 |
|
Dörd kənddən sonra Vardenis (Basarkeçər), daha sonra Sünik (Zəngəzur) veriləcək. Vardenisdən 10 kəndin, Sünikdən isə 8 kəndin Azərbaycana təhvil veriləcəyi haqda məlumatlar yayılır.
Publika.az xəbər verir ki, bu barədə erməni politoloq Artur Xaçikyan bildirib.
Onun iddiasına görə, Zəngəzur dəhlizinin Ermənistan hissəsində artıq işlər başlayıb:
“Azərbaycanın Naxçıvana çıxışının təmin edəcək bu dəhlizdə yolların asfaltlandığı deyilir. Hakimiyyət bunu gizlədir, lakin sosial şəbəkələrdə yolların təmir edildiyi görüntüləri yayılır. Bu o deməkdir ki, kəndlərin verilməsindən sonra dəhlizin verilməsi də gündəmdədir”.
Xaçikyan qeyd edib ki, baş verənlər Ermənistanın yekun kapitulyasiya aktını imzalaması ilə nəticələnəcək.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev mayın 1-də Rusiya Federasiyası Qaraçay-Çərkəz Respublikasının müftisi İsmayıl Berdiyevin başçılıq etdiyi Rusiya Federasiyası Şimali Qafqaz regionunun müftilərindən ibarət nümayəndə heyətini qəbul edib.
Nümayəndə heyətinə Çeçenistan Respublikasının müftisi Salah Mejiyev, Stavropol diyarının müftisi Muxamed Raximov, Kabardin-Balkar Respublikasının müftisi Həzrətəli Dzasejev, Şimali Osetiya - Alaniya Respublikasının müftisi Hacımurad Qatsalov, Adigey Respublikasının müftisi Askarbiy Kardanov, Kalmıkiya Respublikasının müftisi Soltanəhməd Karolayev, Şimali Qafqaz İslam Universitetinin rektoru Şarabuddin Çoçayev və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Dağıstan Respublikası üzrə nümayəndəsi Şahabiddin Kərimov daxildir.
“Azərbaycan əsrlər boyu mədəniyyətlərin qovuşduğu məkan olub. Bizim coğrafi mövqeyimiz, Şərq ilə Qərb arasında yerləşməyimiz bu tendensiyaya imkan yaradıb”.
Bu sözləri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev mayın 1-də Bakıda işə başlayan “Sülh və qlobal təhlükəsizlik naminə dialoq” mövzusunda VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun açılış mərasimində çıxışında söyləyib.
Dövlətimizin başçısı qeyd edib ki, çoxmədəniyyətli və böyük etnik müxtəlifliyə malik Azərbaycan cəmiyyəti əsrlər boyu mühüm dəyərləri – tolerantlığı, qarşılıqlı hörməti, dostluq və tərəfdaşlığı qoruyub.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə bir qrup rektor "Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923-2023)" yubiley medalı ilə təltif edilib.
Təltif olunanlar sırasında Bakı Ali Neft Məktəbinin (BANM) rektoru Elmar Qasımov, UNEC-in rektoru professor Ədalət Muradov, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin (ADMİU) rektoru Ceyran Mahmudova və Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru Elbrus İsayev yer alıblar.
Yubiley medalını rektorlara elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev təqdim edib.
Mayın 1-də Bakı Konqres Mərkəzində “Sülh və qlobal təhlükəsizlik naminə dialoq” mövzusunda VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun açılış mərasimi keçirilir.
Prezident İlham Əliyev tədbirdə iştirak edir.
Qeyd edək ki, Forum Azərbaycan hökumətinin təşkilatçılığı, UNESCO-nun, BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının, Dünya Turizm Təşkilatı və ISESCO-nun tərəfdaşlığı ilə keçirilir. Tədbirdə 100-dən çox ölkəni təmsil edən 700 mötəbər qonaq iştirak edir.
Yüksək səviyyəli dövlət xadimləri, parlament rəhbərləri, dini liderlər, alimlər, jurnalistlər və müxtəlif etnik və mədəni qrupa daxil olan şəxslərdən ibarət iştirakçılar mənalı dialoq vasitəsilə sülh və qlobal təhlükəsizliyə doğru irəliləyişə nail olmaq üçün bir araya gəliblər.
Üç gün davam edəcək Forum çərçivəsində 4 plenar sessiyanın və 12 panel müzakirənin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Müzakirə olunacaq mövzular təhsil, gənclər, iqlim dəyişikliyi, süni intellekt, mədəni irsin mühafizəsi, qanunsuz miqrasiya və digər sahələri əhatə edir.
Forum iştirakçılarının Azərbaycanın 30 illik işğaldan azad edilmiş ərazilərinə səfərlərinin təşkili də gözlənilir. Tədbir çərçivəsində Ağdamda və Şuşada xüsusi panel sessiyaların keçirilməsi də nəzərdə tutulur. Bu, eyni zamanda, Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi ərazilərdən beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət üçün bir platforma yaratmaq fürsətidir.
Xatırladaq ki, Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2008-ci ildə irəli sürülmüş mədəniyyətlərarası dialoqa dair “Bakı Prosesi”nin tərkib hissəsi sayılan Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu ilk dəfə Bakıda 2011-ci ildə, sonra isə 2013-cü, 2015-ci, 2017-ci və 2019-cu illərdə təşkil olunub. Ötən müddət ərzində Forumun coğrafiyası çox genişlənib, tədbirə qoşulan ölkələrin və qurumların sayı xeyli artıb. Forumlara ümumilikdə 10 mindən çox iştirakçı – hökumət rəsmiləri, beynəlxalq təşkilat və institutlardan rəhbər və nümayəndələr qatılıblar. Eyni zamanda, forumlar çərçivəsində 200-dən artıq müxtəlif formatlı və miqyaslı tədbirlər, plenar və panel müzakirələr, təqdimatlar təşkil olunub. Bəşəriyyəti narahat edən qlobal çağırışların diqqət mərkəzinə çevrildiyi ötən beş Forum çərçivəsində aparılan müzakirələr, tərtib edilən sənədlər beynəlxalq təşkilatlar üçün əsas istinad rolunu oynayıb və “Bakı Prosesi” mədəniyyətlərarası dialoqa dair vacib platforma kimi qəbul edilib.
Fransa Azərbaycan qarşısında gücsüz qaldığını əslində, anlayır və bundan ciddi şəkildə qıcıqlanır, çünki rəsmi Bakıya təzyiq cəhdləri boşa çıxdı... Rəsmi Paris erməni terrorçuları dəstəkləmək əvəzinə, kaledoniyalıların öz tarixi vətənlərində azad yaşamaq hüquqlarını tanımaq barədə düşünməlidir...
Cənubi Qafqazın "qapıları" Fransanın üzünə qapalıdır. Rəsmi Paris nə qədər cəhd göstərsə də, Fransa bu regionda peyda olmağı bacarmır. Böyük ehtimalla Fransanın siyasi dairələri öz geopolitik hesablamalarında və taktiki addımların atılmasında ciddi səhvlərə yol veriblər. Və bu səbəbdən də, indi prezident Emmanuel Makron Cənubi Qafqaza yalnız Avropa Birliyinin Ermənistandakı mülki cəsus qrupunun binoklları ilə baxmaq məcburiyyətində qalıb.
Təbii ki, bu, Afrikadan qovulsa da özünü Fransa hələ də nəhəng dövlət hesab edən Fransa üçün böyük uğursuzluq və rüsvayçılıqdır. Üstəlik bu uğursuzluq və rüsvayçılığın uzunmüddətli olacağı da artıq qətiyyən şübhə doğurmur. Çünki rəsmi Paris Ermənistanı əsas regional müttəfiq seçməklə taleyüklü səhv edib. Rəsmi Bakı isə bu səhvi bağışlamayıb və Fransanın Cənubi Qafqaza yerləşmək cəhdlərini bloklayıb.
Belə anlaşılır ki, rəsmi Paris Cənubi Qafqazı vaxtilə müstəmləkəyə çevirdiyi Afrika ilə səhv salıb. Fransa nəhayət ki, anlamalıdır ki, Cənubi Qafqaza Ermənistan üzərindən yerləşə bilməz. Çünki bu regiona artıq Azərbaycan dövləti nəzarət edir. İndi Cənubi Qafqazın şəriksiz geopolitik lideri məhz Azərbaycan dövlətidir. Və rəsmi Bakı Cənubi Qafqazda Ermənistana dəstək verən "fransız xoruzu"nun "başlamasına" imkan verməz.
Ona görə də, rəsmi Parisin Azərbaycana qarşı növbəti demarşının da uğursuz olması qətiyyən gözlənilməz deyil. Hər halda, prezident Emmanuel Makronun Fransanın Azərbaycandakı səfirini geri çağırmaqla, Azərbaycana "əzələ nümayiş etdirmək" cəhdi işə yaramadı. Və rəsmi Parisin bu siyasi manevri bumeranq effekti verdi.
Məsələ ondadır ki, fransız səfir artıq Bakıya qayıdıb və diplomatik fəaliyyətinə davam edir. Yəqin ki, "prezident-səfir məsləhətləşməsi" Azərbaycana daha effektiv təzyiq metodları tapmaq üçün yetərli olmayıb. Əksinə, prezident Emmanuel Makron rəsmi Bakının səbrinin tükənə biləcəyini də nəzərə almaq məcburiyyətində qalıb. Hər halda, fransız səfirin geri qayıdışı bir az da geciksəydi, rəsmi Paris Azərbaycanın analoji reaksiyası ilə üzləşə bilərdi. Və bu, Fransanın beynəlxalq məkanda nüfuzuna daha ağır zərbə vurardı, üstəlik, Azərbaycanla münasibətlərdə böhran həlledilməz həddə çatardı.
Göründüyü kimi, prezident Emmanuel Makron Azərbaycanla münasibətlərin inkişaf istiqamətlərinin müzakirəsi üçün tamamilə yanlış tərəfdaş tapıb. Çünki Azərbaycan-Fransa münasibətlərinin hansı istiqamətə yönələ biləcəyini yalnız rəsmi Bakı ilə konstruktiv müzakirələr sayəsində müəyyən etmək mümkün ola bilər. Əgər, rəsmi Paris ermənipərəst inadından geri çəkilərsə, bu, Fransanın Cənubi Qafqaz maraqları baxımından da pozitiv nəticələr vəd edir. Əks halda, Fransa Ermənistana sadəcə, uzaqdan "bacılıq" etməkdən başqa heç nəyə nail ola bilməyəcək. Və rəsmi Paris mövqeyinə düzəliş etmək üçün tələsməlidir, əks halda, çox gec qalacaq.
Ancaq müşahidələr onu göstərir ki, hələlik rəsmi Paris bu reallıqları qəbul etmək qabiliyyətindən uzaqdır. Makron hakimiyyəti hələ də Fransanın "nəhənglərinə" güvənə biləcəyinə ümid bəsləyir. Çünki bu ölkənin prezidenti Emmanuel Makron ilə yanaşı, baş naziri və xarici işlər naziri Azərbaycana qarşı qərəzli açıqlamaları davam etdirməkdə israrlı davranır. Üstəlik, onlara Fransanın daxili işlər naziri Jerald Darmanen də qoşulub. Fransız nazir Azərbaycanı Fransanın daxili işlərinə qarışmaqda ittiham edib. Onun fikrincə, rəsmi Bakı Fransanın erməniləri dəstəkləməsinə cavab olaraq, Yeni Kaledoniya mövzusundan istifadə edir. Və bu, əslində, rəsmi Parisin bəşəri cinayətlər törətdiyini dolayısı ilə etiraf etməsi anlamı da daşıyır.
Məsələ ondadır ki, Fransa son 30 ildə sadəcə, erməniləri dəstəkləməyib. Rəsmi Paris Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təhdid edən erməni separatçı-terrorçuları dəstəkləyib. Yəni, rəsmi Paris bir tərəfdən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı təhdidləri müdafiə edib. Digər tərəfdən isə silahlı erməni terrorçuları dəstəkləməklə, həm də beynəlxalq terrorizmə dayaq olub, beynəlxalq hüquq normalarına görə cinayət törədib. Və rəsmi Parisin erməni terrorçularla kaledoniyalılar arasında paralellər aparmağa çalışması isə tamamilə absurddur.
Çünki Yeni Kaledoniya Fransa ərazisi deyil. Fransa həmin ərazini işğal edərək, müstəmləkəyə çevirib. Kaledoniyalılar da haqlı olaraq, Fransa müstəmləkəçiliyindən xilas olmaq üçün dinc yollarla mübarizə aparırlar. Rəsmi Bakı isə Fransanın müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı çıxması beynəlxalq hüquq normalarına tamamilə uyğundur. Və bu baxımdan, fransız nazir Azərbaycanı ittiham etməkdən əvvəl Fransanın beynəlxalq cinayətlərinə diqqət etsə, daha doğru olar.
Fransız nazir onu da nəzərə almalıdır ki, Azərbaycanın müstəmləkədən xilas olmaq istəyən kaledoniyalıları müdafiə etməsi Fransanın daxili işlərinə qarışmaq kimi qiymətləndirilə bilməz. Çünki hər hansı xalqın müstəmləkə altında saxlanılması bəşəri cinayətdir və Fransanın daxili işi hesab oluna bilməz. Rəsmi Paris Azərbaycanı ittiham etmək əvəzinə kaledoniyalıların öz tarixi vətənlərində azad yaşamaq hüquqlarını tanımaq barədə düşünməlidir. Əks halda, Fransanın beynəlxalq rüsvayçılığı daha da böyüyəcək.
Bütün bunlar onu göstərir ki, rəsmi Paris Azərbaycan qarşısında gücsüz qaldığını əslində, anlayır. Çünki rəsmi Bakı beynəlxalq hüquq normaları qarşısında tamamilə haqlı mövqedədir. Ona görə də, Fransanın Azərbaycanın geri çəkiləcıyinə ümid bəsləməsi üçün heç bir əsas yoxdur. Əksinə, Fransa öz mövqeyindən geri çəkilməyə məcburdur. Fransız səfirin Bakıya qaytarılması da bu reallığı birmənalı şəkildə təsdiqləyir. Və rəsmi Paris bunu edərkən, əli heç yerə çatmayan Fransanın gücsüzlüyündən də qıcıqlandığını gizlətməkdə də çətinlik çəkir.(musavat.com)
Ermənistanda Azərbaycana qarşı aksiyaya qoşulan hərbçilərə cinayət işi açılıbErmənistanda Azərbaycana məxsus kəndlərin geri qaytarılması revanşist əhval-ruhiyyədə olanların narazlığı ilə qarşılanıb. Bir neçə gündür ki, ölkənin ayrı-ayrı yerlərində azsaylı etiraz aksiyaları keçirilir. Müxalifət bu aksiyalara daha çox adamın çıxmasına çalışsa da, hələ ki buna nail ola bilmir.
Revanşistlərin fitvasına uyanlar arasında az sayda hərbçi də var. Aprelin 26-da 20-yə yaxın müqaviləli hərbçi Tavuşdakı aksiyalara qoşularaq, Qazaxın Bağanis Ayrım, Qızılhacılı, Aşağı Əskipara və Xeyrimli kəndlərinin Azərbaycan tərəfinə təhvil verilməsinəqarşı çıxıb.
Modern.az xəbər verir ki, Paşinyan hökuməti hərbçilərin proseslərə bu şəkildə müdaxilə etməsinin təhlükəsini dərhal hiss edərək, adekvat tədbirlər görüb.
Belə ki, Müdafiə Nazirliyi silahlı qüvvələrini siyasi proseslərə cəlb etmək cəhdinə hüquqi qiymət veriləcəyəyini bəyan edəndən sonra Ermənistan İstintaq Komitəsi hərəkətə keçib.
İstintaq Komitəsi bir qrup hərbçininxidmətin müəyyən vəzifələrini yerinə yetirməkdən imtina etməsinə görə cinayət işinin başlandığını bildirib.
Ardınca qanunsuz aksiyalara qoşulan hərbçilərin peşman olduqlarını əks etdirən səsli videolar yayılıb.
Ermənistan Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının keçmiş rəisi, general Movses Akopyan da hərbçilərin prosesə qarışmasını pisləyib. “Hraparak”a müsahibəsində Akopyan deyib ki, qanunsuz aksiyalara qoşulan həbçilər cinayət törədiblər: “Onların hərbi geyimdə olması cinayətdir”.
Movses Akopyan təəssüflə qeyd edib ki, Azərbaycan tərəfi 10 noyabr 2020-ci kl tarixli üçtərəfli Bəyanatın bəndlərini bir-bir həyata keçirir:
“Mən dəfələrlə qeyd etmişəm. 9 noyabr (10 noyabr-red.) sənədinin bəndləri var, Azərbaycan həmin bəndləri ardıcıllıqla həyata keçirir”.
Bununla yanaşı, general Movses Akopyan da Paşinyan hakimiyyətindən narazılığı ifadə edib.
Ermənistan hazırda işğal dövrünün nəticəsi olan dərin tənəzzül prosesini yaşayır. Müharibədən dərhal sonra Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarının, həmçinin Zəngilan və Qubadlının yüzə yaxın kəndinin Azərbaycana qaytarılması daha az etirazlarla müşayiət olunurdu. İndi isə Ermənistanın səriştəsiz rəhbərliyi yelkənsiz gəmi kimi dolaşır, gah "bacı”larını, gah oturduğu qucaqları dəyişir, amma nəticə yoxdur və olmayacaq. Çünki Ermənistan ilk növbədə özünü, sonra qonşulara münasibətini dəyişməlidir, amma bunu hələlik öz xoşu ilə etmək istəmir.İrəvan Prezident İlham Əliyevin və qəhrəman Azərbaycan Əsgərinin yaratdığı yeni reallıqları qəbul etməyənə, qalib tərəfin tələblərini tam yerinə yetirməyənə qədər Ermənistan qazan kimi qaynayacaq, daxildən çalxalanacaq, iqtidar ilə müxalifət, əhali ilə diaspor, diasporla kilsə arasındakı ziddiyyətlər artacaq.
Qazaxın kəndlərinin əsl sahiblərinə qaytarılması geçikmiş olsa da, doğru qərardır, amma buna görə Paşinyan hazırda ağır tənqidlərə və təhqirlərə məruz qalır, onu "Azərbaycanın Ermənistandakı səfiri" adlandırırlar. Paradoks ondan ibarətdir ki, bu qədər etirazların fonunda əhali Paşinyanı devirmək də istəmir. Səbəb isə sadədir: Əvvəlki illərdə “Qarabağ klanı”nın üzvləri olan Köçəryan-Sarkisyan cütlüyü xalqa elə divan tutub ki, hələ də tüstüsü təpələrindən çıxır.
Paşinyan təbii ki, çevriliş risklərini nəzərə alır, amma real alternativinin hələlik olmadığını da anlayır. Buna görə də cəsarətli addımlar ata bilir: Qazaxın kəndlərini qaytarır, qondarma “erməni soyqırımı” zamanı guya həlak olmuş 1,5 milyondan çox erməninin adlı-soyadlı siyahısını tələb edir. 109 il əvvəl dünyada 1,5 milyon erməninin olmadığını bilən Nikol yaxşı olar ki, saxta tarix yazanlara belə bir sual da ünvanlasın: 109 il əvvəl müvəqqəti yaşadığı yerlərdən qovulmaq "soyqırımı" hesab edilirsə, o zaman 13500 kv.km Azərbaycan ərazilərinin işğal edilərək minalanması, bu ərazilərə kənar ölkələrdən gətirilən ermənilərin yerləşdirilməsi, 4000 azərbaycanlının taleyinə bu günə qədər aydınlıq gətirilməməsi, Xocalıda, Bağanis Ayrımda, Başlıbeldə, Malıbəylidə, Edillidə, Quşçularda, Qaradağlıda tərədilən vəhşiliklər bəs nədir?
Hər bir xalqın tarixində kədərli səhifələr olub, amma ermənilər qədər SOYQIRIMBAZ toplum yer üzündə tapılmaz. Ermənistan mövcud olduğu ərazidə qonşularla birgə yaşamaq, yaratmaq, daha yaxşı gələcək qurmaq əvəzinə daim kənar qüvvələrin planlarını həyata keçirir, fitnə-fəsad törətməklə regionda gərginlik yaradır. Bilərəkdən qlobal güclərin alətinə çevrilməklə regional sabitliyi təhdid altına alır. Məhz bu səbəbdən ən yaxşı bayramlarını Tsitsernakaberd və Yerablur memorial komplekslərində qeyd etməsi təəccüblü deyil.
Ermənistan normal dövlət kimi mövcud olmaq istəyirsə, bir çox mənfur niyyət, arzu və istəklərdən imtina etməlidir. Nikolun NATO və Aİ-yə üzvlük istiqamətində fəaliyyətləri də istənilən nəticəni vermir. Mövcud gərgin vəziyyətə görə Ermənistan cəmiyyətində Paşinyana çoxlu sual yaranıb. Bu suallara məntiqli və ağlabatan cavab almayanlar küçələrə çıxır, Nikolu və ailəsini hər yerdə təhqir edirlər. Amma azacıq sağlam düşüncə və yaddaşı olan heç kim yeni inqilab istəmir. Çünki istənilən inqilab erməni ordusunu alt paltarsız xidmətə vadar edən Sarkisyan-Köçəryan çütlüyünün xeyrinə olacaq.
Ermənistanı çalxalayacaq proseslər Qazaxın kəndlərinin qaytarılması ilə başa çatmayacaq. İrəlidə Ermənistanı ağrılı-acılı delimitasiya, Zəngəzur dəhlizinin açılması, Qərbi Azərbaycana qayıdış və s. proseslər gözləyir. Ermənistan hakimiyyəti bunlara əhalini indidən hazırlamalı, məsələnin KİV-də geniş müzakirəsinə imkan verməlidir.
Ədalət Verdiyev, hərbi ekspert
AzVision.az
Politoloq Oqtay Qasımov Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Azərbaycan və Ermənistan liderlərinə zəng etdi. Sizcə, telefon zəngi nə ilə bağlı idi, ABŞ yenidən fəallaşır və bu aktivlik nədən irəli gəlir?
- ABŞ dövlət katibi təxminən ilyarımdır davamlı şəkildə Azərbaycan və Ermənistan liderlərinə zəng edir. Bu, onu göstərir ki, ABŞ Güney Qafqazda baş verənlərə biganə deyil və aktiv iştirakçı olduğunu göstərməyə çalışır. Xarici işlər nazirləri ötən il mayda 4, iyulda 3 gün Vaşinqtonda sülh müqaviləsi üzərində işləmişdi. Bu da pozitiv yöndən ABŞ-nin fəaliyyətinə yazıla bilər. Təəssüf ki, bundan sonra – sentyabrdan ABŞ-dən Azərbaycana qarşı ritorikanın sərtləşdiyini gördük. Sentyabr-oktyabr aylarında ABŞ Konqresində keçirilən dinləmələrdə dövlət katibin müavinləri Yuri Kim və Ceyms Obrayn Azərbaycanla bağlı qəbuledilməz bəyanatlar verdi. Xüsusən də Obraynın bəyanatları diplomatik etiketdən kənar idi. Bunlar ABŞ-dən Azərbaycana ciddi təzyiqlərin olduğunu göstərən açıqlamalardı. Əlbəttə, Azərbaycan bu açıqlamaları cavabsız qoymadı, Obrayn da daxil olmaqla bir sıra ABŞ rəsmilərinin ölkəmizə girişlərinə yasaq qoyuldu. Amma noyabrın sonunda Blinken Azərbaycan prezidentinə zəng edərək münasibətlərin yumşaldılması yönündə addım atdığını gördük.
Blinkenin son zənginin üç həftə əvvəlki zəngdən daha fərqli atmosferdə edildiyini düşünürəm. Prezident həmin telefon danışığında ABŞ, Avropa Birliyi və Ermənistan arasında Brüsseldə keçiriləcək görüşlə bağlı Azərbaycanın narahatlığını çatdırmışdı. O zaman Blinken Azərbaycan prezidentini inandırmağa çalışmışdı ki, guya bu görüş sırf Ermənistana iqtisadi dəstəklə bağlıdır. Amma sonradan bunu həqiqəti əks etdirmədiyini gördük. Son telefon danışığına gəlincə, ABŞ və Azərbaycanın açıqlamalarında görüşün pozitiv ruhda keçdiyini müşahidə etdik.
Sülh müqaviləsi və delimitasiya prosesi ilə bağlı qarşılıqlı müsbət mesajlarla yanaşı, prezidentin diqqətçəkən açıqlamalarından biri də, Güney Qafqazda əməkdaşlıq formatı ilə bağlı Azərbaycanın təşəbbüsü ilə əlaqəli oldu. Bu da vacib bir məqamdır. Bəli, ABŞ bir supergüc olaraq bölgədə baş verənlərə biganə qalmır. Həmçinin öz maraqlarını təmin etmək üçün proseslərdən istifadə etmək istəyir. Xüsusən də rəqabətdə olduğu Rusiyanı bölgədə sıxışdırmağa çalışır. Düşünürəm ki, Vaşinqton Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesinin sürətlənməsində, noyabrda ABŞ-də keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər hansısa anlaşmanın əldə edilməsində maraqlıdır. Co Bayden administrasiyası seçkilərə qədər xarici siyasətdə müəyyən uğurlarını seçicilərə təqdim etməlidir ki, hakimiyyətini qoruya bilsin. Bu baxımdan, son telefon danışığını müsbət dəyərləndirirəm. Yayılan məlumatlar da göstərir ki, tərəflər bir çox məsələlərdə mövqelərini yaxınlaşdırıblar.
- Prezident İlham Əliyev Blinkenə onu da bildirdi ki, Qazaxıstanın təklifinə uyğun olaraq xarici işlər nazirləri Almatıda görüşəcək. Qazaxıstan niyə birdən-birə vasitəçi olmaq istədi, bu təşəbbüs özündən gəldi, ya hansısa qüvvələr bunda maraqlıdır?
- Qazaxıstan bu məsələyə biganə olan ölkə deyil. Hələ 1991-ci ildə Qazaxıstanın o vaxtkı prezidenti Nursultan Nazarbayev rusiyalı həmkarı Boris Yeltsinə müəyyən təşəbbüs göstərmişdi, məsələnin həllinə nail olmağa çalışmışdı. Amma o zaman bu təşəbbüs nəticə verməmişdi.
Düşünürəm ki, Qazaxıstan öz təşəbbüsü ilə prosesə qoşulur və belə bir təkliflə çıxış edir. Çünki Qazaxıstanın hazırkı rəhbəri Kasım-Jomart Tokayev keçmiş diplomatdır. Tokayevin uzunmüddətli diplomatik təcrübəsi var. Digər yandan, Qazaxıstan öz siyasətini şaxələndirir, xüsusən də logistika və nəqliyyat sahələrində şaxələndirməyə gedir. Məhz bu səbəbdən də, Qazaxıstan Güney Qafqazda sülh və sabitlikdə maraqlıdır. Hesab edirəm ki, buna görə belə bir təşəbbüslə çıxış edir.
Bir məqamı da nəzərə almaq lazımdır ki, Qazaxıstan Ermənistanla da bir sıra platformalarda təmsil olunur. Məsələn, KTMT, MDB və Avrasiya İqtisadi Birliyində... Qazaxıstan Azərbaycanla da strateji tərəfdaşdır. Digər formatlarla yanaşı, Türk Dövlətləri Təşkilatında da birgə təmsil olunuruq. Qazaxıstanın təşəbbüsünə müsbət yanaşıram. Əslində, ən uyğun təşəbbüslərdən biri budur. Qazaxıstan bölgədə sülh və sabitlikdə maraqlı olan, dövlətlərin ərazi bütövlüyünə hörmətlə yanaşan ölkədir.
- Ermənistanda sərhədin delimitasiya və demarkasiyasına qarşı etirazlar keçirilir. Bu etirazların arxasında kimlər var, genişlənmə ehtimalı nə qədərdir?
- Bu prosesin genişlənəcəyini düşünmürəm. Çünki etiraz aksiyaları on gündən çoxdur davam edir, amma böyümədiyini görürük. Aksiyalarda iştirak edənlər marginal qruplardır. Ermənistan cəmiyyətindən onlara ciddi dəstək yoxdur. Ermənistan cəmiyyətində susqun olan böyük kəsim proseslərə qarışmır. Yəni bundan sonra bu aksiyaların böyüyəcəyini düşünmürəm. Maraqlıdır ki, prosesdə iştirak edən qüvvələrin əksəriyyəti Rusiyaya bağlıdır. Əslində, onlar delimitasiya və digər məsələlərdən istifadə edərək hakimiyyət uğrunda mübarizə aparırlar, Nikol Paşinyana təzyiq edərək onun dəyişdirilməsinə çalışırlar. Amma buna etiraz aksiyaları ilə nail olacaqlarını düşünmürəm.
Yalnız bir yol qalır: terror və hərbçi çevriliş.
- Bəs bu ehtimal nə qədərdir? Bir qrup hərbçi etirazlara qoşulsa da, sonradan geri çəkildi. Hansısa bir nöqtədə ordu aksiyalara qoşula bilərmi?
- Paşinyan böyük ölçüdə orduya nəzarət edir, amma bunun tam şəkildə olduğunu söyləmək çətindir. Ordu Rusiyaya bağlı keçmiş “Qarabağ klanı” tərəfindən qurulub, bu klan da Rusiyaya bağlıdır. Hazırda ordunun idarə edilməsində onların ciddi təsir imkanları var. İndi onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ-nin Ermənistandakı səfirliyində 1500-dən “diplomatik fəaliyyət” adı altında yerləşən nümayəndəsi var, onların əksəriyyətinin kəşfiyyatçı olduğu şübhə doğurmur. Bundan başqa, ABŞ-nin ötən hərbi təlimlər üçün Ermənistana gətirdiyi hərbçilərinin bir qismi hələ də orada qalır. Həmçinin Fransa hərbçiləri və kəşfiyyatçıları, eləcə də Avropa Birliyinin “mülki missiya”sının Ermənistanda yerləşdirilməsi onu deməyə əsas verir ki, onlar belə halların qarşısının alınmasında Paşinyan hakimiyyətinə yardım edəcəklər. Yəni hərbçi çevriliş ehtimalı da var, amma yüksək deyil.
- Radikal müxalifətin mövqeyi bəllidir: sülh istəmirlər? Bəs son açıqlamları sülhdən yana olduğu təəssüratı yaradan Nikol Paşinyan necə?
- Paşinyan və komandası daha müstəqil qərar verə bilsəydi, proseslər daha sürətlə gedərdi. Amma proseslərə təsir edən kənar qüvvələr də var. Xüsusən də Ermənistanı silahlandıran Fransa və digər dövlətlərin də təsirlərini nəzərə alsaq, birmənalı fikir söyləmək çətindir. Amma ümumi açıqlamalara baxdıqda, Ermənistan hakimiyyəti son zamanlarda daha çox sülh mesajları verdiyini görürük. Atılan addımlar da hələlik müsbət dəyərləndirilməlidir. Əlbəttə, proses bu axarda gedərsə, Paşinyan da konstruktivlik və siyasi iradə nümayiş etdirərsə, o zaman sülhə gedən yol qısala bilər.
Milli Cəbhə Partiyasının sədri, deputat Razi Nurullayev Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.Onunla müsahibəni tədqim edirik:
- Artıq Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi prosesi gedir. Uzun on illiklərdən sonra iki ölkə arasında konkret sərhədləri bildirən sərhəd dirəkləri basdırılıb. Sizcə, tərəflərin sülh danışıqlarına bu prosesin təsiri olacaqmı?
- Azərbaycanla Ermənistan arasında müstəqillik tarixi boyu heç vaxt sərhəd dirəkləri olmayıb. Keçmiş sovet dövründə belə Türkiyə və İran arasında sərhədd xətti olub. Bu tarix müddətində ilk dəfədir ki, Azərbaycanla Ermənistan sərhədində konkret xətti bildirən sərhəd dirəkləri basdırılıb. Bu amil tərəfləri sülhə aparan ən böyük işarə və fəaliyyətdir. Ermənistanın bu ərazidə heç vaxt dövlətçiliyi olmayıb. Ola bilsin ki, hər hansı bir yerdə ermənilərə aid dövlət olsa da bu coğrafiyada Ermənistana aid dövlətçilik nümunəsi tarixdə yoxdur. Ona görə də, Azərbaycanla Ermənistandan arasında konkret sərhəd xətti müəyyənləşməyib. 1920-ci ildən öncəki tarixdə də bu iki ölkə arasında sərhədlər bəlli deyildi. Bu baxımdan indiki halda sərhədlərin müəyyənləşməsi istiqamətində atılan ilk addım tarixi nailiyyətdir.
- Hazırda İrəvanın iradəsinə qarşı təzyiqlər çoxalıb. Ermənistan daxilində olan müəyyən qüvvələrin təsiri ilə proseslərdə hansı dəyişikliklər ola bilər?
- Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın fəaliyyətində müsbət məqamlar sezilir. Təbii ki, o müqavimətlə üzləşir. Amma bütün bunlara baxmayaraq Paşinyan dəqiq bilir ki, qonşulara qarşı ərazi iddiasında olmaq, daimi olaraq müharibə vəziyyətində yaşamaq, qondarma soyqırımı iddiaları ilə öz başlarının altına yastıq qoymaq, Ermənistanın gələcəyini şübhə altına ala bilər. Hətta bu il qondarma soyqırımla bağlı çıxışında da Paşinyan “soyqırımı” ifadəsini işlətmədi. Həmçinin baş nazir qondarma soyqırımı iddiasının erməniləri hansı fəlakətlərə sürüklədiyinə də diqqət çəkdi.
- İndiki halda iki ölkənin əldə etdiyi birbaşa razılaşmalara qərbin reaksiyası necə oldu? Çünki bəzi Qərb dövlətlərinin, xüsusən də Fransanın bölgə ilə bağlı planları fərqli idi...
- İlk növbədə bu addım Qərbdə bəzi qüvvələri sanki nokaut vəziyyətinə saldı. Onlar indiyə kimi Azərbaycanı günahlandırmaqla məşğul idi. İddia edirdilər ki, Azərbaycan hərbi yolla Zəngəzur dəhlizini ələ keçirəcək. Bakı Moskva ilə müəyyən razılaşmalara gedib Zəngəzurla bağlı planı reallışdıracaq. Beləliklə, rus qoşunları bölgədə qalacaq. Nəhayət guya Azərbaycanla Rusiya birlikdə Ermənistanın işğal edəcəyi ilə bağlı illuziyalar səsləndirirdilər. Amma hər şey onların iddialarının əksinə baş verdi. Bəzi Avropa dövlətləri başda Fransa olmaqla, Avropa Birliyinin bir çox siyasətçiləri o cümlədən Jozef Borrel (Avropa İttifaqının Xarici siyasət və Təhlükəsizlik məsələləri üzrə Ali Nümayəndəsi) heç də doğru danışmayıb. Hər zaman olduğu kimi növbəti dəfə Azərbaycana qarşı şər-böhtan kampaniyası aparıblar.
- Bu yaxınlarda sülh müqaviləsinin imzalanacağı ilə bağlı iddialar var, Sizin gözləntilər nədən ibarətdir? Tərəflər arasında ən azından çərçivə sülh müqaviləsinin əldə olunması ehtimalı varmı?
- Məhz Qərbdəki dağıdıcı qüvvələrin iştirakı olmadan Azərbaycanla Ermənistan birbaşa razılaşdı. Bu, bir daha göstərdi ki, həmin qüvvələr iki ölkə arasında sülhün əldə olunmasına birbaşa maneədir. Azərbaycan tərəfi, Prezident İlham Əliyev bunu dəfələrlə qeyd edib. Bu gün də həmin faktlar vurğulanır. Çünki onlar Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün əldə olunmasına 30 il əngəl olublar. Fakt odur ki, Paşinyan sülhə doğru addım atmaq istəyir, qondarma soyqırımı ifadəsindən imtina etdiyi halda digər dövlətlər ermənidən daha çox, erməni olmağa çalışır. Bu isə Azərbaycana qarşı olan açıq qərəzin göstəricisidir. Prezident ADA Universitetində keçirilən beynəlxalq forumda da bu məsələyə bir daha toxundu. Ölkə başçısı dediyi hər cümlənin altından xətt çəkib təsdiq edirəm. Partiya sədri kimi bu düşüncəni bölüşürük. Çünki bu fikirlər yerində deyilmiş ifadələr idi. Ona görə də, Azərbaycanla Errmənistan arasında sərhədlərin dəqiqləşməsi istiqamətində atılan ilk addım bu ilin sonuna doğru, gələn ilin əvvəlinə qədər çərçivə sülh müqaviləsinin imzalanması ilə nəticələnə bilər. Artıq tərəflər arasında ilk addım atılıb.