 |
|
Xəbər verdiyimiz kimi, ötən gün Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Məzahir Pənahov parlament seçkilərinin noyabrda keçiriləcəyini, ancaq bu tarixin qabağa çəkilə biləcəyini deyib, seçkiyə hazırlıqla bağlı seçki komissiyalarına tapşırıq verib.Axar.az xəbər verir ki, Azərbaycanda parlament seçkilərinin vaxtından əvvələ çəkilməsi ehtimalı Ermənistanda panika yaradıb.
Bu ölkənin “türkoloq”u, “alim”i, “araşdırmaçı”sı Varujan Geqamyan sosial şəbəkə hesabında yazıb ki, Azərbaycanda böyük ehtimalla növbədənkənar parlament seçkiləri keçiriləcək və bu, Ermənistana hazırlanacaq yeni hücumla bağlı ola bilər.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda parlament seçkiləri noyabr ayına düşür. Ancaq 11-24 noyabr tarixlərində ölkəmizdə beynəlxalq miqyaslı tədbir – COP29 keçiriləcək. Bu irimiqyaslı tədbiri, ölkəmizə ən azı 80 min qonağın və onlarla dövlət başçısı, nüfuzlu beynəlxalq təşkilat rəhbərlərinin gələcəyini nəzərə alaraq, seçkilərin vaxtının dəyişdirilməsi gündəmdədir.
Konstitusiyaya görə, parlament seçkilərinin vaxtı uzadıla bilməz, bu halda parlament qeyri-legitim sayılır, ancaq qabağa çəkilə bilər. Buna görə də Azərbaycanda parlament seçkilərinin yay aylarına çəkiləcəyi gözlənilir.
Bunun Ermənistana hücuma nə aidiyyəti var və ümumiyyətlə, ermənilər Azərbaycanda bütün hadisələrdən niyə xoflanırlar? – məlum deyil.
Fransanın daxili işlər naziri Jerar Darmani Azərbaycana qarşı kəskin fikirlər səsləndirməsnə rəsmi Bakının cavabı çox gecikmədi. Azərbaycan XİN rəsmisi Ayxan Hacızadə bildirib ki, Azərbaycanı Yeni Kaledoniyanın timsalında guya separatçılığa dəstək verməkdə günahlandıran Fransanın daxili işlər naziri unudur ki, məhz Fransa tərəfi uzun müddət ərzində Azərbaycanda aqressiv separatizmi dəstəkləyən addımlar atıb, qondarma separatçı rejimin nümayəndələrini Fransada mütəmadi əsasda yüksək səviyyədə qəbul edib.Rəsmi Bakı və Paris arasında diplomatik münasibətlərdə höküm sürən gərginlik tezliklə həll olunacaq kimi görünmür. Məsələnin digər tərəfi bu gərginliyin Cənubi Qafqazda, konkret olaraq Azərbaycan və Ermənistan arasındakı normallaşma prosesinə təsiri ilə bağlıdır.
Politoloq Elşən Manafov Sputnik Azərbaycan-a deyir ki, təəssüf ki, Aİ-nin üzvü ola Fransa Cənubi Qafqazda sülh və sabiltik proseslərinin davamlı və uzunmuddətli olmasında maraqlı deyil. Onun sözlərinə görə, Fransa elitasının və siyasi iqtidarının sərgilədiyi mövqe bu fikri səsləndirməyə əsas verir:
"Fransa ATƏT-in həmsədr ölkəsi olduğu vaxtda keçmiş münaqişənin həlli üçün beynəlxalq hüququn prinsiplərinin işə salınmasına təşəbbüskar və vasitəçi olmayıb. Fransa son 30 il ərzində obyektiv və qərəzsiz mövqe sərgiləyə bilmədi".
Poitoloq qeyd edir ki, Fransa hər zaman ermənipərəst siyasət yürütməsi ilə yadda qalıb: "Bunun bəlli səbəbləri var idi. Fransanın mövqeyini Fransadakı erməni diasporunun və lobbisinin güclü dəstəyi müəyyən edir. Buna baxmayaraq Fransa ilə münasibətləri qarşılıqlı maraqlar çərçivəsində qurmağa çalışmışıq. Təsadüfi deyil, ümumilli lider Heydər Əliyevin prezident seçildikdən sonra Avropa ölkələri arasında ilk səfəri məhz Fransaya olmuşdu. Yəni, Fransanın seçilməsində məqsəd ermənis diasporunun və lobbisinin təsir imkanlarının qarşısını almaq və ən əsası Fransa siyasi mühitində erməni tərəfinin formalaşdırdığı ictimai rəyi Azərbaycanın xeyrinə dəyişmək istəyindən irəli gəlirdi".
Elşən Manafovun fikrincə, müxtəlif amillər Azərbaycanın Fransa ilə münasibətlərini istədiyi kimi qurmağa imkan verməyib:
"Azərbaycan ikitərəfli münasibətlərin inkişafı üçün qarşılıqlı maraq doğuran bütün addımları atıb. Bu günün özündə Fransanın Azərbaycanda 200-dən çox şirkəti fəaliyyət göstərir. Buna baxmayaraq Fransa özünün ermənipərəst mövqeyindən geri çəkilmək istəmir. Bu da təsadüfi deyil. Fransanın hazırkı prezidenti və Ermənistan baş naziri hər ikisi də Sorosun təmsilçiləridirlər, onlar Rotşildlər klanı ilə bağlıdırlar. Sorosun Cənubi Qafqazda və MDB məkanında Rusiyanın təsir imkanını azaltmaq, onun nüfuz dairəsini daraltmaq üçün inqilabi fəliyyətlərə rəvac verməsi hər kəsə bəllidir. Ermənistanda Paşinyanın hakimiyyətə gətirilməsi eyni maraqlara xidmət edib".
Politoloq hesab edir ki, Fransa Ermənistanı silahlandırmaqla Cənubi Qafqazı böhrana sürükləyir:
"Fransa Ermənistanı silahlandırmaqla regiondan Rusiyanı sıxışdırıb çıxarmaq istəyir. 2020-ci ildə davam etmiş 44 günlük müharibə Cənubi Qafqazın geosiyasi konfiqurasiyasını dəyişib. Hazırkı vəziyyətin dəyişdiirrlməsi üçün Ermənistan vasitəsilə ABŞ və Fransa Azərbaycana təzyiq və təhdidlərini artırırlar. Bu təhdid Azərbaycan dövlətçiliyini bu ölkələrlə münasibətdə adekvat siyasət kursu yeritməyə vadar edir. Bu mənada Fransa iqtidarının Cənubi Qafqazda pozucu fəaliyyəti göz qabağındadır".
Elşən Manafovun sözlərinə görə, bu Makron iqtidarının Afrikadakı müvəffəqiyyətsizliyi Cənubi Qafqaz vasitəsilə bərpa etmək niyyətindən irəli gəlir: "Təbii ki, Rusiyanın Qərbin bəlli planlarına görə Ukraynada savaşa sürüklənməsi Qərbdə belə bir fikir formalaşdırıb ki, Rusiya Cənuib Qqafqazda gedən proseslərə aktiv şəkildə müdaxilə etmək imkanlarına malik deyil. Bundan çıxş edən fransa Cənubi Qafqazı parçalamağa, eskalasiyaya sövq etməyə çalışır".
"Azərbaycan region problemlərinin həllinə "3+3" formatı ilə yanaşmağı məqbul bilir. Bu format regionun təhlükəsizlik məsələlərinin həllini region ölkələrinin iştirakı ilə zəruri edir. Məhz bu planlar Qərb ölkələrinin təhdidkar siyasətinin güclənməsinə gətirib çıxarır. Fransalı nazirin çıxışları Azərbaycanın inamlı siyasətinin təsirinin nəticəsidir. Neokolonializm və imperialist maraqlardan çıxış edən Fransa Azərbaycan tərəfindən bu siyasətə qarşı yönəlmiş ardıcıl zərbələr alır".
Ekspertin də fikrindən də aydın olur ki, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı vasitəçisiz normallaşma prosesi bir çox planları alt-üst edir. Yəni, Cənubi Qafqazda baş verənlər təkcə bu ölkələrin tarixi və siyasi maraqları ilə məhdudlaşdmır. Qlobal güclərin müxtəlif regionlarda toqquşan maraqları özünü Cənubi Qafqazda da aydın şəkildə göstərir.
Hindistan Türkiyə və Azərbaycana qarşı məkrli planını həyata keçirmək üçün Yunanıstanla Ermənistanı silahlandırma yolunu seçib.
Ermənistana çoxlu raket, hava hücumundan müdafiə və PUA sistemi satan Hindistanın Yunanıstana isə Türkiyə döyüş gəmilərinə qarşı istifadə olunmaq üçün raket sistemləri verdiyi bəlli olub.
Xarici medianın yazdığına görə, Afinaya verilən sistemlərin NATO-da böhrana səbəb olacaq tipdə olduğu və sözügedən silahların NATO döyüş təyyarələrinə kilidlənə biləcəyi də iddia edilir.
“Financial Times”, “The Economist Times”, “Radio Free Europe” və Ermənistan KİV-i də yazır ki, İrəvana təkcə Hindistan deyil, İran da silah verir. Hindistandan başlayaraq İrandan Ermənistana uzanan dəhlizlə silah satışı ötən ilin aprelində imzalanmış üçtərəfli sazişlə təmin edilir.
Mənbələr Ermənistanın Rusiya ilə münasibətləri pisləşdikdən sonra ənənəvi silah tədarükçüsü kimi Moskva əvəzinə Tehran və Yeni Dehliyə üstünlük verdiyini, Hindistandan Ermənistana göndərilən və Azərbaycana qarşı istifadə edilməsi planlaşdırılan silahlar arasında mobil personalın PUA əleyhinə "Zen" havadan müdafiə sistemlərinin olduğunu qeyd edir.
İrəvanın “Zen” sistemləri üçün Hindistana 41 milyon dollar ödədiyi bildirilir. Bundan əlavə olaraq İrəvan Yeni Dehlidən alınan 214 millimetrlik “Pinaka” yer-yer raket sistemləri üçün 260 milyon dollar ödədiyi bəlli olub. İrəvanın Hindistandan həmçinin 155,5 milyon dollar dəyərində 84 "Advanced Gun Systems" (ATAGS) aldığı da bildirilir.
Hindistandan Ermənistana göndərilən silahlar İranın cənubunda Bəndər Abbas limanı vasitəsilə şimalda İran-Ermənistan sərhədindəki Nurduz sərhəd qapısından keçərək Ermənistana daxil olur. Bir çox silahların təyyarə vasitəsilə də daşındığı barədə məlumatlar var.
Hindistanın Yunanıstana isə mümkün bir münaqişədə Türkiyə döyüş gəmilərinə qarşı istifadə etmək üçün BrahMos (PJ-10) idarə olunan raket sistemləri verdiyi bəlli olub.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev mayın 3-də Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının energetika naziri Şahzadə Əbdüləziz bin Salman Əl Səudu qəbul edib.
Görüşdə Azərbaycan ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı arasında dostluq münasibətlərinin müxtəlif istiqamətlərdə, o cümlədən enerji sahəsində uğurla inkişaf etdiyi bildirildi.
Söhbət zamanı ölkələrimizin OPEC+ çərçivəsində əməkdaşlığının önəmi vurğulandı.
Azərbaycan ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının aparıcı “ACWA Power” şirkəti arasında ölkəmizdə bərpaolunan enerji sahəsində uğurlu əməkdaşlığın həyata keçirildiyi qeyd edildi və bu sahədə yaxşı potensialın olduğu bildirildi.
Görüşdə COP29-un Azərbaycanda keçirilməsinin əhəmiyyətinə toxunuldu.
Ötən gün Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Məzahir Pənahovun parlament seçkilərinin daha tez keçirilə biləcəyi ilə bağlı açıqlaması ölkə gündəmin əsas mövzusuna çevrilib. “Qafqazinfo” xəbər verir ki, zaman-zaman bu məsələ ilə bağlı yerli mediada müxtəlif iddialar səsləndirilsə də, ilk dəfə rəsmi şəkildə seçkilərlə bağlı mövqe sərgiləndi.
“Vaxtımız çox azdır və işimiz çoxdur” deyən MSK sədri dəqiq tarixlə bağlı məlumat verməsə də, mediada seçkilərin gah iyul, gah avqust, gah da sentyabr ayında keçiriləcəyi ilə bağlı məlumatlar yer alır.
Son prezident seçkisində namizəd olan, Böyük Azərbaycan Partiyasının sədri Elşad Musayev öz təxminlərini “Yeni Müsavat”la bölüşüb: “Proqnoz vermək çətindir. Amma növbədənkənar seçkilər keçiriləcəksə, buna 60 gün vaxt lazımdır. Belə olduğu təqdirdə əgər may ayında qərar veriləcəksə, iyul ayında seçkilər baş tutmalıdır. Çünki bizim qanunvericiliyə görə, noyabr ayının 3-də ölkədə parlament seçkiləri keçirilməlidir. Konstitusiyanın maddələri bunu deyir. Bundan gec seçkilər olmamalıdır”.
AMİP Ali Məclisinin sədri, politoloq Rəşad Bayramov isə bildirib ki, digər bir yol referendum keçirməklə konstitusiyaya seçki günləri ilə bağlı müəyyən dəyişikliklər etməkdir: “Əslində elə gözləntilər də bu istiqamətdə idi. Biz konstitusiya islahatlarının həyata keçirilməsini və bir sıra məsələlərlə yanaşı çoxmandatlı seçki sisteminin bərpa olunmasını, Milli Məclis üzvlərinin sayının artırılmasını və bundan sonra seçkilərin keçirilməsini məqbul hesab edirik. Eləcə də bələdiyyələrin statusunun artırılması, icra orqanlarının bir sıra səlahiyyətlərinin bələdiyyələrə verilməsi kimi məsələlərin öz həllini tapmasından sonra bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsı daha uyğun olardı”.
“YUNESKO bir adamın əlində alətə çevrilməməli və ya heç bir ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin idarəsi səviyyəsinə endirilməməlidir”.
Bunu Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev YUNESKO-ya üzv dövlətlərin daimi nümayəndələri ilə görüşü zamanı deyib.
“Biz Bakıda YUNESKO-ya üzv dövlətlərin daimi nümayəndələri/elçiləri ilə geniş və açıq müzakirələr apardıq. Mən həmkarlarıma Azərbaycanın regional sülh gündəmi və mədəni diplomatiya siyasəti, eləcə də işğal zamanı Ermənistan tərəfindən mədəni və dini irsimizin məhv edilməsi barədə məlumat verdim.
Bizim ümumi fikrimiz ondan ibarət idi ki, YUNESKO hamımıza və bütün beynəlxalq ictimaiyyətə məxsusdur. Biz bu təşkilatı daha da qoruyub inkişaf etdirməliyik”, - o “X” səhifəsində yazıb.
ABŞ və Qərb Gürcüstan hökumətinin “qrant agenturası”nın fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq cəhdlərindən narahatdır, çünki bu, baş verərsə, əsas siyasi manipulyasiya və təsir mexanizmi sıradan çıxarılmış olacaq... Ona görə də, Qərb hazırda Gürcüstanı Qərbyönümlü müxalifət düşərgəsi üzərindən daxili xaosa sürükləməyə çalışır və hətta kənar müdaxilənin daha da dərinləşəcəyi təqdirdə, bu Qafqaz ölkəsində “məxməri inqilab” ehtimalı ciddiləşə bilər...
ABŞ və Qərbin daha bir önəmli siyasi manipulyasiya mexanizmi artıq öz əhəmiyyətini itirməyə başlayıb. Halbuki, Qərb siyasi dairələri həmin siyasi manipulyasiya mexanizmindən daha çox postsovet məkanında istifadə etməyə çalışırdılar. Əslində, postsovet məkanına təsir göstərmək baxımından, həmin mesanizm hələ də Qərbin siyasi manipulyasiya arsenalında aktual olaraq, qalmaqdadır. Və bu baxımdan, Qərbin postsovet məkanı uğrunda mübarizəsi hazırda əvvəlkindən daha intensiv xarakter daşıyır.
Əvvəlcə onu qeyd edək ki, vaxtilə ABŞ və Qərbin kobud müdaxilə ucbatından fəlakətə, daxili xaosa düçar olan dövlətlərin sırasında İraq, Suriya və digər Yaxın Şərq ölkələri örnək göstərilirdi. İndisə, daha o qədər uzağa getməyə qətiyyən ehtiyac yoxdur. Çünki ABŞ və Qərbin “fəlakət və xaos maşını” Cənubi Qafqaz regionuna daxil olub, Azərbaycanın da sərhədlərinə yaxınlaşıb. Belə ki, Cənubi Qafqazda Qərbə yaxınlaşmaq niyyətinə düşən iki region dövləti indi məhz ABŞ və Qərbin “fəlakət və xaos labirinti”ndə çabalayır.
Təbii ki, onlardan birincisi, Ermənistan hesab olunur. ABŞ və Qərb Ermənistana müxtəlif vədlər verməklə, şirnikləndirməyi bacarıb. Ancaq rəsmi İrəvana Qərbdən verilən vədlər hələlik yerinə yetirilməsə də, Ermənistanın Rusiya ilə münasibətlərinin korlanması reallığa çevrilib. Rəsmi İrəvan Qərbdən verilən təlimatları icra edərək, Rusiya ilə gərginliyi dərinləşdirir. Ona görə də, hazırda Ermənistan bir neçə nəhəng dövlətin, xüsusilə də, ABŞ-la Rusiyanın qarşıdurma məkanına çevrilib. Və indiki situasiyanın Ermənistanı daha böyük kataklizmlərə sürükləyə biləcəyi isə qətiyyən şübhə doğurmur.
ABŞ və Qərbin vədlərinə aldanan digər regiona ölkəsi kimi isə Gürcüstan diqqəti çəkir. Belə ki, Gürcüstanın Qərb tərəfindən aldadılmasının tarixi Ermənistandan belə, daha irəliyə gedir. Hər halda, vaxtilə ABŞ və Qərb MDB məkanında Rusiyaya qarşı üç dövlətdən ibarət “zərbə paketi” hazırlamışdı. Yəni, Ukrayna, Gürcüstan və Moldovaya geniş vədlər çərçivəsində Rusiya ilə münasibətləri korlamaq həvalə olunmuşdu. Nəticədə, Ukrayna hazırda “savaş və xaos bataqlığı”na çevrilmiş vəziyyətdədir. Və bu ölkənin gələcək taleyi də hazırda müəyyən suallar doğurmağa başlayıb.
ABŞ və Qərbin “qayğısına” tuş gəlib, ciddi problemlərlə üzləşən digər ölkə Moldova hesab oluna bilər. Çünki Moldova da Qərbin təlimatlarına uyduğu üçün daxili separatizmdən əziyyət çəkir. Rəsmi Kişinyov illərlə böyük səbrsizliklə Qərbin vədlərinin yerinə yetiriləcəyini gözləsə də, Moldovaya yalnız siyasi manipulyasiyalardan başqa heç nə qiymırlar. Və bu baxımdan, Moldova da öz müasir tarixinin ən ağır mərhələsinə məhkum buraxılmış kimi görünür.
Nəhayət, ABŞ və Qərbin vədlərinə aldanmış daha bir dövlət olaraq, Gürcüstan da ciddi problemlərə məruz qalmaqdadır. Əslində, Ukrayna, Moldova və Gürcüstana Qərbdən verilən vədlər eyni məzmun daşıyırdı. Belə ki, ABŞ və Qərb bu üç dövlətin Avropa Birliyi və NATO-ya üzv qəbul ediləcəyi ilə bağlı öhdəlik götürmüşdü. Ancaq üzərindən illər keçsə də, bu üç dövlət Avropa Birliyinin yüksək inkişaf modeli və NATO-nun “təhlükəsizlik çətiri” əvəzinə, indi daxili “xaos bataqlığı”na düçar olmuş vəziyyətdəir.
Səbəblərsə, çox sadədir. Belə ki, ABŞ və Qərb maraqlarının hədəfində olan istənilən dövlətə məmnuniyyətlə vədlər vermək vərdişlərinə sahibdir. Ancaq Qərbdə verilən vədlərin yerinə yetirilməsinə qətiyyən tələsmirlər, hətta bu barədə ümumiyyətlə, düşünmürlər. Qərbdə onu da yaxşı bilirlər ki, Avropa Birliyinə və NATO-ya üzvlük məsələsi iqtisadi və hərbi problemlərlə üzləşən postsovet ölkələri üçün ən şirnikləndirici vəddir. Bununla bəzi postsovet ölkələrini təsir altına salmaq, hətta onları müxtəlif geopolitik sifarişlərin icrasına məcbur etmək mümkündür.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ və Qərbə Ukrayna, Moldova, Gürcüstan və Ermənistan ümumiyyətlə, lazım deyil. Bu dövlətlər Qərb üçün müvəqqəti geopolitik alət rolunu oynayır. Ona görə də, bu dövlətlərin heç birisinin Avropa Birliyinə və NATO-ya üzv olmaq şansı mövcud deyil. Ən yaxşı halda, Qərb onlara üzvlüyə namizəd statusu verməklə, geopolitik sifarişlərin hədəflərin genişləndirilməsinə yönəldə bilər. Və son nəticədə ümid verilmiş postsovet dövlətlərini yenidən təkbaşına buraxılma taleyi gəzləyir.
Əgər, belə olmasaydı, ABŞ və Qərb Avropa Birliyi və NATO-ya üzv qəbul edəcəyinə söz verdiyi Ukraynanı sadəcə, “savaş bataqlığı”na çevirməsdi. Moldovada daxili separatizm ölkənin ərazi bütövlüyünü pozanda, siyasi bəyanatlar deyil, konkret dəstək addımları atardı. Yaxud da vaxtilə rus qoşunları paytaxt Tiflisə doğru irəliləyəndə, separatçılar ölkə ərazisini parçalayıb, Rusiyaya birləşdirəndə, Gürcüstanı müdafiə etməyə çalışardı. Və bunların heç birisi baş vermədiyindən verilən vədlərin nə qədər aldadıcı olduğunu anlamaq çətinlik törətmir.
Ancaq nə qədər qəribə də olsa, Gürcüstanda bu sadə reallığı qəbul etmək istəməyənlər hələ də qalmaqdadır. Qərbyönümlü gürcü müxalifəti hələ də ABŞ və Avropa Birliyinin Gürcüstanı xoşbəxt gələcəyə götürəcəyinə inanır. Hətta bu inamın təsiri altında, Gürcüstan hökumətinin ölkənin milli təhlükəsizliyi üçün parlamentə göndərdiyi “xarici təsirlərin şəffaflığı” barədə qanuna etiraz edir. Və bu etiraz dalğası hökumət qüvvələri ilə Qərbyönümlü müxalifətçilər arasında günlərlə davam edən daxili toqquşmalara yol açmaqdadır.
ABŞ və Qərb isə ölkəni qarşıdurmaya sürükləyən müxalifəti dəstəkləyir və Gürcüstan hökumətindən “xarici təsirlərin şəffaflığı” barədə qanunun qəbulundan imtina olunmasını tələb edir. Yəni, Gürcüstanın daxili işlərinə kobud şəkildə müdaxilə olunur. Rəsmi Tiflisin xarici ölkələrin maraqlarını təmsil edən “qrant agenturası”nı qarşı mübarizə cəhdlərinə zərbə vurulur. Çünki Gürcüstanda fəaliyyət göstərən “qrant agenturası” birbaşa ABŞ və Qərbin xüsusi xidmət servislərinin nəzarətindədir. Və Qərbin maraqlarına bağlı xarici sifarişləri icra edir.
Qərbdə Gürcüstan hökumətinin “qrant agenturası”nın fəaliyyətini məhdudlaşdırma cəhdlərindən narahatdırlar. Çünki bu, baş verərsə, Qərbin Gürcüstana təsir mexanizmləri də sıradan çıxarılmış olacaq. Halbuki, ABŞ və Qərb Gürcüstana təzyiq göstərməklə, bu ölkəni hələ uzun nüddət Rusiyaya qarşı geopolitik alət kimi istifadə etmək niyyətindədir. Bu səbəbdən də, ABŞ və Qərb öz “qrant agenturası” üzərindən Gürcüstanı daxili xaosa sürükləməyə çalışır. Və hətta bu prosesin daha da dərinləşəcəyi təqdirdə, “məxməri inqilab”la da yekunlaşa biləcəyi qətiyyən istisna deyil.(musavat.com)
Ermənistan və Azərbaycan Qazaxıstanda danışıqlarda iştirak edəcəklərini təsdiqləyiblər, danışıqların keçirilmə tarixi daha sonra açıqlanacaq. Bu sözləri Qazaxıstan Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Aybek Smadiyarov deyib. Smadiyarov bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında danışıqlar Almatıda keçiriləcək: "Hər iki tərəf iştirakını təsdiqləyib. Tədbirin vaxtı əlavə olaraq açıqlanacaq". Qeyd edək ki, Qazaxıstanın xarici işlər nazirinin müavini Alibek Bakayev Ermənistanın iştirakını hələlik təsdiqləmədiyinə görə görüşün tarixinin müəyyən edilmədiyini bildirmişdi. Lakin İrəvandan gələn açıqlamada görüşə razılıq verildiyi qeyd olundu. Qazaxıstan Prezidenti Qasım-Jomart Tokayev Bakı və İrəvanın Almatıda XİN rəhbərləri səviyyəsində görüşə razılıq vermələrini alqışlayıb. Tokayev deyib ki, 1991-ci ildə MDB ölkələrinin inkişafının əsasını qoyan deklarasiyanın imzalandığı Almatı şəhərində belə bir görüşün keçirilməsi rəmzidir. Prezident İlham Əliyev mayın 1-də Bakıda keçirilən VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun açılış mərasimində çıxışı zamanı da bildirib ki, biz müsbət tendensiyadayıq və sülhə doğru gedirik. Dövlət başçısı qeyd edib ki, sərhədlərin delimitasiyası başlayıb, hətta demarkasiya işləri aparılır: "Buna iki ölkə tərəfindən hər hansı vasitəçi olmadan nail olunub. Bu, bir daha göstərir ki, bizə vasitəçi lazım deyil, xüsusən də o insanlar ki, məhz öz məqsədlərini güdürlər. Onlar yardım etmək istəmir, onlar bizim bölgəyə siyasi və iqtisadi maraqları naminə müdaxilə etmək istəyirlər. Onlar bu alova yenidən odun atmaq istəyirlər". Prezident əlavə edib ki, sülh bölgədə yalnız Azərbaycan ilə Ermənistan arasında normallaşma vasitəsilə əldə oluna bilər.Politoloq Natiq Miri "Sherg.az"a açıqlamasında deyib ki, Almatı görüşünün əhəmiyyəti, əsasən iki istiqamətdə görünür. Birincisi, qlobal güclərin proseslərə təsirinin qarşısı alınır və onların bu yöndə cəhdləri zərərsizləşdirilir. İkincisi isə heç bir geosiyasi marağı olmayan, xüsusən Azərbaycan və Ermənistanla normal münasibətlərə malik bir ölkənin prosesdə vasitəçi kimi deyil, sadəcə məkan sahibi olmasıdır:
"Azərbaycan bugünədək məhz qlobal güclərin vasitəçiliyindən ciddi zərər görüb. Keçmiş Qarabağ probleminin 30 illik təcrübəsi göz önündədir. Qlobal güclərin geosiyasi maraqlarını uzlaşdırmaq mümkün deyil. Bu təcrübə Azərbaycana bir çox məsələləri öyrətdi. Xarici siyasətimizin ən böyük uğuru Azərbaycan-Ermənistan danışıqlarını qlobal miqyasdan ikili müzakirələr müstəvisinə daşıya biləməsidir. Bu, çox önəmli nailiyyətdir. Almatı görüşünə bu uğurun tərkib hissəsi kimi baxmalıyıq. Azərbaycan prosesin mərkəzindədir, ideyavericisidir, baş verənlərdən kənarda deyil. Əgər Ermənistan rəhbərliyi müzakirələr üçün Bakıya gəlməyə hələ cürət etmirsə, deməli, danışıqlar üçün başqa platformalara ehtiyac var. Məqsədəuyğun platformalardan biri də Qazaxıstanda keçiriləcək görüşlərdir. Bu həm Rusiyanın, həm ABŞ-nin, həm də Brüsselin müəyyən iddialarının üstündən xətt çəkməkdir. Konkret nəticələrlə bağlı da böyük potensial var. Almatı görüşündə sülh müqaviləsinin ən azından çərçivə sənədini imzalanacaq vəziyyətə gətirəcək müzakirələrin aparılması mümkündür. Nəzərdə tutulan odur ki, Almatıda bir gün yox, bir neçə gün, hətta bir həftə ərzində görüşlər keçirilsin, davamlı müzakirələr aparılsın. Hər iki tərəfin işçi qruplarının, ekspertlərin iştirakı ilə təməl prinsiplərin detallı müzakirəsi aparılsın".
N.Miri hesab edir ki, Azərbaycan və Ermənistan sülhün çərçivə sənədinin imzalanması ərəfəsindədir: "Həlledici məsələlərdən biri odur ki, tərəflər vasitəçisiz, ikili danışıqlara üstünlük verirlər. Qazaxın 4 kəndinin qaytarılması da məhz ikili danışıqların nəticəsində baş verdi. Bu məsələyə aprelin 5-də Brüsseldə keçirilən məlum görüş də təsir etdi. Ermənistan hökuməti anladı ki, bütün geosiyasi oyunlara, vədlərə, dəstəyə rəğmən, İrəvanın fundamental problemlərini, təhlükəsizliyini heç kim həll etməyəcək. Paşinyan hökumətinin bu reallığı dərk etməsindən sonra Azərbaycanla danışıqlarda irəliləyiş oldu və nəticələr əldə olundu. O baxımdan Almatı görüşündən də ciddi nəticələr gözlənilir. Paşinyan təkbaşına revanşistlərlə mübarizə aparır, erməni ictimaiyyətini mifdən, xülyalardan uzaqlaşmağa səsləyir. Buna da müəyyən mənada nail olmaqdadır. Ermənistanda etirazlar olsa da, İrəvan hökumətinə ciddi müqavimət göstərə bilmirlər. Artıq İrəvan hökuməti, erməni ictimaiyyəti də anlayır ki, Azərbaycan və Türkiyə ilə əməkdaşlıq etmədən normal və təhlükəsiz yaşayış qeyri-mümkündür.
Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan deyib ki, ölkəsi KTMT kimi işləməyən mexanizmin tərkib hissəsi olmaq istəmir: Onun etirafına görə, Rusiya ilə münasibətlərdə müəyyən problemlər və aydınlıq gətirilməsi vacib olan məsələlər mövcuddur. Nazir bildirib ki, tərəflər arasında bu məsələlər üzrə dialoq aparılır:“Burada söhbət xüsusi diqqət və qarşılıqlı anlaşma tələb edən məsələlərdən gedir. Məncə, analoji problemlər bütün münasibətlərdə mövcuddur. Əvəzində isə Avropa İttifaqı və ABŞ daxil olmaqla, digər tərəfdaşlarımızla münasibətlərimizi möhkəmləndiririk. Bura həm demokratik islahatlar, həm də Ermənistan-Azərbaycan sərhədi boyunca sabitliyin təminatı daxildir. İkinci ildir ki, sərhədlərimizə Avropa İttifaqının müşahidə missiyasının olması mövcud sabit vəziyyətin qorunmasına xidmət edir”.
O həmçinin ölkəsinin hələ də Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının üzvü olduğunu xatırladıb. Mirzoyan qeyd edib ki, hərbi-siyasi təşkilat olan KTMT-nin vəzifəsi üzv dövlətlərin sərhədlərini qorumaqdır, amma onların səssizliyi Ermənistan cəmiyyətində müəyyən suallar doğurub. “Biz KTMT kimi işləməyən bir mexanizmin tərkib hissəsi olmaq istəmirik”, - nazir deyib.
“Ermənistan hökumətinin KTMT-nin tərkibində qalmaq və ya təşkilatdan çıxmaq seçimi ölkənin suveren seçimini əks etdirəcək”. Bunu KTMT Baş katibi İmanqali Tasmaqambetov “İzvestiya” nəşrinə müsahibəsində deyib. “Üzv dövlətlər xarici oyunçularla qarşılıqlı əlaqədə çoxvektorlu siyasətə riayət edirlər ki, bu da onların suveren hüququ olaraq qalır. Müvafiq olaraq, KTMT-nin tərkibində qalmaq və ya təşkilatdan çıxmaqla bağlı İrəvanın seçimi həm də bu müstəqil dövlətin suveren qərarı olacaq. Katibliyin analitikləri qeyd edirlər ki, Ermənistan KTMT-dən çıxacağı təqdirdə Cənubi Qafqazda güc balansı dəyişə bilər, lakin bu halda təsirini proqnozlaşdırmaq və hesablamaq kifayət qədər çətin olan regional təhlükəsizlik faktorları işə düşəcək. Hesab edirəm ki, Ermənistanla KTMT arasında fərziyyədən başqa bir şey olmayan qarşıdurma ehtimalı müzakirə edilərkən, tərəflərin resurs bazası və real imkanları nəzərə alınmalıdır. Ona görə də bu məsələ təhlil üçün bir tələbdir”.
Rusiyanın baş diplomatı Sergey Lavrov isə vurğulayıb ki, Ermənistan sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsini başa çatdırmayıb və belə şəraitdə KTMT-nin məsuliyyət zonasının göstərilməsinin zəruriliyindən danışmaq tezdir. Bu günədək Ermənistan KTMT ilə bağlı narazılıqlarını bəyan etsə də, onun tədbirlərində iştiraka qatılmasa da, ortaya konkret mövqe qoymamışdı. Artıq Mirzoyan bəyan edir ki, KTMT-dən imtina edirlər və açıq şəkildə Aİ və Qərbə inteqrasiya edirlər. Buna Kremlin cavabı nə olacaq? Ermənistan Ukraynanın gününə salına bilərmi?
Hərbi ekspert Telman Qasımov “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Ermənistan çoxdan KTMT-dən çıxıb, sadəcə, rəsmiləşdirmək üçün imza atılması qalıb. Onun sözlərinə görə, İrəvan onsuz da bu təşkilatın yığınacaqlarında iştirak etmir, təlimlərinə qoşulmur, fəaliyyətini dondurub, faktiki olaraq, boykot qərarı verib. Ermənistan KTMT-də formal olaraq qalıb: “Ona görə də demək olar ki, blokdan de-fakto çıxmış sayılarlar. Ancaq de-yure addım atılması gözlənilir. Rusiyanın isə reaksiyası daxili qarışdırmaqla verilən cavabdır. Hazırda regionlarda, eləcə də paytaxtda etirazlar başlayıb, həmçinin parlamentdə ruspərəst deputatlar delimitasiya məsələsini qaldırıblar. Yəni Ermənistan getdikcə qaynayır. Polisin kobud rəftarı da ocağın üstünə benzin tökməkdədir. Maraqlıdır ki, Paşinyan hadisələrə laqeyd yanaşır”. T.Qasımov qeyd etdi ki, aprelin 5-də Brüsseldə keçirilən görüşdən sonra Paşinyanın balanslaşdırılmış siyasət yürüdəcəyini gözləyirdi, amma daha da radikal tərəf saxladı: “Mən fikirləşirdim ki, Rusiyaya münasibətdə mövqeyini yumşaldar, amma olmadı. Ona görə Ermənistanın içərisində çalxalanma davam edəcək. Hətta müharibə riski gözləyirdim. Sadəcə, Azərbaycan addım atdı və delimitasiya başladı”.
KTMT 15 may 1992-ci il tarixində əsası qoyulmuş hökumətlərarası hərbi ittifaqdır. 1992-ci ildə Müstəqil Dövlətlər Birliyinə üzv olan altı postsovet dövləti olan Rusiya, Ermənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi imzaladılar. Azərbaycan, Belarus və Gürcüstan isə 1994-cü ildə bu müqaviləni imzaladı. Beş ildən sonra bu müqaviləni imzalamış doqquz dövlətdən altısı (Azərbaycan, Gürcüstan və Özbəkistan istisna olmaqla) müqavilənin müddətini daha beş il artırmaq barədə razılığa gəldi. 2002-ci ildə isə həmin altı ölkənin razılığı ilə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı adı altında hərbi ittifaq təşkil olundu. Özbəkistan 2006-cı ildə yenidən KTMT-yə üzv olsa da, 2012-ci ildə təşkilatı tərk etdi. KTMT nizamnaməsinə əsasən bütün üzv ölkələr güc tətbiq etməkdən çəkinməyə səslənilir.Üzv ölkələr hər hansı başqa bir hərbi ittifaqa və ya ölkə qruplarına qoşula bilməz, həmçinin üzv ölkələrdən hansısa birinə qarşı təhlükə yaranacağı təqdirdə bu, təşkilata üzv olan digər ölkələrə qarşı da aqressiya kimi qəbul edilir.
2024-cü ilin aprel ayının sonuna olan məlumata görə, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı sərhədin delimitasiyası üçün zəruri olan geodeziya ölçmələrinin yarıdan çoxu tamamlanıb və artıq 35 sərhəd dirəyi quraşdırılıb. Rəsmilər bildirirlər ki, bu, iki keçmiş sovet respublikası arasında sərhədin müəyyənləşdirilməsi kimi mürəkkəb prosesdə irəliyə doğru mühüm addımdır.Azərbaycan Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev bildirib ki, koordinasiya səyləri davamlı şəkildə irəliləyir. "Sərhəd dirəklərinin quraşdırılması coğrafi sərhədlərin 1991-ci il müqavilələrinə uyğun olmasını təmin edən demarkasiya prosesində həlledici addımdır", - Mustafayev Bakıda mətbuat konfransında deyib.
Delimitasiya prosesi Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) qəbul etdiyi 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə uyğun olaraq həyata keçirilir. Bəyannamə SSRİ-nin süqutu zamanı mövcud olan sərhədlərin inzibati bölgülər əsasında müəyyən edilməsində əsas sənəd rolunu oynayıb.
Milli Məclisin deputatı Arzu Nağıyev (Azərbaycan Milli Məclisinin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsi) sərhədlərin dəqiq demarkasiyası üçün tarixi xəritələrdən istifadənin vacibliyini vurğulayıb. "1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra hər bir respublika müstəqil dövlət oldu. O zaman qərara alınıb ki, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası 1991-ci ilin xəritələri əsasında aparılsın", - Nağıyev Turan agentliyinə bildirib.
Sərhədlərin delimitasiyası üzrə hazırda davam edən işlərə ətraflı geodeziya tədqiqatları və razılaşdırılmış xətlər üzrə fiziki işarələrin qoyulması daxildir. Bu hərtərəfli proses gələcəkdə ərazi mübahisələrinin qarşısını almaq və ikitərəfli münasibətləri gücləndirmək üçün lazımdır.
Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan problem olaraq qalan məsələlərin həllinə və sərhədlərinin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş delimitasiya prosesini davam etdirməyə sadiq olduqlarını bildiriblər. Rəsmi səviyyədə qeyd olunur ki, bu günə qədər görülən işlər ümumi anlaşma və beynəlxalq normalara və tarixi presidentlərə riayət etmək istəyini əks etdirir.
Təbii ki, proses ümidvericidir. Lakin tərəflərə bu prosesi sakit şəkildə davam etdirməyə icazə veriləcəyinə inam varmı? Axı bizim regionda başqa dövlətlərin də maraqları var. Onlar Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin bərpası prosesinin uğurla başa çatmasının qarşısını almaq üçün əngəllər yarada, hansısa təxribatlar təşkil edə bilərlərmi? Bakı və İrəvan bu cür oyunlara getməmək üçün nə etməlidir?
Rusiyalı siyasi ekspert Yeqor Kuroptev (Tbilisi) Pressklub.az-a açıqlamasında bununla bağlı fikirlərini bölüşüb.
O, ilk növbədə qeyd edib ki, sərhədin delimitasiyası məsələsi Sovet İttifaqının dağılmasından bəri Kremlin manipulyasiya məkanı və təsir aləti olub. “Bunlar Gürcüstanın Rusiya ilə sərhədi (Abxaziya və Sxinvali bölgəsi), Gürcüstanla Azərbaycan arasındakı sərhəd (Kremlin hər fürsətdə istifadə etdiyi Keşikçidağ kompleksi) və təbii ki, Ermənistan və Azərbaycan arasındakı sərhəddir", - analitik deyir.
Onun sözlərinə görə, hazırda Moskvanın Bakı ilə İrəvan arasında delimitasiya prosesini pozmaq üçün imkanları çox deyil. Lakin Kremlin ölkələrin sülhə doğru istiqamətlənməsinə göz yumacağını gözləmək lazım deyil. “Azərbaycan və demokratiyaya və demokratik dünya ilə əməkdaşlığa can atan Ermənistan arasında real sülh Moskvanı hər iki tərəfə minimum təzyiq imkanlarından da məhrum edəcək. Ona görə də, müdaxilə cəhdləri gözləniləndir.
Kremlin Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Gürcüstanda super loyal hakimiyyətə malik olduğunu nəzərə alsaq, Moskva Cənubi Qafqazın digər ölkələrində öz siyasətini həyata keçirmək üçün sərhədlər və sülh məsələsindən istifadə etməyə çalışacaq”, - Kuroptev hesab edir.