 |
|
Ukrayna böhranı bütün əhəmiyyətinə görə, ümumavropa təhlükəsizliyinin daha geniş problemlərinin bir hissəsidir.
Bunu rusiyalı politoloq Sergey Markedonov deyib.
Rusiyalı politoloq onu da qeyd edib ki, Ukraynada olduğu kimi, Qafqazda problemlər var. “Yeri gəlmişkən, Ermənistan-Azərbaycan məskunlaşması da Rusiya ilə Qərb arasında rəqabətin tərkib hissəsi oldu. Kim və necə zamin olacaq və hansı mənada? Azərbaycan ümumiyyətlə hesab edir ki, zaminlərə xüsusi ehtiyac yoxdur”, - o qeyd edib.
Markedonov isə hesab edir ki, Rusiya Avropanın təhlükəsizliyi ilə bağlı əsas qərarların hazırlanmasında iştirak etmək istəyir: “Çünki Moskva əsas oyunçudur və istəyir ki, onu eşitsinlər”.
Ukrayna müharibəsinin üçüncü ilində ABŞ və Rusiyanın anlaşmaq istəyi üç il öncə bu savaşın niyə başlandığına yenidən diqqət çəkir. Nələr dəyişdi, həqiqətənmi, hər şey qeyri-ənənəvi Trampın Ağ Evə gəlişi ilə bağlıdır, yoxsa müharibə məhz mövcud şərtlərin hazırlanması və geosiyasi müstəvidə mövqelərin bölüşdürülməsi üçün lazım idi?!
Müharibənin Rusiyanın istədiyi kimi getmədiyi, Ukrayna xalqının dirənişinin nəinki Moskvada, Qərbin özündə də düzgün hesablanmadığı həqiqətdir. Lakin baş verənlərdə ənənəvi “Rusiya niyə hücuma keçdi” sualı yox, “Rusiya bütün üstünlüyünə rəğmən niyə hücuma keçdi” sualı açar nöqtələrin ən vaciblərindəndir fikrimcə.
Müharibədən öncə Rusiyanın ABŞ/NATO-ya təqdim etdiyi təhlükəsizlik təminatlarına dair sazişin qəbul edilməsi mümkünsüz idi. Vaşinqton bundan imtina etsə də, Paris və Berlin Moskvanın istədiyini verməyə hazır idilər, hətta Makron və Şolts Putinin ayağına qədər gəldi, çünki başlaya biləcək müharibənin əsas hədəflərindən birinin Avropa olduğunu bilirdilər.
- Ukraynanın NATO-ya girişinə icazə vermirlər;
- Donbasda separatçıları yüksək statusla təmin edirlər;
- Rusiyanın iştirakı ilə Avropanın yeni təhlükəsizlik arxitekturasını qururlar;
Bu, Rusiyanın tələblərinin qəbul edilməsi demək idi və Moskva razılaşsaydı:
- təhlükəsizlik təminatını tam olmasa belə, müəyyən mənada Avropadan alır,
- genişlənməsini təhlükə kimi gördüyü NATO-nu daxildən parçalayır,
- enerji resurslarını ixrac etdiyi Avropa bazarını itirmirdi.
Putinin ABŞ/NATO qarşısında əli zəif deyildi, lakin üstünlüyündən imtina edərək, Ukraynaya hücum etdi. Bu müharibədə Rusiyanın iki əsas hədəfi vardı:
Birincisi, SSRİ-nin dağılmasından sonra üzləşdiyi beynəlxalq şərtlərin bir gün xeyrinə dəyişəcəyi gözləntisi;
İkincisi, qlobal güc kimi qəbul olunması, təsir zonalarının tanınması;
2020-ci ildən etibarən dünyanın dəyişməyə başlayan siyasi səhnəsində baş verənlər Rusiyanın “qlobal güc” kimi qəbul edilməsk perspektivini sual altına saldı. Qərbdə Avropa güc mərkəzi olmaq yolunda irəliləyir, Şərqdə Çin yüksələn gücə çevrilirdi. Çinin dünyanın ikinci əsas qütbü olacağı qaçılmazdır. Pekinin genişlənməsi həm də Rusiya üçün coğrafi baxımdan da təhlükəli idi. “Soyuq müharibə”dən sonra yaranmış mövcud şərtlərin dəyişdiyi vaxt Rusiyanı Çin və Avropa arasında sıxılmış – Pekinin qurduğu nəqliyyat şəbəkəsindəki dəhlizlərdən biri kimi “regional güc” perspektivi gözləyirdi.
Və ən mühüm detal odur ki, Rusiyanı gözləyən təhlükə ABŞ üçün də risklər təşkil edirdi:
1. Avropa üzərində təsiri zəifləyir: NATO-ya qarşı alternativ təhlükəsizlik sisteminin qurulması önə çıxır;
2. Yüksələn Çin ABŞ-ın əsas güc olduğu təkqütblü geosiyasi şərtlərin dəyişməsi, iki və daha çox güc mərkəzinin olacağı reallığını yaradır;
ABŞ-a Avropanın güc mərkəzi olmasına imkan verməmək – qitə üzərində təsirini yenidən gücləndirmək, Çinin önünü kəsmək – əsas güc olduğu sistemi qorumaq, Rusiyaya “qlobal güc” kimi qəbul edilmək – bu perspektivə təhlükə olan Çini dayandırmaq, yaxud ən azı onunla hesablaşmağa məcbur etmək lazım idi. Ukrayna müharibəsinin təməlində məhz bu amillərin – geosiyasi mübarizənin dayandığını deyə bilərik.
Müharibə Rusiyanın hesabladığı kimi baş tutmasa da, hücumun başlandığı ilk vaxtdan günümüzə qədərki dövrə qədər siyasi nəticələr gözlənildiyi kimi oldu:
- Avropa Rusiya təhlükəsinə (Bu, həm də NATO-nun yaranma fəlsəfəsinin yenidən aktuallaşdırılması idi) qarşı ABŞ-ın çətiri altına qayıtdı – köhnə təhlükəsizlik sistemi saxlanıldı, Çinlə əməkdaşlıq xəttini inkişaf etdirərək, “güc mərkəzi”nə çevrilməsinin yolu tıxandı;
- Rusiya Qərbi, Çini və regional oyunçuları onunla hesablaşmağa məcbur etdi;
Burada iki məqam xüsusilə önəmlidir.
Birincisi, müharibəyə görə Çinin Avropa bazarına uzanan və onu Avrasiyada əsas gücə çevirəcək “bir kəmər bir yol” layihəsi problemlərlə üzləşdi, xüsusilə Qara dəniz habının dağılması fonunda: bununla Pekinin ikinci qütb kimi ABŞ-a alternativ güc olması ən azından müəyyən müddətə də olsa çətinləşib;
İkincisi, ABŞ üçün ikinci “qlobal güc”ün potensial təhlükə kimi gördüyü Çindən fərqli olaraq, daha zəif Rusiyanın olması sərfəlidir: Vaşinqton Moskvadan Pekinin genişlənməsi önündə sədd kimi də istifadə etmək niyyətindədir; müharibə boyunca “ABŞ Rusiyanı dağıtmağı planlaşdırır” yanaşmasının doğru olmadığı görünür, çünki dağılmış Rusiya Avropa və Asiyadakı ölkələr üzərində Çinin təsirini genişləndirəcək amildir, bu baxımdan, zəif və idarəolunan Rusiyanın mövcudluğu Vaşinqtona lazımdır;
Bütün bunların fonunda müharibənin daha dərin səbəblərinin olduğu – Ukraynanın geosiyasi mübarizədə meydan – poliqon kimi istifadə edildiyi görünür.
Üç il sonra Trampın Putinlə anlaşması da Ağ Evə qeyri-ənənəvi siyasətçinin gəlişindən daha çox, Ukrayna müharibəsində hədəflərin başa çatması – Avropa və Çinin qarşısının alınması, 2022-ci ildə Baydenin də dediyi “yeni dünya nizamında ABŞ-ın liderliyini qorumaq” planında ilk mərhələnin icra edilməsindən qaynaqlanır. Yeni mərhələdə qarşıdurma coğrafiyaları dəyişəcək. Bu kontekstdə Rusiyanın ABŞ üçün Ukrayna müharibəsindən sonra hansı xidməti göstəcəyi xüsusilə önəmlidir.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynadakı seçkilərdə prezident Volodimir Zelenskinin əsas rəqbinin adını açıqlayıb.
Bunu RF prezidenti Putin deyib.
O bildirib ki, Zelenskinin reytinqi onun seçkilərdəki potensial rəqibi Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin keçmiş baş komandanı, hazırda Ukraynanın Böyük Britaniyadakı səfiri Zalujnıdan iki dəfə aşağıdır.
Putinin sözlərinə görə, Zelenskinin problemləri var, çünki hərbi vəziyyət aradan qaldırılan kimi o, dərhal seçkiyə getməli olacaq.
Rusiya prezidenti bildirib ki, Zelenskinin qələbə şansı “sıfırdır”.
Putin qeyd edib ki, Ukrayna lideri danışıqlardan yayınır, çünki bu, ölkədə hərbi vəziyyətin ləğvinə və seçkilərə gətirib çıxaracaq.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynada Avropa sülhməramlı qüvvələrinin olması qərarına qarşı olmayacaq.
“Le monde” xəbər verir ki, bunu ABŞ prezidenti Donald Tramp deyib.
Tramp əlavə edib ki, Ukraynada dörd ildir davam edən müharibə bir neçə həftə ərzində başa çata bilər.
“Serbiya BMT Baş Assambleyasında Ukrayna ilə bağlı Rusiya əleyhinə olan qətnamənin lehinə səhvən səs verib”.
Bunu “Happy TV”nin efirində Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiç deyib.
“Hesab edirəm ki, Serbiya bu gün səhvə yol verib, buna görə vətəndaşlardan üzr istəyirəm və məsələ ilə bağlı mən özüm məsuliyyət daşıyıram. Düşünürəm ki, biz bitərəf qalmalı idik, təəssüf hissi keçirirəm. Serbiya artıq üç ildir ki, bitərəf çıxış edir”, - deyə Vuçiç qeyd edib.
Xatırladaq ki, fevralın 24-də BMT Baş Assambleyasında Ukrayna ərazisində hərbi əməliyyatlarla bağlı iki qətnamə üzrə səsvermə keçirilib. Qətnamələrdən biri Ukrayna və Avropa, digəri isə ABŞ tərəfindən təklif edilmişdi. Hər iki sənəd qəbul edilib. Onu da qeyd edək ki, ABŞ və İsrail Ukrayna və Aİ-nin qətnaməsini dəstəkləməyib. Serbiya isə həmin qətnamənin lehinə səs verib. Bu qətnamə Ukraynanın ərazi bütövlüyünə çağırış edir və Rusiyanı tənqid edir.
Ukraynadakı münaqişəyə son qoymaq üçün Putinlə ciddi müzakirələr aparıram.
Axar.az xəbər verir ki, bunu ABŞ Prezidenti Donald Tramp deyib.
“ABŞ və Rusiya Ukrayna danışıqları çərçivəsində böyük iqtisadi layihələri müzakirə edirlər. Ukraynadakı münaqişəyə son qoymaq üçün Rusiya ilə danışıqlar çox yaxşı gedir”, - Tramp bildirib.
Müharibə baş verərsə, ABŞ-nin dəstəyi olmadan Avropa ölkələrinin Rusiyadan müdafiəsi üçün daha 300 min əsgərə ehtiyacı var. Bu barədə Brusseldəki "Bruegel" Araşdırma İnstitutu və Kiyev Dünya İqtisadiyyatı İnstitutu məlumat yayıb. Bildirilib ki, Rusiya qarşıdakı 3-10 il ərzində Avropa Birliyinə hücum üçün hərbi güc əldə edə bilər.
Eyni zamanda bir çox analitiklərə görə, Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibə hər an digər dövlətlərin savaşa qoşulmasına, nüvə müharibəsinə və Üçüncü Dünya müharibəsinin başlamasına səbəb ola bilər.
Bu barədə Ajans.az-a danışan politoloq Əlimusa İbrahimov deyib ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin Trampın təqdim etdiyi plan üzrə qarşısının alınmasından ən çox narahat olan tərəf Aİ-dir:
“Çünki Trampa qədər avropalılar bu müharibənin Rusiyanın məğlubiyyəti ilə bitəcəyinə inanırdılar və bu istiqamətdə səfərbər olmuşdular. Ukraynaya çəkilən yüz milyardlarla xərcin arxasında məhz Ukraynanın qalib gəlməsi və Rusiyanın ciddi şəkildə zəifləməsi hədəfi dururdu. Trampın irəli sürdüyü atəşkəs planı isə vəziyyəti tamam dəyişir. Bu plan Ukraynanın deyil, Rusiyanın qələbəsi ilə nəticələnəcək hadisələrin baş verməsinə gətirib çıxaracaq.
Politoloq həmçinin qeyd edib ki, Avropa indiki inkişaf səviyyəsi və hərbi potensialla Rusiyaya qarşı dayana bilməyəcək, ABŞ-yə olan ümidlər də getdikcə azalır:
“Bu halda qoca qitə özü öz təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətində düşünməyə məcburdur. Onlar əmindirlər ki, bu gün ABŞ-nin Ukraynanı bölməklə bağlı Rusiyaya təklifi yaxın gələcəkdə Rusiyanın Avropanı bölməklə bağlı Amerikaya verəcəyi təkliflə əvəz olunacaq.
Əlimusa İbrahimov son olaraq vurğulayıb ki, yaxın 3-10 ildə Rusiyanın Avropaya qarşı düşmənçilik hərəkətində olacağı birmənalıdır və Avropa öz təhlükəsizlikləri üçün tələb olunan vəsaitin həddən artıq yüksək olduğunu dərk edərək yenidən ABŞ-nin yanına qayıdacaq. ABŞ-nin nail olmağa çalışdığı da elə budur.
Fransa prezidenti Emmanuel Makron bazar günü Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla telefonla danışıb.
Bu barədə Makron öz X (tviter) səhifəsində yazıb.
"Bir müddət əvvəl mən Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Antonio Kosta, Türkiyə prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Almaniya kansleri Olaf Şolts, Britaniya baş naziri Kir Starmer və Macarıstan baş naziri Viktor Orbanla danışdım. Avropalı həmkarları və müttəfiqləri ilə son müzakirələrdən sonra biz Ukraynada sülhün bərpasına nail olmağa sadiqliyimizi bəyan etdik", - Makron X-də yazıb.
O vurğulayıb ki, nizamlanma ədalətli, davamlı və uzunmüddətli əsasda olmalıdır və qarşıdan gələn danışıqlar Avropanın təhlükəsizliyini gücləndirməlidir.
Makron da artıq anlamağa başlayır ki, Ukrayna məsələsinin Türkiyəsiz həlli qeyri-mümkündür.
Bu gün səhər saatlarında Rusiyanın Fransanın Marsel şəhərindəki Baş Konsulluğunun ərazisində partlayış baş verib.
Hadisə yerində otuz nəfərə yaxın yanğınsöndürən və polis əməkdaşı cəlb olunub.
Məlumata görə, diplomatik nümayəndəliyin bağçasına iki molotov kokteyli atılıb.
İlkin olaraq Fransa mediası partlayışın konsulluğun yaxınlığında baş verdiyini yazıb.
Rusiyanın Marseldəki baş konsulu Stanislav Oranski “La Marseillaise” nəşrinə bildirib ki, partlayış diplomatik missiyanın binasında baş verib.
Bildirilir ki, hücum zamanı xəsarət alan olmayıb.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova hadisəsində terror aktının əlamətlərinin olduğunu bildirib.
ABŞ prezidenti Donald Tramp Polşa prezidenti Anjey Dudanı 10 dəqiqəlik görüş üçün 1,5 saat qapıda gözlədib.
Bu iztirablı anlar Ağ Evin təhlükəsizlik kameralarına düşüb.
Prezident Dudanın 1,5 saat qapı arxasında dayanması Polşa ictimaiyyətinin gündəmində faciəvi hadisə kimi qiymətləndirilərək kəskin tənqidlərə səbəb olub.
Polşa cəmiyyətindən isə fərqli olaraq Ağ Evin X sosial media hesabında görüşün fotosu paylaşılıb. Tramp-Duda əlaqələri yaxın dost, ABŞ-Polşa münasibətləri isə yaxın müttəfiq kimi dəyərləndirilib.
Açıqlamada deyilir ki, Tramp görüşdə çıxışı zamanı Dudanı "böyük insan və böyük dost" kimi xarakterizə edib və onu Polşanın müdafiə xərclərini artırdığına görə tərifləyib.