ciddi strateji marağı və geopolitik ehtiyacı yoxdur, çünki Türkiyə ilə hərbi müttəfiqlik ən etibarlı təhlükəsizlik mexanizmidir... NATO-nun Cənubi Qafqaz planlarında isə Azərbaycan həlledici açar dövlətdir, rəsmi Bakının birbaşa iştirakı olmadan Cənubi Qafqazın, eləcə də, Xəzəryanı və Orta Asiya regionlarının "qapıları" bu hərbi-siyasi alyansın üzünə açıla bilməz...

ABŞ və Qərbin Cənubi Qafqaza həssas yanaşma tərzi artıq strateji hədəflərin reallaşdırılma cəhdlərinə çevrilməyə başlayıb. İndi Qərbdə bu region gələcək geopolitik prioritetlərin əsas şaxələnmə mərkəzi olaraq da qəbul edilir. Çünki ABŞ və Qərb Rusiyanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırıb, çıxartmaqla kifayətlənmək niyyətindən çox-çox uzaqdır. Və bu niyyətin arxasında daha uzaqgedən hədəflərin olduğu artıq qətiyyən şübhə doğurmur.

Məsələ ondadır ki, Cənubi Qafqaz artıq dünya hegemonluğu uğrunda mübarizədə açar region rolunu oynamağa başlayıb. Belə anlaşılır ki, yeni dünya düzənində hegemonluq formatının müəyyən edilməsi böyük ölçüdə Cənubi Qafqaza nəzarət hüquqları həlledici xarakter daşıyır. Hər halda, Cənubi Qafqaza nəzarət olunması öz növbəsində Xəzəryanı və Orta Asiya regionlarını təsir dairəsinə salmaq imkanları açır. Və bu səbəbdən də, indi bu region yalnız Rusiya ilə qarşıdurmanın predmeti olmaqdan çıxaraq, hətta kollektiv Qərbin daxilində belə, "nifaq alması"na çevrilməyə başlayıb.

Ona görə də, son vaxtlar Cənubi Qafqazın artıq NATO-nun da birbaşa maraq dairəsinə düşməsi qətiyyən təəccüb doğurmur. Bu hərbi-siyasi alyans indiyə qədər qarşısına qoyduğu strateji hədəflərin reallaşdırılması prosesini demək olar ki, artıq tamamlayıb. NATO Rusiyanın qərb sərhədlərini qapatmaq niyyətində idi. Finlandiya və İsveçin NATO üzvü olması ilə Rusiyanın şimal-qərb sərhədləri tamamilə nəzarətə alınıb. İndi Rusiya sərhədləri qərb istiqamətindən yarım mühasirə vəziyyətindədir. Və bu, yaxın gələcəkdə Rusiyanın təhlükəsizlik maraqlarının daha ciddi şəkildə təhdid ediləcəyi anlamına gəlir.

Ancaq NATO-nun buna nail olması üçün bu hərbi-siyasi alyansın Rusiyanın cənub və cənub-şərq sərhədlərinə də yerləşməsi vacibdir. Əks halda, Rusiyanın yarım mühasirəyə alınması ilə qazanılmış hərbi və geopolitik üstünlük tam effektiv xarakter daşımaz. Ona görə də, hazırda NATO indi də Cənubi Qafqazda istinad faktorları axtardığını qətiyyən gizlətmir. Bu regionun dövlətləri ilə hərbi-siyasi təmasları intensivləşdirməyə çalışır. Və bu təmasların həm yaxın, həm də orta perspektiv üçün müəyyən edilmiş strateji hədəflərin reallaşdırılmasına hesablandığı qətiyyən şübhə doğurmur.

Məsələ ondadır ki, ABŞ və Qərbin NATO üzərindən Rusiya ətrafındakı Moldova, Cənubi Qafqaz və Orta Asiya coğrafiyalarına yerləşmək planları qurmağa başladığı müşahidə edilir. Ancaq bu planların reallaşdırılması qarşısında Finlandiya və İsveçin NATO üzvlüyündə olduğundan daha qəliz əngəllərin olduğu da inkaredilməz reallıqdır. Moldova NATO-nun "təhlükəsizlik çətiri" altına girməyə artıq hazırdır. Ancaq Moldova NATO-ya üzvlük standartlarından uzaq olduğundan və milli-etnik münaqişəyə məruz qaldığından NATO özü buna hazır deyil.

Orta Asiya isə NATO üçün daha uzaq perspektivə hesablanmış strateji prioritetdir. Çünki Cənubi Qafqazda yerləşmədən Xəzəryanı və Orta Asiya regionlarına "keçid pəncərəsi" açmağın mümkünlüyü real görünmür. Deməli, yaxın perspektivdə NATO-nun əsas diqqətinin məhz Cənubi Qafqaza yönələcəyi qətiyyən şübhə doğurmur. Bu isə o deməkdir ki, növbəti mərhələdə ABŞ və Qərblə Rusiya arasında qarşıdurmanın əsas episentri elə Cənubi Qafqaz ola bilər. Və belə bir perspektiv bu regiona daha qəliz geopolitik situasiya vəd edir.

Təbii ki, NATO Cənubi Qafqaz dövlətlərinin hər birisinə fərdi yanaşma prinsipinə uyğun davranmaq məcburiyyətindədir. Məsələn, Gürcüstan vaxtilə NATO-ya üzvlük üçün rəsmən müraciət etmiş region ölkəsidir. NATO hətta Ukrayna ilə birlikdə bu ölkəni öz sıralarına qəbul etməyi də planlaşdırırdı. Ancaq Rusiyanın aqressiv reaksiyası NATO-nu bu niyyətindən vaz keçmək məcburiyyətində buraxdı. Üstəlik, bu hərbi-siyasi alyans Gürcüstanın Rusiya tərəfindən qısamüddətli hərbi müdaxiləyə məruz qaldığı dövrdə bu region ölkəsinə real dəstək verməyə də həvəs göstərmədi.

indi isə Gürcüstan hakimiyyəti böyük ölçüdə Rusiyanın təsir dairəsinə düşmüş kimi görünür. Gürcüstan növbəti dəfə analoji riskə həvəs göstərəcəyi hələlik o qədər də inandırıcı görünmür. Üstəlik, Gürcüstan da Moldova kimi, NATO-ya üzvlük standartlarından uzaqdır və ərazisində milli-etnik münaqişələr mövcuddur. NATO-nun belə ölkələrdə yerləşmək şansları o qədər də yüksək deyil. Və bu hərbi-siyasi alyans özü də həm daxili, həm də regional münaqişələrə cəlb olunmuş ölkələrə xüsusi maraq göstərmir.

Ermənistan NATO-nun razılıq verəcəyi təqdirdə, dərhal bu hərbi-siyasi alyansın "təhlükəsizlik çətiri" altına yerləşməyə hazırdır. Çünki rəsmi İrəvan Ermənistanı qoruya biləcək xarici himayədar axtarışındadır və NATO üzvlüyü Paşinyan hakimiyyəti üçün hələlik əlçatmaz xəyaldan başqa bir şey deyil. Hər halda, Ermənistan kimi zəif və strateji anlamda faydasız ölkənin üzvlüyü NATO-ya arzuolunmaz əlavə yükdən başqa heç nə verə bilməz. Ordusu tamamilə darmadağın edilmiş və ənənəvi hərbi sistemdən məhrum, Rusiya ilə hətta sərhədləri belə, olmayan Ermənistan NATO-ya hər hansı geopolitik üstünlük vəd etmir.

Bütün bunları nəzərə aldıqda, Cənubi Qafqazda NATO-nun maraqları baxımından, ən cəlbedici dövlət olaraq, məhz Azərbaycan diqqəti çəkir. Azərbaycan Cənubi Qafqazın inkaredilməz geopolitik lideridir, iqtisadiyyatı inkişaf tempinə malikdir, ordusu yenidən qurularaq, NATO standartlarına uyğunlaşdırılmaqdadır, ən müasir hərbi texnika ilə təchiz olunub. Eyni zamanda, Rusiya ilə sərhədləri olan Azərbaycan həm regionda yeni şərtləri diqtə edir, həm də beynəlxalq məkanda siyasi iradəyə sahibdir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan NATO ölkəsi olan Türkiyənin strateji müttəfiqidir. NATO üçün bu məqam olduqca böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki Türkiyə ilə hərbi müttəfiqlik Azərbaycan və NATO tərəfdaşlığına müsbət impuls verə biləcək faktordur. Azərbaycanın son savaşda hərbi zəfər qazanıb, erməni separatizmi ilə bağlı daxili münaqişəni də həll etməsi NATO üçün xüsusi cəlbedicilik qaynağı sayıla bilər. Və bu baxımdan, NATO-nun Azərbaycana maksimum maraq göstərməsi o qədər də gözlənilməz deyil.

Ancaq Azərbaycanla bağlı ABŞ və Qərbi məyus edə biləcək önəmli məqamlar da olmamış deyil. NATO-nun Cənubi Qafqaz prioritetləri baxımdan, bu məqamlar hətta həlledici faktor rolunu da oynayır. Belə ki, rəsmi Bakı NATO ilə strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinə qarşı çıxmasa da, bu hərbi-siyasi alyansın Cənubi Qafqaz planlarında yer almaq niyyətindən çox-çox uzaqdır. Çünki rəsmi Bakı regional siyasətini maksimum balanslaşdırma və praqmatizm prinsipləri üzərində qurmağa üstünlük verir. Azərbaycan üçün xarici siyasətin əsas prioriteti qarşılıqlı faydalılığa bağlıdır.

Ona görə də, rəsmi Bakı həm Qərblə, həm də Rusiya ilə münasibətlərinin Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun olmasına xüsusi diqqət yetirir. Yəni, Azərbaycan NATO ilə strateji tərəfdaşlığın Rusiya ilə münasibətləri korlayan faktora çevrilməsinə qətiyyən imkan verməz. Üstəlik, hazırda Azərbaycanın kənar hərbi "təhlükəsizlik çətiri"nə elə bir ciddi ehtiyacı yoxdur. Azərbaycan ordusu ölkənin bu regionda milli təhlükəsizlik maraqlarını təmin etmək qüdrətinə malikdir. Daha qlobal hərbi təhdidlərə qarşı isə Azərbaycan-Türkiyə strateji müttəfiqliyi ən effektiv təhlükəsizlik mexanizmidir.

Yəni, bütün bunlar onu göstərir ki, hazırda Azərbaycanın NATO-ya elə bir ciddi strateji marağı və geopolitik ehtiyacı yoxdur. Ancaq Azərbaycanın NATO-nun Cənubi Qafqaz planlarında həlledici açar dövlət olduğu qətiyyən şübhə doğurmur. NATO Azərbaycanın razılığı və birbaşa iştirakı olmadan Cənubi Qafqazda, eləcə də, Xəzəryanı və Orta Asiya regionlarında strateji planlarını reallaşdırmaq şanslarına malik deyil. Böyük ehtimalla rəsmi Bakı yenə də balanslaşdırılmış mövqeyinə sadiq qalacaq və praqmatizm prinsiplərindən çıxış etməyə üstünlük verəcək. Və bu baxımdan, NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberqin Cənubi Qafqaz səfəri zamanı rəsmi Bakını öz prioritetlərinə inandıra bilib-bilməyəcəyi böyük maraq doğurur.(Yeni Müsavat)