 |
|
İranda İsraillə qarşıdurmanı Azərbaycan platformasına keçirmək istəyən qüvvələrin olduğu bəllidir. Pezeşkianın “İsraillə qarşıdurmada Azərbaycanı vurmaq” təklifini verdiyi haqda yayılan iddialardan sonra SEPAH yenidən düşmən üzünü göstərib.“İranın reaksiyasından çəkinən Bakı öz ərazisində sionistlərin olmasını inkar edir”. Bu barədə İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) sosial şəbəkələrdə dərc olunan mesajında deyilir. “Azərbaycan hökuməti bəyan edib ki, Azərbaycan ərazisində heç bir xarici dövlətin hərbi qüvvələri yoxdur.
İsrail televiziyasının 14-cü kanalının yaydığı məlumatı nəzərə alaraq, belə qənaətə gəlmək olar ki, Bakının bəyanatı həqiqətə uyğun deyil, çünki İsrail ordusunun öz hərbi qulluqçularını Azərbaycandan çıxarmaq tələbi onların ölkədə olmasının dolayısı ilə tanınmasıdır. Əgər hər hansı bir ölkə İsrailə qarşı əməliyyat zamanı onları müdafiə edərsə, o, İrana hücumda iştirak etmiş ölkə sayılacaq", - SEPAH yazıb.
Yada salaq ki, həftəsonu İsrailin “Kan” dövlət televiziya və radio şirkəti informasiya yaydı ki, yəhudi dövlətinin ordusu İrandan gələn hücum təhlükəsi fonunda öz hərbçilərinin Azərbaycan və Gürcüstanda qalmasını qadağan edib. Bildirilib ki, ordu rəhbərliyinin əmrinə əsasən, hazırda “Cənubi Qafqazın bu iki respublikasında hər hansı səbəbdən hərbi xidmətdə olan israillilər dərhal İsrailə qayıtmağa borcludurlar”.
Media Agentliyi Azərbaycan barədə həqiqəti əks etdirməyən, yerli və beynəlxalq auditoriyanın ictimai rəyini çaşdırmağa yönəlmiş bu iddianı dezinformasiya adlandırıb. Qeyd edək ki, İran çoxdan Azərbaycanla sərhəddə İsrailin “kəşfiyyat obyektləri” yaratdığında israr edir. Tehran indiyədək Azərbaycanda İsrail obyektlərinin mövcudluğunun hər hansı dəlilini təqdim etməyib.
Rəsmi Bakı isə dəfələrlə bunu təkzib edib, öz ərazisindən İrana qarşı hər hansı düşmənçilik hərəkətlərinə yol verməyəcəyini bildirib.
Bu informasiya təxribatından sonra İranın Hərbi Dəniz Qüvvələri Xəzər dənizində, Azərbaycanla həmsərhəd Astara sahillərində təlimlər keçirib. “Mehr” agentliyinin məlumatına görə, dəniz müdafiəsi təlimi Astaradakı hərbi dəniz bazasında baş tutub. Təlimlər zamanı hipotetik hədəflərə hücum edilib. Astara qubernatorunun müavini Həmid Musəvinin sözlərinə görə, təlimin məqsədi dəniz qüvvələrinin hazırlığını maksimum dərəcədə artırmaq olub.
Pezeşkianın prezident seçilməsindən sonra münasibətlərin inkişafı haqda gözləntilər fonunda İranın əsas gücü olan SEPAH-ın yeni gərginliyə yol açan ittihamları, İran Astarasında hərbi təlimlər nəyə hesablanıb? HƏMAS liderinin öldürülməsinə görə Təl-Əvivə qisas vədi andı içən İran diqqəti Azərbaycana yönəltməklə hədəfmi dəyişdirmək istəyir?
Sabiq maliyyə naziri, siyasi və iqtisadi məsələlər üzrə ekspert Fikrət Yusifovun sözlərinə görə, HƏMAS liderinin Tehranda öldürülməsi İrana bir dövlət kimi böyük zərbədir: “Əgər bir dövlətin təhlükəsizlik qüvvələri ölkəyə gəlmiş ali qonağı qorumaq qədər acizdirsə, bu dövlətin cəmiyyətin diqqətini həmin biabırçılıqdan yayındırmaqdan başqa çarəsi qalmaz. İran rəsmlərinin HƏMAS liderinin öldürülməsindən sonra ictimai fikri bu faktdan yayındırmaq məqsədilə etdikləri çıxışların fəlsəfəsi də bundan ibarətdir. İranın hərbi gücü İsrailin hərb maşını qarşısında aciz durumdadır. Ancaq İran hakimiyyəti bunu heç bir formada etiraf edə bilmir. Belə olan halda, cəmiyyətin diqqətini bu uğursuzluqdan yayındırmaq istəyirlər.
Guya İranın hərbi müstəvidəki bütün uğursuzluqlarının kökündə dayanan əsas amillərdən biri Azərbaycanın İsraillə dostluq etməsidir. Otuz il erməni dəyirmanına su tökən və üç tərəfdən blokadada qalaraq dalana sıxılmış işğalçı Ermənistana bütün səviyyələrdə yardımlar edərək ona nəfəslik verməklə bu terrorçu dövləti dəstəkləyən İran indi hərbi müstəvidəki bütün uğursuzluqlarının kökünü Azərbaycan-İsrail dostluğuna bağlamaq istəyir.
Dəfələrlə demişəm ki, İranda kimin prezident olmasından asılı olmayaraq, bu dövlətin mahiyyəti dəyişməyəcək. Dövlətin idarə olunmasında dini bir alət kimi istifadə edən bu rejimin mahiyyətinin dəyişməsi mümkün də deyil, onun özü dəyişməlidir.
İsraillə Azərbaycan arasında hərbi müstəvidə əməkdaşlıq mövcud olduğundan hər hansı bir İsrail hərbçilərinin Azərbaycanda olması mümkündür. Məsələn, elə İsraildən alınmış hərbi texnikanın istifadəsi üzrə Azərbaycan hərbçilərinə müəyyən təlimlər verən beş-on İsrail hərbçisi Azərbaycanda ola bilər. Bu nə deməkdir? Məgər belə bir fakt Azərbaycan ərazisində İsrail hərbi bazalarının olması deməkdirmi? Bu, sadəcə, absurddur!
İsrail hərb maşını qarşısında özünün “dayan, doldurum” silahları ilə heç nə edə bilməyən İran hökuməti və onun SEPAH adlı hərb aparatı bütün uğursuzluqların kökünü başqa yerlərdə axtarmaq zorundadılar. Sual olunur, HƏMAS liderinin Tehrandakı biabırçı qətlindən sonra İsraili vuracağına and içən molla hakimiyyəti nədən hadisədən ötən müddətdə bunu etmir? Etməyəcək! Çünki bir-bir neçə ay öncə etdiyinin həm nəticələrini gördü və həm də layiqli cavabını aldı".
Hərbi ekspert Səxavət Məmmədin fikrincə, İran-İsrail arasındakı gərginlik mütləq şəkildə bizim regiona təsirsiz ötüşməyəcək: “İlkin olaraq informasiya yayıldı ki, İranın yeni prezidenti Məsud Pezeşkian SEPAH-a əmr edib ki, Azərbaycandakı İsrail hərbi bazaları vurulsun. Bunun dezinformasiya olduğunu düşünürəm. Çünki İranda Azərbaycanla barışmaz mövqedə olan qurum SEPAH-dır. Yəni bu təklif SEPAH-dan gedib, Pezeşkian razılıq versə idi, həqiqətəuyğun olardı. Rəsmi Bakı buna cavab vermək istəmədi. Çünki düşündülər ki, dezinformasiyadır. Məsələ ondadır ki, bu dezinformasiya olsa belə, buna cavab vermək vacib idi. Çünki Azərbaycan bir yandan İranla münasibətləri düzəltmək üçün addımlar atır. Digər yandan isə bu dezinformasiya cəmiyyətdə müzakirəyə çıxarılmışdı. İsrail tərəfinin Azərbaycan və Gürcüstandakı hərbçilərini geri çağırmaq və bu iki ölkəyə səfəri qadağan etmək informasiyası isə Azərbaycan və Gürcüstanı zərbə altına qoymaqdan başqa bir şey deyildi. Çünki Azərbaycan tərəfi ərazimdə başqa bir ölkənin hərbi bazası yoxdur desə də, Azərbaycana qarşı həmişə qərəzli olan SEPAH bunu fürsət bilir. İsrail "Azərbaycanda heç bir hərbi bazam yoxdur" açıqlaması verməklə əslində gərginliyi azalda bilərdi. Ancaq İsrail tərəfi bunu etmədi. Görünür, gərginliyin qalması və davam etməsi hər kəsə sərf edir.
Çox maraqlı məqam həm də budur ki, türkiyəli bəzi ekspertlər İranda baş verən hər hadisədə davamlı olaraq Azərbaycanı ittiham edirlər. Helikopter qəzası, ardınca Haniyənin ölümü və hərbi bazalar haqda dezinformasiyalar öncə bəzi türkiyəli ekspertlərin dilindən səslənib. SEPAH gərginliyi artırmaq üçün addımlar atacaq. Hərbi təlimlər keçiriləcəyi də gözlənilən idi. Onlar bunu bir növ əzələ nümayişi kimi edəcəklər. Azərbaycan tərəfi dəfələrlə İrana sübut edib ki, onun ərazisində heç bir ölkənin hərbi bazası yoxdur. Bəli, Azərbaycanda bir neçə ölkənin mütəxəssisi var. Hər alınan silaha görə mütləq şəkildə müqavilədə mütəxəssisin gələcəyi də qeyd olunur, bu ümumi məbləğə daxil edilir. Bunu hansısa ölkənin hərbi bazası kimi təqdim etmək yalnız qərəzdən irəli gələ bilər".
“Yeni Müsavat”
Bakı və İrəvan Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirməyi nəzərdə tutan nəqliyyat xətti ilə bağlı maddəni sülh sazişi layihəsindən çıxarıb. Azərbaycan Prezidentinin xüsusi məsələlər üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyovun sözlərinə görə, bu maddə qarşılıqlı razılaşmaya əsasən sülh müqaviləsinin mətnindən çıxarılaraq, sonrakı mərhələyə saxlanılıb.Türkiyənin Atatürk Universiteti İqtisadiyyat və İdarəetmə fakültəsinin müəllimi, professor Kərəm Qarabulud Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, Zəngəzurun sülh sazişindən çıxarılması bu dəhlizin açılmasının ləngiməsinə səbəb olacaq. Çünki bu, Ermənistanın daha yavaş hərəkət etmək və danışıqlar aparmaq imkanını artıracaq. Ona görə də bunun müqaviləyə daxil edilməsi üçün səylər gücləndirilməlidir.
Professorun fikrincə, sazişdə olmasa belə, Zəngəzur dəhlizi bütün ölkələr arasında ən çox Ermənistan üçün faydalıdır. Çünki dənizlə əlaqəsi olmayan, 10-11 milyard dollar milli gəliri, təqribən 2,5 milyon əhalisi və 28 min kvadrat kilometr coğrafiyası olan Ermənistan qonşuları Türkiyə və Azərbaycanla belə bir dəhlizlə bağlıdır və yaxşı əlaqələr qurur.
“Bu dəhliz Ermənistanın xilas yoludur. Bu səbəbdən də, Ermənistan sonda bu dəhlizin açılmasına imza atacaq. Müqaviləyə belə bir bəndin əlavə edilməsi prosesi uzatmamağın ən sağlam yolu olardı”-deyə Kərəm Qarabulud bildirib.
Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov “Azadlıq” radiosuna müsahibəsində Ermənistanın konstitusiyasını dəyişdirməyəcəyi təqdirdə, sülh müqaviləsinin imzalanmayacağını deyib.O, həmçinin bildirib ki, Ermənistanın Baş naziri Azərbaycan hökumətinin nümayəndələri ilə Konstitusiyanın dəyişdirilməsi məsələsini müzakirə edib. Onun sözlərinə görə, Paşinyan yeni konstitusiyanın qəbulu üçün vaxt istəyib.
Bu bəyanatla bağlı Azərbaycan Prezidentinin nümayəndəsi Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinə yazılı sorğu göndərib. Xarici İşlər Nazirliyi cavab olaraq bildirib ki, konstitusiyaya dəyişikliklər prosesi Ermənistan Respublikasının daxili işidir. Qeyd edək ki, Azərbaycan Ermənistan Konstitusiyasının hələ 1989-cu ildə qəbul edilmiş “Sovet Ermənistanının və Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi haqqında” qərarına əsaslanan Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edilməsini özünün ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə zidd hesab edir.
Xatırladaq ki, may ayında Baş nazir Paşinyan yeni konstitusiya layihəsinin hazırlanması və 2026-cı il dekabrın 30-dək təsdiq edilməsi barədə göstəriş vermişdi. Lakin rəsmi Bakı Ermənistan konstitusiyasına dəyişiklik edilmədən sülh müqavilsəinin imzalanmasını qeyri-mümkün hesab edir.
Konstitusiya referendumunun 2026-cı ilin sonuna saxlanılması sülh sazişinin 2027-ci ilə qədər ləngiməsi deməkdir. Ermənistanda 2026-cı ildə keçiriləcək parlament seçkilərində isə Nikol Paşinyanın komandasının yenidən qalib gələcəyinə təminat yoxdur. Hakimiyyətə gələn digər siyasi qüvvə Ermənistan konstitusiyasından Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı ərazi iddilarının çıxarılmasına etiraz edə bilər. Bu isə Azərbaycanla sülh müqaviləsinin, eyni zamanda, Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşması prosesinin pozulmasına səbəb olacaq.
Digər bir ehtimal da Paşinyanın rəhbərliyi ilə Ermənistanda koalision hökumətin formalaşmasıdır ki, bu halda da konstitusiya islahatını həyata keçirmək çətin olacaq. Ona görə də Azərbaycan sülh müqaviləsinin imzalanması üçün Ermənistanın konstitusiyasına və qanunvericilik aktlarına yenidən baxılmasını ilkin şərt kimi irəli sürür.
Ermənistan isə tərəflər arasında yaxın aylarda sülh sazişinin baza hissəsini təşkil edən çərçivə sənədinin imzalanmasına razı olduğunu bildirir.
Ancaq rəsmi İrəvan konstitusiya referendumu məsələsinin çərçivə sazişinin imzalanmasından sonrakı müddətə, yəni 2026-cı ilin sonuna qədər təxirə salınmasında israr edir. Ermənistanın qeyd edilən mövqeyi həm Azərbaycan Konstitusiyasına, həm də beynəlxalq hüququn prinsiplərinə ziddir. Çünki Ermənistan konstitusiya ilə Qarabağı öz ərazisi elan etməklə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanımamış olur.
Belə olan təqdirdə, Azərbaycan Ermənistanla nə çərçivə sazişi, nə də sülh müqaviləsi imzalaya bilər. Bu sənədin legitimliyi şübhə altına düşdüyündən, Azərbaycan parlamenti də onu ratifikasiya etməz. Ona görə də Prezidentin köməkçisi Elçin Əmirbəyovun müsahibəsində sülhün imzalanmayacağı barədə sözləri konstitusiya referendumundan yayınan Ermənistana növbəti xəbərdarlıqdır.
Yəni Nikol Paşinyan hakimiyyəti sülhə nail olmaq üçün qarşıdan gələn aylarda yeni konstitusiya layihəsinin hazırlanması istiqamətində işlərə başlamalıdır. Əks təqdirdə, referendum tələbinin çərçivə sazişindən çıxarılması ilə bağlı Ermənistana hər hansı güzəşt olmayacaq.
Müşfiq Abdulla
“Cebheinfo.az”
Audiovizual yerüstü yayım həyata keçirən dövlət orqanlarının (qurumlarının) Siyahısı genişlənib.
Yol-xeber.az xəbər verir ki, Prezident İlham Əliyev bununla bağlı müvafiq fərman imzalayıb.
Fərmana əsasən, siyahıya aşağıdakı qurumlar əlavə edilib:
- “Naxçıvan Muxtar Respublikası Televiziya və Radio Verilişləri” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti – “Naxçıvan TV” televiziya yayımçısı;
- “Naxçıvan Muxtar Respublikası Televiziya və Radio Verilişləri” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti – “Naxçıvan Radiosu” radio yayımçısı”.
“Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Çin Xalq Respublikası Hökuməti arasında Çin-Avropa Dəmiryolu Ekspresi üçün Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutlarının inkişafı haqqında Anlaşma Memorandum” təsdiq edilib.
Yol-xeber.az xəbər verir ki, Prezident İlham Əliyev bununla bağlı Fərmanı imzalayıb.
Bu Fərmanın 1-ci hissəsində göstərilən Anlaşma Memorandumu qüvvəyə mindikdən sonra Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinə onun müddəalarının həyata keçirilməsini təmin etmək, Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinə Anlaşma Memorandumunun qüvvəyə minməsi üçün zəruri olan dövlətdaxili prosedurların yerinə yetirildiyi barədə Çin Xalq Respublikası Hökumətinə bildiriş göndərmək tapşırılıb.
Bakı üçün hazırda vacib olan odur ki, Qarabağ məsələsi tamamilə bağlansın. Bu iddia ilə erməni konfliktoloq Artur Martirosyan çıxış edib. O bildirib ki, proses şəffaf olmadığına görə, ermənilər digər razılaşmalar barəsində heç nə bilmirlər: "Məsələn, Azərbaycan deyir ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsinə sülh müqaviləsində baxılmayacaq və biz bilmirik ki, o bunun qarşılığında nə alıb. Burada yalnız təxminlər irəli sürə bilərik. Azərbaycanın bu addıma nəsə almadan getməsi inandırıcı deyil. Zəngəzurun qarşılığında Bakı Qarabağ məsələsinin birdəfəlik bağlanması vədini ala bilər. Bu o deməkdir ki, ermənilərin Qarabağa qayıtması məsələsi qaldırılmayacaq”. Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Gevorq Papoyan da deyib ki, İrəvan Azərbaycanın tələbi ilə Konstitusiyaya dəyişiklik etməyəcək: "Bu, ölkənin daxili işidir. Ermənistan Respublikası öz konstitusiyasını vətəndaşların qərarı ilə dəyişə bilər. Bunu etmək, yaxud etməmək daxili məsələdir". Siyasi şərhçilərə görə, kommunikasiyaların açılmasını sonrakı illərdə də müzakirə etmək olar, çünki vaxt aparan mövzudur. Əvvəlcədən də sülh sazişində Zəngəzur dəhlizi məsələsi yox idi. Zəngəzur dəhlizi regionun inkişafı ilə bağlı məsələdir və bu, Orta Dəhlizin tərkib hissəsi kimi Azərbaycanla yanaşı, Ermənistanın da xeyrinədir. Əslində, kommunikasiya məsələlərinin ayrıca müzakirə olunması ilə bağlı razılaşma sülh sazişinin imzalanmasını sürətləndirmək məqsədi daşıyır. Lakin görünən odur ki, bu addım da prosesi irəli daşımağa kifayət etməyib. Ermənistan rəhbərliyi konstitusiyada Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarını aradan qaldırmaq istəmir. "Sülhpərvər" açıqlamaları da sadəcə manipulyasiya xarakteri daşıyır.Millət vəkili Nəsib Məhəməliyev "Sherg.az"a açıqlamasında deyib ki, sülh danışıqlarının dalana dirənməsinin məsuliyyəti birbaşa Ermənistanın üzərinə düşür. Deputatın sözlərinə görə, istənilən müharibənin və yaxud münaqişənin sonu danışıqlar yolu ilə bitir:
"Lakin Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın Londondakı davranışları, Fransa, Hindistan, İran vasitəsilə silahlanma, ABŞ hərbçiləri tərəfindən təlimatlandırma tamam başqa mətləblərdən xəbər verir. Bu o deməkdir ki, Ermənistan sülhə hazır deyil. Digər tərəfdən, Paşinyan stabil mövqeyi olmayan, xarici təsirlər və yaxud təzyiqlər altında tez-tez fikirlərini dəyişən siyasətçilərdəndir. Paşinyan regiona daxil olmaq istəyən güclərin işinə yarayır. Avropaya gedir Fransanın, İrana gedir Tehranın tapşırıqlarını yerinə yetirir, yerinə görə təlimatlar alır. Bu yaxınlarda, İranın yeni prezidentinin andiçmə mərasimində dini lider S.Xameneyi Paşinyana dedi ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması Ermənistanın ziyanınadır. Paşinyan özünə hörmət edən dövlət başçısı olsaydı, deyərdi ki, "necə olur, həmin yol İrandan keçəndə zərərli olmur, amma Ermənistandan keçəndə zərərli olur?!". Heç kim üçün sirr deyil ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması Ermənistana yüz milyonlarla iqtisadi dividend gətirə bilər.
Ermənistanı təcrid olunmaqdan xilas edər".
Parlamentari diqqətə çatdırıb ki, Prezident İlham Əliyev tam haqlı olaraq, Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsini, qonşu ölkələrin ərazi bütövlüyünə təhdid olan maddələrin çıxarılmasını tələb edir: "İmkan verə bilmərik ki, Ermənistan havadarlarının dəstəyi ilə silahlansın, vaxt qazansın, güclənsin və yenidən müharibəyə başlasın. Gələcək nəsillərə separatçılıq problemlərini ötürə bilmərik. Konstitusiya dəyişikliyinə nail olmadan sülh müqaviləsini imzalamaq olmaz. Heç kim qarantiya verə bilməz ki, növbəti hökumət Paşinyanın imzaladığı sülh müqaviləsini qeyd-şərtsiz tanıyacaq. Tələsmək lazım deyil. Əsas odur ki, torpaqlarımız işğaldan azad olunub və hazırda orada genişmiqyaslı tikinti, quruculuq-bərpa işləri aparılır. Soydaşlarımız yurdlarına qayıdırlar. Nə qədər lazımdırsa, səbr etməli, konstitusiya dəyişikliyinədək gözləməliyik. Sülh müqaviləsi bizim diktə etdiyimiz şərtlərlə bağlanmalıdır. Bir məsələni də vurğulamaq istərdim. Azərbaycan Prezidenti müstəqil siyasət aparır, müstəqil qərarlar verir. Paşinyanın isə müstəqil qərarlar vermək imkanları məhduddur. Ermənistan bir-birinə zidd olan xarici güclərdən çox asılıdır. Ona görə də sülh müqaviləsinin imzalanması geosiyasi faktorlardan asılıdır".
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev konqolu həmkarı Deni Sassu Nqessoya təbrik məktubu ünvanlayıb.
Məktubda qeyd edilib:
"Hörmətli cənab Prezident,
Konqo Respublikasının milli bayramı – Müstəqillik Günü münasibətilə Sizi və Sizin simanızda xalqınızı öz adımdan və Azərbaycan xalqı adından ürəkdən təbrik edir, ən xoş arzularımı çatdırıram.
Bu gün Azərbaycan-Konqo münasibətlərinin inkişaf dinamikası məmnunluq doğurur. Aprel ayında Azərbaycana səfəriniz ölkələrimiz arasında dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərinə yeni təkan vermişdir. Eyni zamanda bu yaxınlarda COP29-un müəyyən edilmiş Prezidentinin Konqoya səfəri iqlim dəyişmələri ilə mübarizə sahəsində ölkələrimizin tərəfdaşlığının bariz nümunəsidir.
İnanıram ki, Azərbaycan ilə Konqo arasında münasibətlərin xalqlarımızın mənafelərinə uyğun olaraq dostluq məcrasında inkişafı, çoxtərəfli müstəvilərdə, o cümlədən Bakıda təşkil ediləcək COP29 çərçivəsində səmərəli əməkdaşlığımızın davam etdirilməsi yolunda bundan sonra da birgə səylər göstərəcəyik.
Belə bir əlamətdar gündə Sizə möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik, işlərinizdə uğurlar, Konqo xalqına daim əmin-amanlıq və firavanlıq arzulayıram".
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin də Astanada iştirak etdiyi dövlət başçılarının sammitində Mərkəzi Asiya “beşliyi”nin (Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan) rəhbərləri regional təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə ediblər.İlham Əliyev çıxışında dünyada artan təhdidləri yada salıb, deyib ki, bu vəziyyət ölkələr arasında müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı daha da gücləndirməyi tələb edir.
Bu kontekstdə İ.Əliyev ötən ay Qazaxıstanda keçirilən və Azərbaycanın da iştirak etdiyi “Birləşdik-2024" beynəlxalq əməliyyat-taktiki komanda-qərargah təlimini xüsusilə vurğulayıb.
“Mərkəzi Asiya ətrafında əsas dünya oyunçularının beynəlxalq fəaliyyəti son vaxtlar əhəmiyyətli dərəcədə artmışdı. Bölgə ölkələri bu çətin vəziyyətdə öz yollarını tapmağa çalışır, yaxın və uzaq qonşularla əlaqələr qurur. Rusiyadan tam ayrılmanın əsas bazarın itirilməsi və hərbi-siyasi vəziyyətin gərginləşməsi ilə nəticələndiyini başa düşmək bu cür addımları qeyri-real edir. Eyni zamanda Moskvanın regionda rolunun tədricən zəiflədilməsi istiqamətində addımlar atılır. Xüsusilə region ölkələrinin İranın cənub limanları, Transqafqaz və Yaxın Şərq vasitəsilə Qərb bazarlarına çıxması üçün alternativ logistika marşrutlarının axtarışı aparılır. Bu hadisələr fonunda Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Mərkəzi Asiya ölkələrinin müdafiə birliyinin yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib”. “Yeni Müsavat” xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev hesab edir ki, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin müdafiə siyasəti sahəsində birləşməyə ehtiyacı var: “Mərkəzi Asiyanın perimetri boyunca davam edən çətin hərbi-siyasi vəziyyət fonunda müdafiə siyasəti və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa ehtiyac var. Regional təhlükəsizlik arxitekturasının yaradılması, o cümlədən Mərkəzi Asiya üçün təhlükəsizlik riskləri kataloqunun hazırlanması və onların qarşısının alınması tədbirləri xüsusi aktuallıq kəsb edir”.
Sammitdə çıxış edən Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyev “5+Azərbaycan” formatında regionda qarşılıqlı hərbi dəstək və əməkdaşlığın bütün aspektlərini əks etdirən yeni strateji sənədin - Regional təhlükəsizlik və sabitliyin təmin edilməsi Konsepsiyasının hazırlanmasını təklif edib.
Bu ilin iyul ayında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Xəzər dənizinin Qazaxıstan sahilində keçirilən “Birləşdik-2024" əməliyyat-taktiki komanda-qərargah təlimlərində iştirak edib. Orta Asiya ölkələrindən olan kursantların Azərbaycanın hərbi təhsil müəssisələrində hazırlanması da davam etdirilir və regionun müdafiə nazirlikləri ilə Azərbaycanın hərbi idarəsi arasında daimi qarşılıqlı əlaqə aparılır.
“Man’o” Araşdırma Təşəbbüsləri Mərkəzinin direktoru Bəxtiyor Erqaşev “Nezavisimaya qazeta”ya deyib ki, Tokayevin təklifi çox güman ki, qlobal vəziyyətin gərginləşməsinə və dünya gücləri arasında qarşıdurmanın güclənməsinə reaksiyadır. Mərkəzi Asiya Rusiya, ABŞ, Çin, Avropa İttifaqı, Türkiyə və digər güclərin maraqlarının kəsişdiyi əsas regionlardan birinə çevrilib. Amma ekspert hesab edir ki, Mərkəzi Asiya üçün təhlükələrin artmasına baxmayaraq, region ölkələri müdafiə ittifaqı yaratmağa hələ hazır deyil. “Bölgədə bir çox məsələlər, o cümlədən sərhəd və gömrük məsələləri hələ də həllini tapmayıb və hətta Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT), Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) və Türk Dövlətləri Təşkilatı (OTS) kimi birliklərlə bağlı fikir ayrılıqları mövcuddur. Regiondakı bütün ölkələr bu inteqrasiya birliklərinin mövqelərini bölüşmürlər. Bu baxımdan, Mərkəzi Asiyada müdafiə ittifaqı ideyasının yaxın gələcəkdə həyata keçiriləcəyinə ciddi şübhələrim var”, - deyə Erqaşev bildirib.
Bəs bu təhlükəsizlik formatının perspektivi nə ola bilər?
Sabiq maliyyə naziri, siyasi və iqtisadi məsələlər üzrə ekspert Fikrət Yusifov “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Azərbaycan bir neçə platformada birgə fəaliyyət göstərirlər: “Mərkəzi Asiya məkanı Avrasiyanın ən əsas regionlarından biridir. Elə bu səbəbdəndir ki, ABŞ və Çin başda olmaqla, dünyanın bütün böyük güclərinin bu regionda xüsusi maraqları var. Görünən budur ki, böyük güclərin bir çoxunun XVIII əsr işğalçılıq və talançılıq təfəkkürü hələ də dəyişməyib və onlar bu gün də Mərkəzi Asiya ölkələrinə resurs bazarı kimi baxmaqda davam edirlər. Bu isə Mərkəzi Asiya ölkələrinin hökumətlərini ciddi düşündürür və onlar çox haqlı olaraq belə çirkin baxışların layiqli cavabını verə biləcək gedişlər etməyə cəhdlər göstərirlər.
Sammitdə çıxış edən Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevin “5+Azərbaycan” formatında regionda qarşılıqlı hərbi dəstək və əməkdaşlığın bütün aspektlərini əks etdirən yeni strateji sənədin - Regional təhlükəsizlik və sabitliyin təmin edilməsi Konsepsiyasının hazırlanmasını təklif etməsi də təsadüfi gediş deyil. Region ölkələri böyük güclərin haqsız basqılarına birlikdə cavab verməyi ən doğru seçim hesab edirlər və bu sırada Azərbaycanı özləri ilə birlikdə görməkdən məmnundurlar. Hesab edirəm ki, dünyada baş verən mürəkkəb siyasi və hərbi hadisələr dönəmində belə bir birliyin yaranması hər bir üzv dövlət üçün yeni bir dəstək platformasının yaranması demək olacaq".
VI Çağırış Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin üzvü Aydın Mirzəzadə Azərbaycanın belə sammitdə iştirak etməsinin dövlət kimi dünyada önəmini bir daha sübut etdiyini qeyd etdi: “Azərbaycan Mərkəzi Asiya regionunda yerləşməsə də, artıq neçənci dəfədir ki, Mərkəzi Asiya ölkələrinin dövlət başçılarının sammitinə qonaq kimi dəvət olunur. Bu həmin regionun Azərbaycanla əməkdaşlığa verdiyi qiymətdir. Eyni zamanda bu həmin ölkələrin siyasi dairələrinin rəhbərlərinin Azərbaycan Prezidentinin fəaliyyətinin dünyada və regionda təhlükəsizliyin təmin edilməsində, problemlərin həll olunmasında oynadığı rola verdikləri qiymətdir. Cənab Prezidentin təklif etdiyi "5+1" formatı bu gün regionun, o cümlədən dünyanın maraqlarına cavab verir. Mərkəzi Asiya mürəkkəb bir regiondur. Ancaq bununla belə, həmin regionun liderlərinin əməkdaşlıqda maraqlı olmaları, buna meyl etmələri bir çox problemlərin qarşısını alır. Eyni zamanda həmin region Azərbaycanla əməkdaşlığın əhəmiyyətinə xüsusi fikir verir. Azərbaycan dünyaya bir çıxış qapısıdır. Ölkəmiz özünün imkanları ilə Mərkəzi Asiya ölkələrinin imkanlarını birləşdirməyə meyllidir. Azərbaycanın dövlətçilik təcrübəsi, qonşu dövlətlərlə münasibətlər qurmaq təcrübəsi həmin region dövlətlərinin diqqətini cəlb edir. 5 ölkədən 4-ü türkdilli dövlətlərdir. Tacikistan da bu formatda fəal iştirak edir. Bu 5 ölkədən hər biri ilə Azərbaycanın çox sıx əlaqələri var. Bunların birlik planları bütün sahələri əhatə edir. İlk növbədə bu ölkələrin xalqları birgə olmaq sosial sifarişini verirlər. Təhlükəsizlik, əməkdaşlıq modeli bir çox aktual, fundamental məsələləri özündə ehtiva edir. Bu birgə layihələrin həyata keçirilməsi, iqtisadi əməkdaşlıq, humanitar sahələrdə sıx əlaqələrin qurulması, mədəniyyət, incəsənət sahələrində əməkdaşlıq deməkdir, bir-birinin uğurlarına sevinmə məsələsidir. Bu sahələr istər-istəməz təhlükəsizlik məsələlərini öndə saxlayır. 5 ölkə və üstəgəl Azərbaycan birgə hərbi-texniki sahədə də fəaliyyət göstərməyə çalışırlar. Bu əməkdaşlıq regionun bu gününün və sabahının təmin edilməsində olduqca vacib bir məsələdir. Həmçinin bu əməkdaşlıq dünyanın digər regionları üçün də nümunə rolunu oynaya bilər".
Prezident, Milli Olimpiya Komitəsinin Prezidenti İlham Əliyev avqustun 14-də XXXIII Paris Yay Olimpiya Oyunlarında medal qazanmış Azərbaycan idmançılarını və onların məşqçilərini qəbul edib.
Dövlət başçısı Olimpiya Oyunlarında qazanılmış yüksək nailiyyətlərə və Azərbaycan idmanının inkişafında xidmətlərinə görə təltif olunmuş idmançılara və onların məşqçilərinə ordenləri təqdim edib.
Görüşdən fotoları təqdim edirik:
Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı maddənin sülh sazişi layihəsindən çıxarılması bölgədə yeni proseslərə yol açıb. Vətən Müharibəsindən sonrakı müddət ərzində bu məsələ həm iki ölkə arasında, həm də regionda marağı olan dövlətlər üçün mühüm əhəmiyyətə malik olub. Moskva dəhlizə Rusiyanın nəzarət etməsini tələb etsə də, Ermənistan bunun əleyhinədir və nəqliyyat xətlərinin təhlükəsizliyini özü təmin etmək istəyir. İran da məsələyə həmişə öz maraqları baxımından yanaşıb. Ayətullah Xameneyi də son bəyanatında demişdi ki, Zəngəzur marşrutu Ermənistanın ziyanına hesab edilir və bunun əleyhinədirlər. Qərbin, konkret olaraq, ABŞ-nin mövqeyini isə avqustun əvvəlində bölgəyə hərbi texnika, sursat və az sayda da olsa, hərbi kontingent yerləşdirməsi bir daha ortaya qoydu.Bu qərarın bölgədəki əlaqələrin inkişafına necə təsir edəcəyi, regional sabitlik və təhlükəsizlik baxımından hansı nəticələrə gətirib çıxaracağı sual doğurur. Hələlik ortada olan izahatlardan ikisi daha məntiqli görünür. Birincisi odur ki, bu məsələ sülh müqaviləsinin imzalanmasını ləngitdiyi üçün şərtlər arasından çıxarılıb və daha sonra müzakirə ediləcək. İkinci izahata görə, qlobal güclərin maraqları kommunikasiyalar kimi mühüm məsələni iki bölgə dövlətinin həll etməsində maraqlı deyillər, bu məsələnin onların, necə deyərlər, “divlər masası”nda həll olunmasına çalışırlar.
Zəngəzur dəhlizinin sülh gündəliyindən çıxarılması danışıqlar prosesinə həqiqətən müsbət təsir edə bilərmi? Regional və qlobal maraqlar baxımından bu qərarın hansı nəticələri ola bilər?
Mövzu ilə bağlı Pressklub.az-a danışan hərbi-siyasi ekspert Azad İsazadə deyir ki, sülh danışıqları son zamanlar sanki donmuşdu. Prosesi hansısa formada irəlilətmək üçün Azərbaycan razılaşdı ki, kommunikasiya məsələsi şərtlər arasından çıxarılsın. Bizim üçün kommunikasiya, əsasən də Zəngəzur dəhlizi vacib amillərdəndir, amma həlledici deyil. Çünki Azərbaycan üçün alternativ variant var. Bu, İran ərazisindən Araz boyunca yolun qurulması, dəmiryolunun keçməsi, Azərbaycan-Naxçıvan əlaqəsinin quru yol ilə bərpasıdır. Ermənistan üçün isə alternativ bir variant yoxdur. Kommunikasiyaların açılması Ermənistan-Naxçıvan sərhədinin, Zəngəzur dəhlizinin, İcevan-Qazax dəmiryolunun bərpa edilməsinə gətirib çıxaracaq, Ermənistanın dəmiryolu istər Rusiya, istər Türkiyə, istərsə də İranla bərpa olunacaqdı.
“Rusiya və İranı birləşdirən dəmiryolu Azərbaycandan keçir. Ermənistanın bu gün hansısa ölkə ilə dəmiryolu əlaqəsi yoxdur. Yalnız Gürcüstanla kiçik dəmiryolu xətti var, o da Abxaziya ərazisindən keçdiyinə görə qapalıdır. Bircə qalır avtomobil yolu, o da İran və Gürcüstan ilədir. Azərbaycan və Türkiyə sərhədi isə yenə qapalı qalacaq. Beynəlxalq kommunikasiyalara gəldikdə isə Mərkəzi Asiyadan, Çindən gələn malların Avropaya keçirilməsi üçün Azərbaycan Bakı-Tiflis-Qars yolundan istifadə edə bilər ki, bu da gələcəkdə həmin yolu genişləndirib, daha geniş kommunikasiyanı formalaşdıra bilər. Ona görə də bu addımın Azərbaycan üçün hansısa ziyanı yoxdur. Sadəcə, hansısa çərçivə sazişinin yaranması, gələcəkdə sülh müqaviləsinin imzalanması üçün atılan addımdır” – ekspert deyir.
Müsahibimizin fikrincə, kommunikasiya məsələsinin gündəlikdən çıxarılması sülh prosesini daha da sürətləndirəcək. Sadəcə, Ermənistan konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddiları qalır. O da hansısa formada həll olunacaq ki, sülh müqaviləsi imzalansın. Proseslərin bu mərhələsində istər Fransa, istər Hindistan, istər İran, istərsə də ABŞ tərəfindən Ermənistanın silahlandırılması Azərbaycanı narahat edir. Ermənistan ordusunun hansısa vəziyyətə müqavimət göstərmək və ya hücum etmək vəziyyətinə çatması üçün 5-10 il müddət lazımdır. 5-10 il ərzində isə Azərbaycan da silahlanmağa davam edəcək. Bu isə regionda gərginliyi çoxaldacaq, amma bu, bizim problemimiz deyil. Çünki bu problemi Ermənistan yaradır:
“Belə başa düşürəm ki, ABŞ-nin Ermənistandakı hərbi aktivliyi ilk növbədə Rusiyaya qarşıdır. Çünki ABŞ istəyir ki, hərbi baxımdan Rusiyanın bölgəyə təsirini azaltsın. Bu proses ilk növbədə ona yönəlib. Digər tərəfdən isə bu aktivlik hansısa formada İrana qarşıdır. Bu baxımdan, Ermənistan qəribə vəziyyətə düşüb. O, hərbi əməkdaşlığı həm İran, həm Rusiya, həm də ABŞ ilə davam etdirə bilər, amma gələcəkdə seçim etməlidir. Ya İrandan, ya da Rusiyadan üz döndərib, ABŞ ilə əməkdaşlıq etməlidir. Nəzərə alınmalıdır ki, İranın və Rusiyanın regionda Ermənistana təsiri həddindən artıq çoxdur. O baxımdan, bütün bunların gələcəkdə nə ilə nəticələnəcəyini demək çətindir. ABŞ-də administrasiya dəyişə bilər. Bilmirik ki, respublikaçılar gəlsə, onların Cənubi Qafqazdakı mövqeyi necə olacaq”- İsazadə sonda bildirdi.
Politoloq Şahin Cəfərli isə saytımıza açıqlamasında qeyd edir ki, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması ilə bağlı məsələ tərəflər arasında mübahisəli məsələlərdən biri idi. Bu faktor sülh müqaviləsinin razılaşdırılmasını və imzalanmasını ləngidirdi. Dəhliz məsələnin gündəlikdən çıxarılması sülh müqaviləsi ilə bağlı müzakirələri sürətləndirə və tərəfləri sülh müqaviləsinə yaxınlaşdıra bilər. Amma bu mərhələdə qəti və birmənalı qiymətləndirmələrdən uzaq durmalıyıq. Çünki bu mövzunun sülh müqaviləsi kontekstində müzakirə olunmaması, o demək deyil ki, bu məsələ sülh müstəvisindən kənarda gündəmə gətirilməyəcək. Tamamilə mümkündür ki, bir müddət sonra sülh müqaviləsindən kənar müstəvidə bu mövzu Azərbaycan tərəfindən gündəmə gətirilsin. Çünki bilirik ki, Azərbaycan hakimiyyəti dəyişən qlobal və regional vəziyyətə uyğun olaraq öz siyasətində çevik və dinamik dəyişikliklər edir. Bu mərhələdə Azərbaycan hakimiyyəti Zəngəzur nəqliyyat kommunikasiyasının məhz dəhliz statusunda fəaliyyətini tələb etməyin nəticə verməyəcəyi qənaətinə gəldi. Bu səbəbdən də dəhliz məsələni sülh müqaviləsi ilə bağlı bənddən çıxarmaq qərarına gəldi: “Bir müddət sonra rəsmi Bakı bu mövzunu gündəmə gətirə və nəticə əldə bilər. Amma mən Azərbaycan tərəfinin Zəngəzur dəhlizi ideyasından tamamilə imtina etdiyini söyləyə bilmərəm. Bir müddət gözləmək və müşahidə etmək lazımdır. Beynəlxalq güclərin bu məsələyə münasibətinə gəldikdə isə düşünürəm ki, Bakının öz mövqeyinə korrektə etməsinə təsir göstərən əsas faktor beynəlxalq güclərin bu məsələyə münasibəti oldu. Bilirik ki, ABŞ, Avropa İttifaqı və Böyük Britaniya bu dəhlizin Ermənistanın suverenliyindən çıxarılmış bir ərazidə fəaliyyət göstərməsinə qarşı çıxırdı. Digər tərəfdən, bölgəmizin önəmli oyunçusu İranın da bu məsələyə baxışı bəllidir. İran dövləti də Zəngəzur kommunikasiyasının dəhliz kimi fəaliyyət göstərməsinin əleyhinədir”.
Müsahibimiz hesab edir ki, Çinin də bu məsələyə münasibəti mənfidir. Çinin bu mövzuda hansısa konkret bir açıqlamasına rast gəlməmişik. Amma Ermənistan-Çin, Çin-İran münasibətlərini nəzərə alsaq, belə çıxır ki, Çin hökuməti də dəhliz statusuna isti baxmır. Beləliklə, həm qərb, həm İran, həm də Çinin müsbət baxmadığı bir məsələnin Bakı tərəfindən gerçəkləşdirilməsi çox çətin və qeyri-mümkün görünürdü. Yalnız Rusiya bu ideyanı dəstəkləyirdi. Amma Qərbin, İranın və böyük ehtimal ilə Çinin (bunu ehtiyatla söyləyir, çünki bu, şəxsi qənaətidir – M.U.) razı olmadığı məsələni Bakı nəzərə aldı və bu mövzunun sülh gündəliyi ətrafında müzakirəsindən daşındı: “Amma bu, o demək deyil ki, biz sülh müqaviləsinə yaxınıq, müqavilə bu gün və ya sabah imzalanacaq. Çünki Bakının başqa bir tələbi də var. Bu tələb Ermənistanın konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlıdır. Konstitusiya dəyişikliyi isə elə də sadə prosedur deyil, vaxt aparan bir prosesdir. Ona görə də, sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanacağını söyləmək çətindir” - Şahin Cəfərli dedi.
“Ermənistan heç bir zaman öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmir”.
Bu sözləri Pressklub.az-a hərbi ekspert Emin Həsənli bildirib.
Ekspertin sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi məsələsində İrəvana həm İranın, həm Rusiyanın, həm də ABŞ-nin təzyiqi var. Rusiya istəyir ki, dəhlizə özü nəzarət etsin, ABŞ istəyir ki, orada Amerika hərbçiləri bu və ya digər formada dəhlizə nəzarət etsin, İran isə ümumiyyətlə, dəhlizin açılmasını istəmir: “Ermənistan özündən asılı dövlət deyil ki, müstəqil qərar verə bilsin. Amma onlar anlamalıdırlar ki, bu cür qeyri-müəyyənliyi uzun müddət davam etdirə bilməzlər. Ermənistan sülh müqaviləsini imzalayıb, Azərbaycanın şərtlərini qəbul edib, normal yaşamalı və bütün nəqliyyat dəhlizləri açılmalıdır”.
Digər müsahibimiz hərbi ekspert Elxan Şıxalıyev saytımıza açıqlamasında deyir ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsinin sülh gündəliyindən çıxarılması, tərəflərin bu məsələni istədikləri kimi həll edə bilməməsindəndir. Burada region dövlətlərin maraqları çərçivəsində olan məsələlər, birdə qlobal güclərin bu dəhlizi necə görmək istədikləri ilə bağlı məsələlər var. Onlar istəyir ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistanın və Ermənistanı dəstəkləyən qlobal güclərin nəzarətində olsun. ABŞ daha çox bu narrativləri səsləndirir.
“Zəngəzur dəhlizi sülh gündəliyindən çıxarıldıqdan sonra müqavilənin imzalanması tezləşə bilər. Təbii ki, Ermənistan konstitusiyanı dəyişməyə qərara verə bilsə... Azərbaycan üçün Zəngəzur dəhlizi yeganə variant deyil, alternativ variant olan Araz dəhlizi var. Ermənistanın isə belə bir alternativi yoxdur. Bu səbəbdən də itirən Ermənistandır” – ekspert bildirir.