 |
|
Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı maddənin sülh sazişi layihəsindən çıxarılması bölgədə yeni proseslərə yol açıb. Vətən Müharibəsindən sonrakı müddət ərzində bu məsələ həm iki ölkə arasında, həm də regionda marağı olan dövlətlər üçün mühüm əhəmiyyətə malik olub. Moskva dəhlizə Rusiyanın nəzarət etməsini tələb etsə də, Ermənistan bunun əleyhinədir və nəqliyyat xətlərinin təhlükəsizliyini özü təmin etmək istəyir. İran da məsələyə həmişə öz maraqları baxımından yanaşıb. Ayətullah Xameneyi də son bəyanatında demişdi ki, Zəngəzur marşrutu Ermənistanın ziyanına hesab edilir və bunun əleyhinədirlər. Qərbin, konkret olaraq, ABŞ-nin mövqeyini isə avqustun əvvəlində bölgəyə hərbi texnika, sursat və az sayda da olsa, hərbi kontingent yerləşdirməsi bir daha ortaya qoydu.Bu qərarın bölgədəki əlaqələrin inkişafına necə təsir edəcəyi, regional sabitlik və təhlükəsizlik baxımından hansı nəticələrə gətirib çıxaracağı sual doğurur. Hələlik ortada olan izahatlardan ikisi daha məntiqli görünür. Birincisi odur ki, bu məsələ sülh müqaviləsinin imzalanmasını ləngitdiyi üçün şərtlər arasından çıxarılıb və daha sonra müzakirə ediləcək. İkinci izahata görə, qlobal güclərin maraqları kommunikasiyalar kimi mühüm məsələni iki bölgə dövlətinin həll etməsində maraqlı deyillər, bu məsələnin onların, necə deyərlər, “divlər masası”nda həll olunmasına çalışırlar.
Zəngəzur dəhlizinin sülh gündəliyindən çıxarılması danışıqlar prosesinə həqiqətən müsbət təsir edə bilərmi? Regional və qlobal maraqlar baxımından bu qərarın hansı nəticələri ola bilər?
Mövzu ilə bağlı Pressklub.az-a danışan hərbi-siyasi ekspert Azad İsazadə deyir ki, sülh danışıqları son zamanlar sanki donmuşdu. Prosesi hansısa formada irəlilətmək üçün Azərbaycan razılaşdı ki, kommunikasiya məsələsi şərtlər arasından çıxarılsın. Bizim üçün kommunikasiya, əsasən də Zəngəzur dəhlizi vacib amillərdəndir, amma həlledici deyil. Çünki Azərbaycan üçün alternativ variant var. Bu, İran ərazisindən Araz boyunca yolun qurulması, dəmiryolunun keçməsi, Azərbaycan-Naxçıvan əlaqəsinin quru yol ilə bərpasıdır. Ermənistan üçün isə alternativ bir variant yoxdur. Kommunikasiyaların açılması Ermənistan-Naxçıvan sərhədinin, Zəngəzur dəhlizinin, İcevan-Qazax dəmiryolunun bərpa edilməsinə gətirib çıxaracaq, Ermənistanın dəmiryolu istər Rusiya, istər Türkiyə, istərsə də İranla bərpa olunacaqdı.
“Rusiya və İranı birləşdirən dəmiryolu Azərbaycandan keçir. Ermənistanın bu gün hansısa ölkə ilə dəmiryolu əlaqəsi yoxdur. Yalnız Gürcüstanla kiçik dəmiryolu xətti var, o da Abxaziya ərazisindən keçdiyinə görə qapalıdır. Bircə qalır avtomobil yolu, o da İran və Gürcüstan ilədir. Azərbaycan və Türkiyə sərhədi isə yenə qapalı qalacaq. Beynəlxalq kommunikasiyalara gəldikdə isə Mərkəzi Asiyadan, Çindən gələn malların Avropaya keçirilməsi üçün Azərbaycan Bakı-Tiflis-Qars yolundan istifadə edə bilər ki, bu da gələcəkdə həmin yolu genişləndirib, daha geniş kommunikasiyanı formalaşdıra bilər. Ona görə də bu addımın Azərbaycan üçün hansısa ziyanı yoxdur. Sadəcə, hansısa çərçivə sazişinin yaranması, gələcəkdə sülh müqaviləsinin imzalanması üçün atılan addımdır” – ekspert deyir.
Müsahibimizin fikrincə, kommunikasiya məsələsinin gündəlikdən çıxarılması sülh prosesini daha da sürətləndirəcək. Sadəcə, Ermənistan konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddiları qalır. O da hansısa formada həll olunacaq ki, sülh müqaviləsi imzalansın. Proseslərin bu mərhələsində istər Fransa, istər Hindistan, istər İran, istərsə də ABŞ tərəfindən Ermənistanın silahlandırılması Azərbaycanı narahat edir. Ermənistan ordusunun hansısa vəziyyətə müqavimət göstərmək və ya hücum etmək vəziyyətinə çatması üçün 5-10 il müddət lazımdır. 5-10 il ərzində isə Azərbaycan da silahlanmağa davam edəcək. Bu isə regionda gərginliyi çoxaldacaq, amma bu, bizim problemimiz deyil. Çünki bu problemi Ermənistan yaradır:
“Belə başa düşürəm ki, ABŞ-nin Ermənistandakı hərbi aktivliyi ilk növbədə Rusiyaya qarşıdır. Çünki ABŞ istəyir ki, hərbi baxımdan Rusiyanın bölgəyə təsirini azaltsın. Bu proses ilk növbədə ona yönəlib. Digər tərəfdən isə bu aktivlik hansısa formada İrana qarşıdır. Bu baxımdan, Ermənistan qəribə vəziyyətə düşüb. O, hərbi əməkdaşlığı həm İran, həm Rusiya, həm də ABŞ ilə davam etdirə bilər, amma gələcəkdə seçim etməlidir. Ya İrandan, ya da Rusiyadan üz döndərib, ABŞ ilə əməkdaşlıq etməlidir. Nəzərə alınmalıdır ki, İranın və Rusiyanın regionda Ermənistana təsiri həddindən artıq çoxdur. O baxımdan, bütün bunların gələcəkdə nə ilə nəticələnəcəyini demək çətindir. ABŞ-də administrasiya dəyişə bilər. Bilmirik ki, respublikaçılar gəlsə, onların Cənubi Qafqazdakı mövqeyi necə olacaq”- İsazadə sonda bildirdi.
Politoloq Şahin Cəfərli isə saytımıza açıqlamasında qeyd edir ki, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması ilə bağlı məsələ tərəflər arasında mübahisəli məsələlərdən biri idi. Bu faktor sülh müqaviləsinin razılaşdırılmasını və imzalanmasını ləngidirdi. Dəhliz məsələnin gündəlikdən çıxarılması sülh müqaviləsi ilə bağlı müzakirələri sürətləndirə və tərəfləri sülh müqaviləsinə yaxınlaşdıra bilər. Amma bu mərhələdə qəti və birmənalı qiymətləndirmələrdən uzaq durmalıyıq. Çünki bu mövzunun sülh müqaviləsi kontekstində müzakirə olunmaması, o demək deyil ki, bu məsələ sülh müstəvisindən kənarda gündəmə gətirilməyəcək. Tamamilə mümkündür ki, bir müddət sonra sülh müqaviləsindən kənar müstəvidə bu mövzu Azərbaycan tərəfindən gündəmə gətirilsin. Çünki bilirik ki, Azərbaycan hakimiyyəti dəyişən qlobal və regional vəziyyətə uyğun olaraq öz siyasətində çevik və dinamik dəyişikliklər edir. Bu mərhələdə Azərbaycan hakimiyyəti Zəngəzur nəqliyyat kommunikasiyasının məhz dəhliz statusunda fəaliyyətini tələb etməyin nəticə verməyəcəyi qənaətinə gəldi. Bu səbəbdən də dəhliz məsələni sülh müqaviləsi ilə bağlı bənddən çıxarmaq qərarına gəldi: “Bir müddət sonra rəsmi Bakı bu mövzunu gündəmə gətirə və nəticə əldə bilər. Amma mən Azərbaycan tərəfinin Zəngəzur dəhlizi ideyasından tamamilə imtina etdiyini söyləyə bilmərəm. Bir müddət gözləmək və müşahidə etmək lazımdır. Beynəlxalq güclərin bu məsələyə münasibətinə gəldikdə isə düşünürəm ki, Bakının öz mövqeyinə korrektə etməsinə təsir göstərən əsas faktor beynəlxalq güclərin bu məsələyə münasibəti oldu. Bilirik ki, ABŞ, Avropa İttifaqı və Böyük Britaniya bu dəhlizin Ermənistanın suverenliyindən çıxarılmış bir ərazidə fəaliyyət göstərməsinə qarşı çıxırdı. Digər tərəfdən, bölgəmizin önəmli oyunçusu İranın da bu məsələyə baxışı bəllidir. İran dövləti də Zəngəzur kommunikasiyasının dəhliz kimi fəaliyyət göstərməsinin əleyhinədir”.
Müsahibimiz hesab edir ki, Çinin də bu məsələyə münasibəti mənfidir. Çinin bu mövzuda hansısa konkret bir açıqlamasına rast gəlməmişik. Amma Ermənistan-Çin, Çin-İran münasibətlərini nəzərə alsaq, belə çıxır ki, Çin hökuməti də dəhliz statusuna isti baxmır. Beləliklə, həm qərb, həm İran, həm də Çinin müsbət baxmadığı bir məsələnin Bakı tərəfindən gerçəkləşdirilməsi çox çətin və qeyri-mümkün görünürdü. Yalnız Rusiya bu ideyanı dəstəkləyirdi. Amma Qərbin, İranın və böyük ehtimal ilə Çinin (bunu ehtiyatla söyləyir, çünki bu, şəxsi qənaətidir – M.U.) razı olmadığı məsələni Bakı nəzərə aldı və bu mövzunun sülh gündəliyi ətrafında müzakirəsindən daşındı: “Amma bu, o demək deyil ki, biz sülh müqaviləsinə yaxınıq, müqavilə bu gün və ya sabah imzalanacaq. Çünki Bakının başqa bir tələbi də var. Bu tələb Ermənistanın konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlıdır. Konstitusiya dəyişikliyi isə elə də sadə prosedur deyil, vaxt aparan bir prosesdir. Ona görə də, sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanacağını söyləmək çətindir” - Şahin Cəfərli dedi.
“Ermənistan heç bir zaman öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmir”.
Bu sözləri Pressklub.az-a hərbi ekspert Emin Həsənli bildirib.
Ekspertin sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi məsələsində İrəvana həm İranın, həm Rusiyanın, həm də ABŞ-nin təzyiqi var. Rusiya istəyir ki, dəhlizə özü nəzarət etsin, ABŞ istəyir ki, orada Amerika hərbçiləri bu və ya digər formada dəhlizə nəzarət etsin, İran isə ümumiyyətlə, dəhlizin açılmasını istəmir: “Ermənistan özündən asılı dövlət deyil ki, müstəqil qərar verə bilsin. Amma onlar anlamalıdırlar ki, bu cür qeyri-müəyyənliyi uzun müddət davam etdirə bilməzlər. Ermənistan sülh müqaviləsini imzalayıb, Azərbaycanın şərtlərini qəbul edib, normal yaşamalı və bütün nəqliyyat dəhlizləri açılmalıdır”.
Digər müsahibimiz hərbi ekspert Elxan Şıxalıyev saytımıza açıqlamasında deyir ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsinin sülh gündəliyindən çıxarılması, tərəflərin bu məsələni istədikləri kimi həll edə bilməməsindəndir. Burada region dövlətlərin maraqları çərçivəsində olan məsələlər, birdə qlobal güclərin bu dəhlizi necə görmək istədikləri ilə bağlı məsələlər var. Onlar istəyir ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistanın və Ermənistanı dəstəkləyən qlobal güclərin nəzarətində olsun. ABŞ daha çox bu narrativləri səsləndirir.
“Zəngəzur dəhlizi sülh gündəliyindən çıxarıldıqdan sonra müqavilənin imzalanması tezləşə bilər. Təbii ki, Ermənistan konstitusiyanı dəyişməyə qərara verə bilsə... Azərbaycan üçün Zəngəzur dəhlizi yeganə variant deyil, alternativ variant olan Araz dəhlizi var. Ermənistanın isə belə bir alternativi yoxdur. Bu səbəbdən də itirən Ermənistandır” – ekspert bildirir.
İranda keçirilən prezident seçkilərinin nəticələrinə əsasən islahatçı qanadın təmsilçisi Məsud Pezeşkianın ölkə başçısı seçilməsidən həm daxildə, həm də beynəlxalq aləmdə çox ciddi gözləntilər olsa da, artıq bunun özünü doğruldacağına dair ümidlər itməkdədir. Məsud Pezeşkian seçiöncəsi ölkədə barış hökuməti formalaşdırmaqla İranın indiyədək yürütdüyü uğursuz xarici siyasətində üzləşdiyi sanksiyalardan, daxildə isə insanların azadlıqları ilə bağlı vədlər versə də, bunu reallaşdıra bilmir. Daha doğrusu buna imkan verilmir və bu siyasət hər vasitə ilə təxribatlarla sabotaj edilir. Görünən odur ki, həm daxildəki bəzi qüvvələr, həm də xaricdəki bəzi güclər Məsud Pezeşkianın İranın daxili və xarici siyasətinə ciddi dəyişikliklər edəcəyi ilə bağlı verdiyi vədlərin əməl olunmasına açıq şəkildə maneə yaratmaqdadırlar.
Birincisi, Pezeşkianın andiçmə günündə HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin Tehranda öldürülməsi, İranın xarici siyasətində, xüsusən də Qərblə yumşalma siyasətinə imkan verməmək planının tərkib hissəsidir. Çünki bəzi qüvvələr, xüsusən də radikal mühafizəkarlar Tehranın mövcud xarici siyasətində Qərbə doğru yumşalma siyasətini qətiyyətlə rədd edirlər və bunu İran üçün ciddi təhlükə kimi görürlər. Onlar hesab edir ki, bu yumşalma siyasəti nəticə etibarilə İranda teokrat rejimin sonuclanması ilə nəticələnəcək. Ona görə də həmin güclər hər vasitə ilə Tehranın mövcud xarici siyasətinin dəyişilməsinin qətiyyətlə əleyhinə çıxırlar. İstər HƏMAS liderinin öldürülməsi, istər Pezeşkiandan sonra da Yaxın Şərqdə böhranın dərinləşdirilməsi, istər HƏMAS-la yanaşı, "Hizbullah" - İsrail qarşıdurmasının pik həddə çatdırılması, istər İrana bağlı proksi güclərin tanınmış simalarının qətlə yetirilməsi, istərsə də ən sonuncu olaraq Tehranda SEPAH kəşfiyyat komandiri Bəhmən Mərəndinin qətlə yetirilməsi bu məqsədlərə xidmət edir. Yəni yeni ölkə rəhbərliyini dilemma qarşısında qoymaqla Tehranın son illərdə yürütdüyü xarici siyasətdən kənara çıxılmağa imkan verməmək.
Təbii ki, burada bəzi xarici güclər də maraqlıdır. Həmin güclər də Tehranın bu sərt xarici siyasətindən faydalanaraq İranın üzləşdiyi çıxılmaz vəziyyətdən faydalanmaq istəyirlər.
Bu güclər daxildəki ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi böhrandan faydalanıb İranı dalana dirəyib niyyətlərinə nail olmaq istəyirlər. Belə ağır böhranlı vəziyyət, digər tərəfdən sanksiyalar nəticəsində üzləşdiyi maliyyə və iqtisadi böhran İrana əvvəlki kimi Yaxın Şərqdə mövqeyini qorumağa imkan vermir və artıq bu gücdə deyil. Böhran İranın müdafiə qabliyyətinin zəif olmasına, hərbi gücünə və hərbi sənaye potensialının zəifləməsinə də öz mənfi təsirini göstərib. Bu özünü həm İranın Dəməşqdəki diplomatik korpusuna hücum zamanı İsrailə qarşı 13 apreldə verdiyi cavab hücumunda, həm də HƏMAS liderinin Tehranda qətli zamanı açıq şəkildə ortaya qoydu. Bunun nəticəsidir ki, son bir neçə ildə Tehran Yaxın Şərqdəki mövqelərini tədricən itirməkdədir. Tehranın Suriyada və İraqda mövqeyi çox ciddi şəkildə zəifləyib. Təbii ki, bunu İranı bölgədən sıxışdırıb çıxarmaq istəyən maraqlı güclər görür və ona görə də yaranmış fürsətdən faydalanaraq Tehranı bacardıqca dalana dirəməklə istəklərinə nail olmaq istəyirlər.
İkincisi, Pezeşkianın yeni komanda formalaşdırılmasına istədiyi imkan verilmir. Yeni 14-cü hökumətin formalaşdırılması, təkcə əhali tərəfindən deyil, eyni zamanda siyasi elitada ciddi etirazla qarşılanıb. Bu yolla Pezeşkianın ölkənin üzləşdiyi böhranı etimad hökumətinin formalaşdırılması istiqamətindəki səyləri də iflasa uğradılır. Həm ölkənin ali rəhbəri Seyyid Əli Xamnei, həm hakimiyyətdəki radikal mühafizəkarlar hökumətdə təsir imkanlarını qoruyub saxlamaq üçün yeni hökumətin tərkibinə bacardıqca daha çox öz adamlarının düşməsinə çalışırlar. Bir sözlə, Pezeşkianın marionet prezident olmasını istəyirlər. Bu da Pezeşkianın hakimiyyətə gətirilməsində xüsusi rolu olan islahatçıların, eyni zamanda ona səs verən elektoratın ciddi etirazı ilə üzləşib. Məhz bu etirazın nəticəsi olaraq Pezeşkian komandasını formalaşdırıb fəaliyyətə başlamadan komandasında ciddi istefalara yol açıb. Pezeşkianın 12 gün öncə təyin etdiyi vitse-prezident Məhəmməd Cavad Zərifi istefa verməli olub. Cavad Zərifi təkcə İranda deyil, beynəlxalq miqyasda güclü diplomat kimi tanınan simadır. Zərifi eyni zamanda Pezeşkianın prezident seçilməsinə ciddi dəstək verib və bu prosesdə yaxından zəhməti olan insandır. Zərifi istefa bəyanatında da açıq şəkildə yeni hökumətin formalaşdırılmasına öz etirazını bildirib. O bəyan edib ki, belə bir komanda ilə qarşıya qoyulan hədəflərə nail olunması mümkün deyil. Bu əvvəlcədən məğlubiyyətə uğramaq deməkdir. Ümumiyyətlə, son günlərdə İran mediasında da Pezeşkianın yeni komanda formalaşdırılması ciddi müzakirə predmetidir. Yeni komandanın formalaşdılrması prosesi, prezident Pezeşkianı da çox çıxılmaz vəziyyətə salıb. Çünki komandanın formalaşdırılmasındakı mürəkkəb prosedur qaydalar ona istədiyi addımı atamağa imkan vermir. Mühafizəkarlar da bu prosedur qaydadan öz məqsədləri üçün faydalanırlar.
Daxildəki radikal mühafizəkarlar bu yolla islahatçı qanadın İran cəmiyyətində mövqeyini zəiflətmək istəyirlər. Proses onu göstərir ki, yeni hökumətin formalaşması fonunda daxildə böhran daha da kəskin xarakter alacaq. Son necə nəticələnəcək, hələlik nəsə demək çətindir.
Üçüncüsü, yeni hakimiyyətə İranın qonşuları və mövcud müttəfiqləri arasında süni gərginlik yaradılması istiqamətində cəhdlər edilir.
Yaranmış mövcud durum isə onu deməyə əsas verir ki, prezident Məsud Pezeşkian belə bir vəziyyətdə nə ölkənin üzləşdiyi ağır sosial-iqtisadi, maliyyə, nə ictimai-siyasi, nə də xarici siyasətində üzləşdiyi böhrandan çıxara biləyək. Əksinə, böhranın daha da dərinləşərək daha təhlükəli həddə çatma ehtimalı böyükdür. Böhranlı vəziyyət davam edərsə, Pezeşkian istefa verə və yenidən növbədənkənar seçkilər keçirilə bilər. Hadisələrin gedişi də belə bir ehtimalı istisna etmir.
Sentyabrın 1-də Azərbaycanda növbədənkənar parlament seçkiləri keçiriləcək. 2020-ci ildə baş tutan seçkidə deputat seçilən bir çox şəxs budəfəki seçkidə də namizəddir.
Modern.az məlumatına görə, növbədənkənar parlament seçkilərində iştirak etməyən VI çağırış Milli Məclisin bir sıra deputatları seçkidən sonra pensiyaya çıxacaqlar.
Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra - 1995-ci ildən bu yana deputat seçilənlərin pensiya almaq hüququ var. Qeyd edək ki, hazırda Azərbaycanda kişilər üçün əmək pensiyası yaşı 65, qadınlar üçün 64-dür.
Beləliklə, seçkidən sonra deputat pensiyası alacaq şəxslər aşağıdakılardır:
- İsa Həbibbəyli - 74 yaş
- Sədaqət Vəliyeva - 70 yaş
- Oqtay Əsədov - 69 yaş
- Vahid Əhmədov - 76 yaş
- Fəzail Ağamalı - 76 yaş
- Sabir Rüstəmxanlı - 78 yaş
- Tahir Kərimli - 68 yaş
- Aqiyə Naxçıvanlı - 66 yaş
- Bəxtiyar Sadıqov - 72 yaş
Pensiyalarla bağlı qanuna görə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sabiq deputatı fəaliyyətdə olan deputatın əməkhaqqının 80 faizi miqdarında pensiya almaq hüququna malikdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Milli Olimpiya Komitəsinin Prezidenti İlham Əliyev avqustun 14-də XXXIII Paris Yay Olimpiya Oyunlarında medal qazanmış Azərbaycan idmançılarını və onların məşqçilərini qəbul edib.
ol-xeber.az xəbər verir ki, dövlət başçısı Olimpiya Oyunlarında qazanılmış yüksək nailiyyətlərə və Azərbaycan idmanının inkişafında xidmətlərinə görə təltif olunmuş idmançılara və onların məşqçilərinə ordenləri təqdim edib.
2024-cü il iyulun 1-nə görə, Azərbaycanda 397 min 420 nəfərə Prezident təqaüdü verilir.
Bu barədə Dövlət Statistika Komitəsindən məlumat verilib.
Məlumatda qeyd olunub ki, 253 nəfər "Xalq" fəxri adına görə, 4 560 nəfər isə "Əməkdar" fəxri adına görə təqaüd alır. Bundan başqa, 333 nəfərə fərdi təqaüd verilir.
Bildirilib ki, şəhid ailəsi olduğu üçün təqaüd alanların sayı 18 493 nəfərdir.
Komitənin məlumatına görə, "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" adı verilmiş şəxslər, onların dul arvadları və 18 yaşına çatmamış uşaqları olan 180 nəfər, “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmiş şəxslər, onların dul arvadları və 18 yaşına çatmamış uşaqları olan 177 nəfər, 20 Yanvar şəhidinin ailəsi üçün olduğuna görə 89 nəfər bu təqaüddən yararlanır.
Ölkədə hazırda 21 nəfər 1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi iştirakçsına Prezident təqaüdü verilir.
O cümlədən, 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan 231 nəfər, Əfqanıstanda sovet qoşunlarının tərkibində beynəlmiləl borcunu yerinə yetirərkən həlak olan, itkin düşmüş və məhkəmə qaydasında ölmüş elan edilən hərbi qulluqçuların ailələrindən 31 nəfər sözügedən təqaüdü alır.
Müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan 19 858 nəfər Prezident təqaüdü alır. Onlardan 14 526 nəfəri Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün, müstəqilliyinin və konstitusiya quruluşunun müdafiəsi ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərdir. 2 819 nəfər Hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirməklə əlaqədar əlilliyi olan, 2 513-ü isə Çernobıl AES-də hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirməklə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərdir.
Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda döyüş əməliyyatlarında iştirak etmiş 180 354 nəfər, başqa ölkələrin ərazisində gedən məhəlli müharibələrində və hərbi münaqişələrdə hərbi birləşmələrin tərkibində iştirak etmiş şəxslər və keçmiş SSRİ silahlı qüvvələrinin, Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin, Daxili İşlər Nazirliyinin mütəxəssisləri və müşavirləri olan 3 740 nəfər Prezident təqaüdü alır.
Komitənin məlumatında o da qeyd edilib ki, ümumi səbəblərdən orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə əlilliyi müəyyən edilmiş 52 227 nəfər, gözdən əlilliyi müəyyən edilmiş 13 188 nəfər də həmçinin təqaüd alır.
18 yaşınadək əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərə qulluq edən 44 061 nəfər də bu təqaüdü alır.
Məlumatda o da vurğulanıb ki, elmlər doktoru elmi dərəcəsi olan 229 nəfər, fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi olan 1522 nəfər sözügedən təqaüdü alır.
Fransanın paytaxtı Parisdəki Yay Olimpiya Oyunlarında iştirak etmiş Azərbaycan idman nümayəndə heyətinin üzvləri, olimpiya çempionları və mükafatçıları Ümummilli Lider Heydər Əliyevin məzarını ziyarət edib, önünə gül dəstələri qoyub, əziz xatirəsini böyük ehtiramla yad ediblər.
Gənclər və İdman Nazirliyinin mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, həmçinin Şəhidlər Xiyabanı da ziyarət olunub.
Vətən müharibəsi şəhidlərinin xatirəsi yad edilib, məzarları üzərinə gül dəstələri qoyulub.
Qeyd edək ki, Azərbaycan Paris-2024-ü 7 medalla başa vurub. Cüdoçular Hidayət Heydərov (73 kq) və Zelim Kotsoyev (100 kq) olimpiya çempionu olublar. Taekvondoçu Qaşım Maqomedov (58 kq), boksçu Alfonso Dominqes gümüş, yunan-Roma güləşçisi Həsrət Cəfərov (67 kq) və sərbəst güləşçilər Giorgi Meşvildişvili (125 kq) ilə Maqomedxan Maqomedov (97 kq) bürünc medala sahib çıxıblar.
Politoloq Vüqar Zifəroğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- Bir neçə gündür Britaniyanın “Teleqraf” qəzetinin Azərbaycanla bağlı iddiası müzakirə olunur. Həmin iddiaya görə, İran Prezidenti Məsud Pezeşkian SEPAH generallarına birbaşa İsraili yox, bu ölkənin Azərbaycan və İraqdakı bazalarını (?) vurmağı təklif edib. Sizcə, bu iddianı kimlər ortaya atır, məqsəd nədir və nə qədər doğrudur?
- Əslində, informasiyanın mənbəyinin nə dərəcədə mötəbər olması ciddi şübhə yaradır. Nəzərə almaq lazımdır ki, elə son bir ayda Yaxın Şərqdə baş verən proseslərlə bağlı kifayət qədər bilgi çirkliliyi müşahidə olunur. Diqqət edin, əvvəl “Teleqraf” Pezeşkianın adından bu iddianı yaydı, bir neçə gün sonra elə həmin informasiya kanalları vasitəsilə guya Azərbaycan və Gürcüstan ərazilərində mövcud olan İsrail hərbçiləri ilə bağlı dezinformasiya dövriyyəyə buraxıldı. Şübhəsiz ki, bunlar biri-birləri ilə əlaqəlidir.
Bir informasiya müharibəsinin aparıldığını görürük və burada heç bir əsas olmadan ölkəmizin də adı məqsədli şəkildə hallandırılır.
Birincisi, Pezeşkianın belə bir təkliflə çıxış etməsi inandırıcı deyil, ən azı, Azərbaycanın adını çəkməsi şübhəlidir. İran-Azərbaycan münasibətlərinin yaxşılaşacağına ümidlərin artdığı vaxtda Pezeşkianın belə bir təkliflə çıxış etməsi absurd olardı.
İkincisi, bütün dünya ictimaiyyətinə, hətta münaqişədə olan tərəflərə də məlumdur ki, Azərbaycanın ərazisində heç bir əcnəbi hərbçi yoxdur. Baş verənlər fonunda İrana qonşu ölkələrlə bağlı iddiaların ortaya atılması gərginliyin daha da artırılmasına hesablanmış ola bilər.
Ümumiyyətlə, təxminən son bir ayda Yaxın Şərqdəki gəlişmələrlə bağlı ciddi dezinformasiya axını görürük. Məsələn, Suriya-Türkiyə əlaqələrinə dair müsbət mesajların verildiyi zamanda bir uşağa təcavüzlə bağlı manipulyativ kontentlərin dövriyyəyə buraxılmasının və ardınca nələr yaşandığının şahidi olduq. Qərb xüsusi xidmət orqanları həmişə olduğu kimi, yenə də mediadan assimetrik savaşda başlıca təsir və yönəltmə aləti kimi istifadə etməkdədir. Sosial şəbəkələr və media üzərindən fikirləri qarışdırmaq, beynəlxalq ictimai rəyi yönəltmək, ölkələr arasında gərginlik və çaşqınlıq yaratmaq başlıca məqsəddir.
Ümid edirik ki, İran yaxın zamanlarda Pezeşkianın adından yayılmış bu məlumata rəsmi münasibət bildirəcək. Digər tərəfdən, İran daxilində də ciddi proseslər gedir, yeni nazirlər kabineti formalaşır, Cavad Zərif istefa verdi. Parlel olaraq, İran-İsrail və İsrail-“Hibzullah” gərginliyi qarışıq mənəzərə yaradır. Bu fonda da belə dezinformasiyalar yaymaqla ictimai rəyi aldatmaq və yönəltməyə çalışırlar.
- Yəni İsrailin “Kan” telekanalının iddiasına da siz dediyiniz kontekstdə baxmalıyıq? Artıq Medianın İnkişafı Agentliyi (MEDİA) də bunu təkzib edib, dezinformasiya olduğunu bildirib.
- Bəli, həmin dezinformasiya kampaniyasının tərkib hissəsidir. Hazırkı gərginlik fonunda belə dezinformasiyalar ön plandadır.
Dediyim kimi, əvvəlcə Pezeşkianın adından “İsrailin Azərbaycandakı bazalarını vurmaq” iddiası yayıldı, sonra Azərbaycanda guya İsrail hərbçilərinin olması ilə bağlı dezinformasiya dövriyyəyə buraxıldı. Halbuki Azərbaycanda nəinki İsrail, ümumiyyətlə, heç bir başqa ölkənin baza və ya hərbçisi yoxdur. Azərbaycan ərazisində, yalnız Qarabağımızda Rusiyanın sülhməramlı kontingenti var idi ki, onlar da torpaqlarımızı tərk ediblər. İndi Azərbaycan ərazisində heç bir ölkənin əsgəri yoxdur.
İnformasiya müharibələrində belə texnologiyalardan çox istifadə olunur. Söhbət ortaya atılmış bir dezinformasiyanın inkişaf etdirilməsi və ya davam etdirilməsindən gedir. Hazırda da bu texnologiyanın tətbiqinin şahidiyik. Təəssüf ki, bu zaman Azərbaycanın adı hallandırılır. Məqsədlərdən biri də İran-Azərbaycan münasibətlərinə təsir göstərməkdir. Bu cür iddialar Yaxın Şərqdə baş verə biləcək hansısa gəlişmənin Cənubi Qafqaza daşınması ehtimalı və bunun üçün zəmin yaratmaq məqsədilə gündəmə gətirilir.
- Bəs İran-İsrail gərginliyi necə bitəcək? Qərb mediası günlərdir İranın tezliklə hücuma keçəcəyini yazır. Əgər İran hücum qərarı veribsə, niyə gecikir, yaxud nəyi götür-qoy edir?
- İranla İsrail arasında müharibə ehtimalının olmadığını hər zaman bildirmişəm. İranın hücum edəcəyini, bununla da irimiqyaslı, birbaşa müharibənin başlayacağını şərtləndirən amillər mövcud deyil. Hətta Haniyənin Tehranda öldürülməsi də buna səbəb ola bilməz.
Bəli, İran öz nüfuzunu qorumaq üçün addımlar atacaq. Ola bilər ki, bu, aprel ayında İsrail ərazisinə edilən raket hücümlarından bir qədər böyük miqyasda olsun. Yaxud proksi qüvvələr vasitəsilə hansısa cavablar verilsin. Amma bu, birbaşa və genişmiqyaslı müharibəyə əsas verəcək hücum səviyyəsində olmayacaq.
Unutmayaq ki, Pezeşkianın seçkilərdə qalib gəlməsini şərtləndirən əsas amillərdən biri İran sisteminin Qərblə dialoqa getmək istəyindən irəli gəlirdi. İran Qərblə dialoqa getmək istəyir, bunun üçün islahatçı namizədlərdən birinin qalib gəlməsi lazım idi, o da Pezeşkian oldu.
İranda seçki keçirilərkən ABŞ-dən də bir açıqlama gəldi ki, Vyana razılaşmasına qayıtmağa hazıdırlar. Vurğulamaq istərdim ki, Tramp dönəmində nüvə anlaşmasından ilk çıxan ölkə məhz ABŞ idi. İran bundan bir müddət sonra nüvə müqaviləsindən çıxdığını bəyan etmişdi. Bu gün isə Bayden administrasiyasının İranla dialoqa hazır olduğunu sezirik, İran da bunu istəyir. Qalib gələn islahatçı qanadın namizədi ilə bu məsələni həll etməyə çalışırlar.
Bütün bunların fonunda isə Haniyənin öldürülməsinin şahidi oluruq. Bu o deməkdir ki, həm İran, həm Qərb, həm də bəzi Yaxın Şərq ölkələrinin özündə bu dialoqun baş tutmasını istəməyən ciddi qüvvələr var. Suriya və Türkiyə prezidentlərinin görüşünü istəməyən qüvvələr kimi... Həmin qüvvələr mövcud gərginlikdən hər cür istifadə etməyə çalışırlar.
Digər yandan, Yaxın Şərqdə baş verənləri yalnız bölgədə olan və regionda marağı olan dövlətlərin xarici siyasət prioritetləri kimi görmürük, bunların həm də daxili siyasətdə ciddi təsir faktoruna çevrilməsinin şahidi oluruq.
- Bunu necə izah etmək olar?
- Məsələn, noyabrda ABŞ-də prezident seçkiləri keçiriləcək. Bu fonda Respublikaçılar və Demokratların bir-birlərinə qarşı istifadə etdikləri ən ciddi təzyiq arqumentləri Yaxın Şərqdə baş verənlərlə bağlıdır. İsrailə dəstək və İranla münasibətlərin gələcəyi kimi... Tərəflər bu mövzulardan bir-birlərinə qarşı istifadə edirlər.
İrandakı sistem də bu gərginlikdən öz maraqları üçün istifadə edir. Son zamanlarda İran daxilində gedən proseslərlə bağlı ciddi informasiyalar gəlir. Məsələn, SEPAH-ın yeni seçilmiş prezident və komandasına təzyiqinin artırması, Cavad Zərifin istefası və sair. Yəni İranda da tərəflər bu mövzudan bir-birlərinə qarşı istifadə edirlər.
Eyni proses İsrail daxilində də gedir. Netanyahu hökuməti vəziyyəti daha da gərginləşdirməklə öz hakimiyyətinin müddətini artırmağa çalışır. İsrail daxilində kifayət qədər ciddi siyasi qüvvələr var ki, müharibə tərəfdarı deyillər. Söhbət təkcə İsrail-İran gərginliyi yox, həm də Qəzzada baş verənlərdən gedir.
Bir sözlə, Yaxın Şərqdə baş verənlərin ayrı-ayrı ölkələrin daxili siyasətlərində ciddi təzyiq alətlərinə çevrildiyini görürük. Bu fonda həm İran, həm də İsraildə kifayət qədər praqmatik düşünən qüvvələr var. Onlar bilirlər ki, bu müharibə təkcə İran və İsrail yox, bütün bölgədə dağıdıcı fəsadlara gətirib çıxaracaq. Buna görə də, belə bir müharibənin olacağını düşünmürəm.
Apreldə də belə olmuşdu. O zaman da İsrail bir addım atdı, İran da ona hansısa formada cavab verdi. İndi yenə oxşar durum yaranıb.
- Hansı qüvvələrdən söhbət gedir?
- Əsasən kənar qüvvələrdir. Qərb mediası iki həftədir İranın bu gün-sabah hücum edəcəyini yazır. Halbuki “Hizbullah” lideri Nəsrullah da öz çıxışında bəzi eyhamlar vurdu. Bildirdi ki, bəli, cavab veriləcək. Amma bu cavab hansı şəkildə və ya miqyasda olacaq? İran cavab verməsə, Yaxın Şərqdəki nüfuzu sorğuya alınacaq, eyni zamanda nəzarətdə saxladığı proksi qüvvələrin mərkəzdənqaçma prosesi baş verə bilər ki, bu, Tehran üçün qəbuledilməzdir.
Buna görə də, İran cavab verməyə məcburdur, amma bir daha təkrar edirəm, bu hansı formada və miqyasda olacaq?
- Hansı forma və ya miqyasda ola bilər?
- Apreldə yaşananların bir qədər fərqli şəkildə təkrarlanmasının şahidi ola bilərik: bir az daha geniş formada. Həm İsrail, həm də İran tərəfi gözəl anlayır ki, bu iki ölkənin müharibəsi Yaxın Şərq üçün ən arzuolunmaz ssenaridir. Ortada bir böhran var, amma idarəolunandır. Müharibə isə prosesləri nəzarətdən çıxarda bilər. Bu səbəbdən İranın hücumu ilə irimiqyaslı müharibə gözlənilən deyil.
Başqa bir ssenari də mümkündür. Biz nədənsə elə İranın hücumundan danışırıq, daha doğrusu, dünya mediası bundan yazır. Amma ilk hücum edən tərəf İsrail olsa necə? Xatırlatmaq istərdim ki, son günlərdə belə açıqlamalar da var: İsrailin İrana yönəlik qabaqlayıcı tədbirlər görəcəyi ilə bağlı. Belə bir addım atılarsa, nəticələri necə ola bilər? Bu, qorxunc ssenaridir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Netanyahu hökuməti bura qədər də yetərincə kəskin və sərt qərarlar verib.
ABŞ-nin son günlərdə diplomatik görüşləri istensivləşdirməsinə, ərəb ölkələri ilə müzakirələrin aparılmasına diqqət çəkmək istərdim. Bir neçə gün əvvəl Baydenin Netanyahu ilə telefon danışığı haqda belə bir məlumat yayıldı ki, ABŞ prezidenti İsrail baş naziri ilə qeyri-diplomatik şəkildə söhbət edib və geri addımlar atmasını tələb edib. Bu isə həm də belə bir təhlükənin mövcud olmasından xəbər verir.
Roma İmperiyasının uğurla tətbiq etdiyi “parçala və hökmranlıq et” prinsipi sonrakı dövrlərdə müstəmləkə siyasəti yürüdən Qərb dövlətləri tərəfindən də geosiyasi konsepsiyalarının ana xəttinə çevrildi. Son 100 ildə dünyanın fərqli regionlarında baş verən və baş verməkdə davam edən ərazi mübahisələri, milli zəmində toqquşmaları məhz həmin prinsipin qoyduğu mirasdır. Bu xüsusda ABŞ, Avropa İttifaqı və Fransa Cənubi Qafqazdakı vəziyyəti gərginləşdirməkdə davam edir. Bir yandan Ermənistanı silahlandırır, digər tərəfdən isə Azərbaycanın xarici siyasətinə qarışmağa səy göstərir. Eyni zamanda Gürcüstana qarşı ağır sanksiyalar qoymaqla regionda olan vəziyyəti daha da qəlizləşdirir.
Cənubi Qafqazla bağlı planları “Sherg.az”a dəyərləndirən siyasi şərhçi Asif Nərimanlı bildirib ki, Qərbin regionda yaxın və uzaq perspektivə hezablanan hədəfləri var:
“Qərbin yaxın perspektivdə olan addımlarını Rusiya ilə mübarizə kontekstində görürük. Çünki Cənubi Qafqazda Rusiyanın nüfuzu həmişə güclü olub. 2000-ci ildən sonra Gürcüstanda Qərb müəyyən şəkildə önə çıxsa da, 2003-ci ildən bəri Ermənistan Rusiyanın, Gürcüstan isə Avropanın nəzarətində olub. Azərbaycan isə Cənubi Qafqazda əsas faktor olan ölkə olaraq balanslı siyasət yürüdürdü. Yəni Cənubi Qafqaz Qərb və Rusiya arasında bölüşdürülmüş vəziyyətdə idi. Amma sözügedən balans dəyişir. Qərb Gürcüstanda, Rusiya isə Ermənistanda mövqeylərini itirir. İndiki halda hər iki tərəf güc balansını xeyirlərinə dəyişmək üçün Azərbaycanın dəstəyinə uz tutmalıdırlar. Azərbaycan isə yenə neytral siyasətini davam etdirir. Əgər Bakı tərəf seçmək məcburiyyətində qalsa, bu Ankara olacaq. Çünki xarici təzyiqlər önündə Türkiyə faktoru qalxan rolunu oynayır. Qərb isə Ermənistanı silahlandırmaqla Azərbaycana təzyiq etməyə çalışır. Eyni zamanda Gürcüstanda itirdiyi mövqeylərini geri qaytarmağa səy göstərir. Mövcud hakimiyyət isə daha müstəqil siyasət aparmaq niyyətindədir. Digər tərəfdən Qərbin uzaq perspektivdə əsas planı Çinlə mübarizədir. Çünki Çin yeni dünyanın əsas güclü ölkəsi olaraq önə çıxmağa başlayıb. Rəsmi Pekinin əsas gücü isə nəqliyyat dəhlizləri üzərində olan təsir imkanlarıdır. Burada ən vacib yol isə Orta Dəhlizdir. Bu dəhliz reallaşarsa, Çin daha da güclənəcək. Cənubi Qafqaz da Orta Dəhlizin əsas hissəsindən biridir. Ona görə də Qərb Cənubi Qafqazda mövqeylərini gücləndirməklə Çinlə mübarizəyə hazırlaşır”.
Azərbaycan Milli Olimpiya komandası üzvləri təltif edilib.
Yol-xeber.az xəbər verir ki, bu barədə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sərəncam imzalayıb.
XXXIII Paris Yay Olimpiya Oyunlarında qazanılmış yüksək nailiyyətlərə və Azərbaycan idmanının inkişafında xidmətlərinə görə aşağıda adları çəkilən Azərbaycan idmançıları və onların məşqçiləri təltif ediliblər:
“Şöhrət” ordeni ilə
Heydərov Hidayət Minayət oğlu
Kotsoiev Zelim Oleqoviç
Məmmədov Elxan Əbülfəz oğlu
Trautmann Riçard
1-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə
Həsənov Tərlan Əliheydər oğlu
2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə
Alfonso Dominguez Loren Berto Berto
Maqomedov Qaşim Maqomed oğlu
3-cü dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə
Cəfərov Həsrət Valeh oğlu
Qiorqi Meşvildişvili Kaxa oğlu
Maqomedov Maqomedxan Maqomedoviç
3-cü dərəcəli “Əmək” ordeni ilə
Abdullayev Məmməd Kamil oğlu
Əliyev Həsən Həsən oğlu
Qazyumov Xetaq Ruslanoviç
Məmmədov Anar Vahid oğlu
Paşayev Niyaməddin Vaqif oğlu
Roque Otano Pedro
Tarakanov Aleksandr Petroviç
“Tərəqqi” medalı ilə
Qokşelidze Georgi
Əliyev Əli İman-Murzayeviç.
Prezident İlham Əliyev Fransanın Paris şəhərində keçirilən XXXIII Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan Respublikasının idmançıları və onların məşqçiləri üçün yüksək nəticələrə görə mükafatların müəyyən edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb.
Sərəncama əsasən, XXXIII Yay Olimpiya Oyunlarında əldə etdikləri yüksək nəticələrə görə Azərbaycan Respublikasının idmançıları və onların məşqçiləri üçün mükafatların məbləği aşağıdakı qaydada müəyyən edilib:
birinci yeri tutan hər bir idmançıya 400 000 manat, onun məşqçisinə 200 000 manat;
ikinci yeri tutan hər bir idmançıya 200 000 manat, onun məşqçisinə 100 000 manat;
üçüncü yeri tutan hər bir idmançıya 100 000 manat, onun məşqçisinə 50 000 manat.
Nazirlər Kabinetinə bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etmək tapşırılıb.