Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad olunmuş ərazilərində müvəqqəti xüsusi idarəetmənin təşkili haqqında fərmana əsasən, inzibati ərazi bölgüsünə müvafiq olaraq, hər rayon üzrə xüsusi idarəetməni həyata keçirən müvəqqəti komendantlıqlar yaradılır. Komendantlıq Azərbaycan hakimiyyətinin yerli qurumu olaraq fəaliyyət göstərəcək. İşğaldan azad edilmiş rayonlarda yerli idarəetmə onlara məxsusdur. Fərmana uyğun olaraq, həmin ərazilərdə dövlətin bütün strukturlarının bərpası nəzərdə tutulub.

Sənəddə müvəqqəti komendantlıqların fəaliyyət göstərdikləri ərazilərdəki vəzifələri açıqlanıb. Onlar mühüm əhəmiyyətli obyektlərin, o cümlədən nəqliyyat və telekommunikasiya infrastrukturu obyektlərinin, enerji və su təchizatı sistemlərinin, su anbarlarının, insanlar və ətraf mühit üçün yüksək təhlükə mənbəyi olan xüsusi obyektlərin, ictimai qaydanın və ictimai təhlükəsizliyin qorunmasını, aşkar edilən hərbi texnikanın, silahın, döyüş sursatının, zəhərləyici və partlayıcı maddələrin toplanmasını, inventarlaşdırmanı, kənd təsərrüfatı texnikası istisna olmaqla, digər mülki təyinatlı texnikanın, nəqliyyat vasitələrinin inventarlaşdırılmasını, saxlanılmasını, aşkar edilmiş sənədlərin uçotunun aparılmasını və sonrakı təhlil üçün mühafizəsini, hərbi vəziyyət rejiminin təmin olunması üçün “Hərbi vəziyyət haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş digər tədbirlərin həyata keçirilməsini təşkil edirlər. Müvəqqəti komendantlıqlar aidiyyəti dövlət orqanları (qurumları) ilə birlikdə vəzifələrini yerinə yetirirlər. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə hər rayon üzrə xüsusi idarəetməni həyata keçirən müvəqqəti komendantlıqların nəzdində dövlət orqanlarının (qurumlarının) nümayəndələrinin daxil olduğu əməliyyat qərargahları yaradılıb. Fərmana əsasən, əməliyyat qərargahına aşağıdakı qurumlar daxil edilib: Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, İqtisadiyyat Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi, Mədəniyyət Nazirliyi, Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentlik, yerli icra hakimiyyəti orqanları.

Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində fəaliyyət göstərən dövlət orqanlarının (qurumlarının) əməkdaşlarına təxirəsalınmaz tibbi yardım göstərilməsi və digər səhiyyə xidmətlərinin təşkil edilməsi də nəzərdə tutulub. Sənədə əsasən, bu işlər Səhiyyə Nazirliyi və İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi ilə birlikdə həyata keçiriləcək. Bundan başqa, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə zəruri rabitə şəbəkəsinin qurulması, dövlət orqanlarının (qurumlarının) əməkdaşlarının rabitə ilə təmin olunması nəzərdə tutulub. “Azərkosmos” ASC isə həmin ərazilərin peyk təsvirlərini, digər geoinformasiya məlumatlarını və müxtəlif məzmunlu təhlilləri müvafiq dövlət orqanlarının (qurumlarının) sorğuları əsasında onlara təqdim etməlidir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə kommunal infrastruktur da qurulacaq. “Azərişıq” və “Azərsu” ASC-lər, eləcə də Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) “Azəriqaz” İstehsalat Birliyi işğaldan azad olunmuş ərazilərdə dövlət orqanlarının (qurumlarının) normal fəaliyyəti üçün müvafiq binaların elektrik enerjisi, su və təbii qaz ilə təminatını həyata keçirəcəklər. Eyni zamanda işğaldan azad edilən ərazilər əkinçilik üçün də yararlı torpaqlardır. Bu məqsədlə həmin ərazilərdə kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaqların müəyyənləşdirilməsi, kənd təsərrüfatı texnikası və istehsal vasitələrinin, kənd təsərrüfatı heyvanlarının uçotunun aparılması, saxlanılması və mühafizəsi, fitosanitar və epizootik vəziyyətin ilkin qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulub.

Bu fərman əsasən Azərbaycan işğal edilmiş ərazlilərdə suveren hüquqlarını bərpa edir. Komendantlıq sakinlər yurdlarına qayıtması üçün bütün hazırlıq işlərini həyata keçirəcək. 1994-cü ildə əldə edilmiş atəşkəs razılaşmasından sonra ilk qayıdış 2016-cı ilin aprel döyüşləri nəticəsində Lələtəpə yüksəkliyi və Cocuq Mərcanlı kəndi işğaldan azad edildikdən sonra başladı. Bu, ilk qayıdış idi. Hərbi strateji əhəmiyyətə malik olan Lələtəpə 1994-cü il fevralın 11-12-də qızğın döyüşlər gedən ərazilərdən biri olub. Bu ərazinin azadlığı digər torpaqların da ermənilərdən təmizlənməsi üçün təkan verdi. İndi o yerlərə həyat qayıdıb.

Azərbaycan ordusu işğal altında olan digər torpaqları da düşmənin tapdağından xilas edir. Prezidentin fərmanı həmin ərazilərə həyatın qayıdışından xəbər verir. Fərman Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olunmasının təsdiqlənməsi baxımından mühüm sənəddir. Bu həm də Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi və həmin ərazilərdə suveren hüquqlarının bərpasının dünyaya bəyan edilməsi deməkdir. Fərmandan da göründüyü kimi, işğaldan təmizlənən ərazilərdə görüləcək çox işlər var. Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğal etdikdən sonra oradakı yaşayış evlərini və hökumət binalarını da dağıdıb. 30 il ərzində ermənilər həmin ərazilərdə yalnız hərbi obyektlər – istehkamlar, səngərlər, kazarmalar tikiblər. Odur ki, sənədə uyğun olaraq, işğaldan azd edilən torpaqlarda genişmiqyaslı tikinti işlərinin görüləcəyi nəzərdə tutulur. Prezidentin fərmanları torpaqların əsl sahibinin kim olduğunu dünyaya bir daha sübut edir. Dövlət başçısı imzaladığı fərmanla işğaldan qurtulan Qarabağda quruculuq işlərinin başladığını bəyan edib.

Bu barədə İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiyası Mərkəzindən məlumat verilib.

Bildirilir ki, Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonuna daxil olan Qubadlı rayonu Ermənistanla sərhəd olmaqla dağlıq əraziyə malikdir. Qeyd edilən iqtisadi rayon digər iqtisadi rayonlarla müqayisədə mineral resurslar, faydalı qazıntılarla birgə turizm potensialını da özündə cəmləşdirir.

Adətən, dağlıq relyefə malik mineral resursların istifadə olunduğu coğrafiyalarda turizm sektorunun potensialı daha az nəzərə çarpır. Buna baxmayaraq Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonu mədən yataqları və turizm potensialı ilə unikal ahəngdarlığa malikdir.

Kəlbəcər və Zəngilan rayonu kimi, Qubadlı rayonu da bu zonada təbii yataqları ilə fərqlənir. Rayonda mişar daşı, gil, tikinti daşı, üzlük daşı, əlvan daşı və şirin yeraltı su ehtiyatları mövcuddur. Qeyd ehtiyatların hər biri Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonunu digər iqtisadi rayonlardan fərqləndirən əsas cəhətlərdəndir.

Qubadlı rayonunun ərazisində ehtiyatları 6247 min kubmetr mişar daşı üçün yararlı, istismara cəlb olunmuş Hacılı tufu, ehtiyatları 990 min kubmetr olan tikintiyə yararlı Xanlıq kəndində yerləşən gil, ehtiyatları 1,1 min ton olan Eyvazlı bəzək-əlvan (əqiq) daşı xüsusi vurğulanmalıdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, rayon ərazisində yerləşən əqiq yatağı abidəsi nadir yataqlardan hesab olunur.

Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonunun tərkibində yer alan Qubadlı rayonu təbii ehtiyatlar cəhətdən  Cəbrayıl və Zəngilanla bir çox ortaq xüsusiyyətlərə malikdir. Hər üç rayonda yerləşən mişar daşı yatağı ölkəmizin tikinti sektorunda tələbin qarşılanmasında birbaşa rol oynayacaq.

Belə ki, iqtisadi rayonun tərkibində hasil edilərək sonra istehsal potensialına malik bir sıra tikinti sektoruna yararlı resurslar ölkəmizə həm də idxal edilir. Belə ki, iqtisadiyyatımızın inkişafında drayver roluna malik tikinti sektoru inkişaf etdikcə, tikinti mallarının bir hissəsinin idxalını da artırır. Artıq Cəbrayıl, Zəngilan rayonlarından sonra, Qubadlı rayonunun da işğaldan azad edilməsi ilə tikinti sektorunun tam tələbini yerli ehtiyatlar hesabına qarşılaya bilərik.

Rayon ərazisindən Bərgüşad, Həkəri çayları və onların qolları axır. Sözügedən çay suvarma və su elektrik stansiyası üçün əlverişlidir. Belə ki, Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin tərkib hissəsi olan iqtisadi cinayətkarlıq sözügedən çayların istismarı ilə də bağlıdır.

Belə ki, 2009-cu ildə inşasına başlanılan üç su elektrik stansiyası 2011-ci ildə fəaliyyətə başlayıb. Qarşıdakı müddətdə daha üç elektrik stansiyasına başlamaq niyyətində olan Ermənistanın arzusunu Azərbaycan ordusu xülyaya çevirdi.

Xüsusilə, sahəli mütəxəssislərin fikrincə, Qubadlı bölgəsinin su ehtiyatlarından istifadə ilə gücü təxminən 40 MGW olan su elektrik stansiyası tikmək mümkündür ki, bu Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonunun böyük hissəsini su ilə təmin edə bilər. Bundan əlavə, su ehtiyatları vasitəsilə Dağlıq Qarabağın digər suya tələbatlı sahələrinin  inkişafı üçün böyük bir stimul ola bilər.

Sovet dönəmində Qubadlı iqtisadiyyatının əsasını taxılçılıq, heyvandarlıq, tütünçülük, baramaçılıq və üzümçülük təşkil edirdi. Rayonda ildə 15 min tona qədər taхıl məhsulları, ildə 12 min tona yaхın yem, orta hesabla 2 min ton tütün, 1,2 min tonadək ət və 2 min ton süd məhsulları istehsal olunurdu.

Dövlətə ildə orta hesabla 3 min ton üzüm satılırdı. İstehsal sahələrindən biri də baramaçılıq idi. İldə 60-70 ton barama istehsal edilib dövlətə təhvil verilirdi. 60-cı illərədək rayon çəltikçiliklə də məşğul olub.

Nəticə etibarı ilə, Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonunda yerləşən Zəngilan və Qubadlının işğaldan azad olunmasından sonra iqtisadi rayonun 50 faiz hissəsi Azərbaycan dövlətinin nəzarətinə keçib. Digər rayonlardan bir sıra iqtisadi üstünlükləri ilə seçilən bu zona Azərbaycanın iqtisadi və inklüziv inkişafında da ciddi rol oynayacaq.

Bu barədə "Ölkə.Az"a qurumun mətbuat xidmətindən məlumat verilib.

“Ali Baş komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə rəşadətli ordumuzun işğaldan azad etdiyi Qarabağ bölgəsində bütün həyat təminatlı sahələrdə, o cümlədən elektrik enerjisinin təminatı sahəsində də geniş miqyaslı işlər görülür.

Hal-hazırda “Azərişıq” ASC-nin əməkdaşları cəbhə boyu bölgələrdə düşmənin mülkü obyektləri hədəfə alması nəticəsində baş verən qəzaların aradan qaldırılması və bərpa işlərini gecə-gündüz operativ şəkildə yerinə yetirirlər. Azad olunan ərazilərdə yeni güc mərkəzlərinin yaradılması, ən müasir texnologiyalardan, elektron tipli rele mühafizəsi və avtomatika sistemlərini, məsafədən dispetçer idarə etmə sistemini tətbiq etməklə 110, 35 və 0,4 kV-luq şəbəkələrin yaradılması, ÖİN naqillərdən istifadə etməklə 35 və 0,4 kV-luq elektrik verişi xətlərinin çəkilməsi üzrə layihələr hazırlanmış, həmin layihələrin mərhələli şəkildə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub.

Lakin nəzərdə tutulan layihələr yerinə yetirilənədək “Azərişıq” ASC işğaldan azad edilmiş ərazilərdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən strateji obyektlərin müvəqqəti elektrik təchizatının təcili təmin olunması üçün “Azərişıq Qarabağda” layihəsi çərçivəsində təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsinə start verib.
Əminik ki, işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızın hər bir nöqtəsinin elektrik enerjisi ilə təmin edilməsi üçün lazım olan bütün imkanlardan istifadə etməklə “Azərişıq” ASC bu işin də öhdəsindən layiqincə gələcək”, - deyə açıqlamada qeyd edilib.

Bu barədə  nazirlikdən bildirilib.

Məlumata görə, nazir ölkəmizdə diplomatik fəaliyyətə başlaması münasibətilə səfiri təbrik edib, ona uğurlar arzulayıb. M.Cabbarov vurğulayıb ki, Azərbaycan və İran prezidentlərinin siyasi iradəsi və dostluq münasibətləri ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafında əsas hərəkətverici qüvvədir. Son 7 ildə dövlət başçıları arasında 13 yüksək səviyyəli görüş keçirilib və mühüm qərarlar qəbul edilib. Ölkələrimiz arasında iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində tərəfdaşlıq inkişaf edir, Azərbaycanın əlverişli biznes mühitindən yararlanan İran şirkətlərinin sayı artır, qarşılıqlı investisiya əməkdaşlığı həyata keçirilir, birgə layihələr icra olunur.

M.Cabbarov Ermənistanın ölkəmizə qarşı təcavüzkar siyasəti və son təxribatları, günahsız mülki əhaliyə və mülki obyektlərə raket zərbələri endirərək törətdiyi terror və müharibə cinayətləri, Azərbaycanın beynəlxalq hüquq çərçivəsində vətəndaşlarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və torpaqlarımızın işğaldan azad olunması üçün öz ərazisində apardığı əks-hücum əməliyyatı barədə məlumat verib, İranın münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası və suverenliyinə hörmət çərçivəsində həllinə dəstək verdiyini vurğulayıb.

S.A.Musəvi İranın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində ölkəmizin ədalətli mövqeyini və ərazi bütövlüyünü tam dəstəklədiyini, hər cür seperatizmi pislədiyini vurğulayıb. Səfiri ölkəsinin Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş sərhədyanı ərazilərində quruculuq işlərinin həyata keçirilməsində maraqlı olduğunu, həmçinin Araz çayı üzərində “Xudafərin” və “Qız Qalası” hidroqovşaqları və su elektrik stansiyaları layihələrinin birgə icrasının iqtisadi əməkdaşlığımızı daha da dərinləşdirəcəyini diqqətə çatdırıb.

Görüşdə sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat-logistika, investisiya, kiçik və orta sahibkarlıq, ticarət, turizm və s. sahələrdə əməkdaşlığın inkişafı və qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər müzakirə olunub.

Bu barədə  Azərbaycan Avtomobil Yolları Dövlət Agentliyindən bildirilib.

Ümumi uzunluğu 29 km olan avtomobil yolları IV texniki dərəcəyə uyğun olaraq bərpa edilir. Hərəkət hissəsinin eni 6 metr, çiyinlərin eni isə hər bir istiqamət üzrə 2 metr olmaqla yol yatağının eni 10 metr təşkil edəcək.

Tərtər rayonunun Suqovuşan və Talış kəndlərinə gedən avtomobil yolları uzun müddət düşmən tapdağı altında olduğundan tamamilə sıradan çıxmış və dağılmışdır. Hazırda yol boyu yararsız qrunt qazılaraq çıxarılır, yararlı qruntla əks-dolğu işləri aparılır, torpaq yatağı bərpa olunur və yeni yol əsası inşa edilir.

Tikinti işləri “İnşaat Norma və Qaydaları”nın tələblərinə əsasən və yüksək keyfiyyətlə Azərbaycan Avtomobil Yolları Dövlət Agentliyinin rəhbərliyinin birbaşa nəzarəti altında aparılır. Bunun üçün əraziyə lazımi sayda canlı qüvvə və texnika cəlb edilib.

Yolun tikintisi Suqovuşan su anbarından Tərtər şəhərinə doğru uzanan və uzun illərdən sonra suyuna qovuşan kanalın kənarı ilə aparılır.

Xatırladaq ki, Suqovuşan və Talış kəndlərinə gedən avtomobil yolları ötən əsrin 70-ci illərində Suqovuşan su anbarının tikintisi ilə əlaqədar ulu öndər Heydər Əliyevin tapşırığına əsasən inşa edilib. Hazırda işğaldan azad edilmiş yaşayış məntəqələrinə qədər uzanan sözügedən tarixi yolun bərpası istiqamətində genişmiqyaslı tikinti işləri görülür.

Qeyd edək ki, ümumilikdə Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal etdiyi torpaqlarımızda 2661 km uzunluğa malik respublika və yerli əhəmiyyətli avtomobil yolları var idi ki, onlardan 883 km respublika, 1778 kilometri isə yerli əhəmiyyətli yollardır. Həmçinin bu yollar üzərində 90 avtomobil körpüsü də yerləşir.

Bakı – Novorossiysk neft kəmərini Azərbaycan – Rusiya iqtisadi münasibətlərinin bir növ rəmzi olaraq dəyərləndirmək olar. Hələ 2014-cü ildə bu boru kəmərini gəlirsiz olduğu üçün dövriyyədən çıxartmaq məsələsi gündəmə gəlmişdi. Belə ki, 1996-cı ildə həmin kəmərlə ildə 5 milyon tonadək Azərbaycan neftinin tonu 15,67 ABŞ dollardan hesablamaqla nəqli barədə müqavilə imzalanmışdı. Lakin Rusiya ərazisinə neft nəqlini həyata keçirən “Transneft” dövlət şirkəti bu şərtləri bəyənmədi və tarifləri nəql olunan neftin həcminə görə təyin etmək təklifini irəli sürdü. Bu da SOCAR-a sərf etmirdi, çünki Bakı – Tbilisi – Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin də işə düşməsinə az qalırdı, üstəlik Bakı – Supsa kimi xeyli sərfəli xətt də fəaliyyətdə idi. Belə olan halda 2013-cü ildə Bakı – Novorossiysk kəmərilə neft nəqli müqaviləsi dayandırıldı. Buna baxmayaraq, tərəflər dil tapa bildi, kəmər 2015-ci ilədək işlədi. Yəni bu kəmər iki ölkə arasındakı iqtisadi-ticari əlaqələrini qoruyub saxlamağın mühüm amili, iqtisadi tərəfdaşlığı davam etmək istiqamətindəki qarşılıqlı iradənin rəmzi kimi əhəmiyyət kəsb edirdi.

Bütün bunlarla yanaşı, həmin kəmərdən neft nəqlinin həcmi azalmağa davam edir. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, 2019-cu ildə Bakı – Novorossiysk xəttindən 824,4 min ton, yəni əvvəlki ilə nisbətən 36,5 faiz az neft ixrac olunub. Bu ilin əvvəlindən isə SOCAR bu kəmərdən neft nəqlini dayandıraraq burada təmir-profilaktik işlərin aparılacağını açıqladı. Odur ki, neftin tam həcmi BTC-yə yönəldildi. Novorosiysk xəttinin yenidən işə salındığı iyulun 17-də isə Ermənistan ordusu Tovuz rayonu istiqamətində, yəni Bakı – Supsa və BTC kəmərlərinin keçdiyi ərazilərin bilavasitə yaxınlığında növbəti hərbi təxribata başlamışdı. O vaxtdan Bakı – Novorossiyskdən 278,91 ton neft ixrac olunub.

Son günlər hərb meydanından 300 kilometrdən artıq məsafədə yerləşən Xızı ətrafına belə raket buraxan Ermənistan tərəfi bununla görünür, Azərbaycanın bütün enerji xətlərini istədiyi an vura biləcəyini çatdırmaq istəyib. Lakin bir şeyi unutdular – bütün bu boru kəmərləri beynəlxalq layihələrdir, onların hansısa birini sıradan çıxartmaqla Azərbaycanla yanaşı, bizim neftin müştərisi olan tərəfdaş ölkələrə də mühüm ziyan vurmuş olacaqlar.

“Dünən Ermənistanın atdığı raket Bakı – Novorosiysk boru kəmərinin 250 metrliyində zərərsizləşdirilib. BTC və Cənub Qaz Dəhlizindən sonra, bu, bir çox ölkələrin enerji təhlükəsizliyini təhdid yaratmağa yönələn daha bir cəhddir...” – SOCAR “Twitter” səhifəsində bildirib.

Təbii ki, Ermənistanın bu yöndəki bütün cəhdləri nəticəsiz qalır, tərəfdaşlarımız layihənin icrasından geri çəkilmir, üstəlik etibarlı tərəfdaş kimi uzun müddətdir tanıdıqları Azərbaycanı hərtərəfli dəstəkləməyə davam edirlər. Məsələn, BP-nin Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə regional direktoru Qari Cons Baş Nazir Əli Əsədova yazdığı məktubda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası üçün apardığımız mübarizəyə dəstək ifadə olunur. “Azərbaycan üçün ayrı əhəmiyyət daşıyan bu dövrdə neft və qazın cari hasilatı və fasiləsiz nəqlini təmin etmək üçün BP işçiləri əlindən gələn səyləri əsirgəmirlər”, – məktubda vurğulanır.

Yəqin ki, Bakı – Novorosiysk kəmərinə zərbə endirməyə davranmaqla Ermənistan nə SOCAR-ı, nə də “Transneft”i qorxuda bilər. Əksinə, Ermənistan bununla dost, tərəfdaş saymadığını, hətta mütəmadi olaraq kömək aldıqları, qanadının altına sığındıqları Rusiyanın belə mənafeyini öz işğalçılıq məqsədlərindən aşağı tutduğunu bir daha əyani göstərmiş oldu.