 |
|
Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqunun və onu müşayiət edən şəxslərin - xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzinlə bərabər prezident Putinin köməkçisi İqor Levitinin də olması bu ölkənin mediasında ciddi müzakirə mövzusudur.Bildirilir ki, İqor Levitinin Bakıdakı danışıqlarda yer alması Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin əsas müzakirə mövzularından biri olduğuna şübhə yeri qoymur. Çünki Rusiya prezidentinin köməkçisi məhz bu marşrut üzrə danışıqlar üçün görəvləndirilib, o, daha əvvəl də Bakıda bu mövzuda müzakirələr aparıb. “Vedemosti” nəşri yazır ki, Rusiya və Azərbaycan uzun illərdir ki, Şimal-Cənub dəhlizinin işə salınması üçün böyük səylər göstərirlər, lakin İran tərəfi prosesi ləngidir. “İndi beynəlxalq gündəm dəyişib və Tehran onu işə salmaqda maraqlıdır. Bakı və Moskva yerüstü keçidlərin tikintisində İran tərəfinə kömək edə bilər, çünki onlar bütün iştirakçılar üçün iqtisadi səmərə vəd edən yeni geoiqtisadi marşrut açacaq. Bu baxımdan, Şimal-Cənub layihəsinin ən mühüm tranzit dəhlizi olan ölkə potensial olaraq eskalasiya zonasına çəkildiyi üçün Rusiya "barmağını nəbzində saxlamalıdır"- nəşr yazır.
Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi Hindistandan və Fars körfəzindən Rusiyaya, Qərbi Avropaya, Baltikyanı və Skandinaviya ölkələrinə məhsul daşımalarına imkan yaradan multimodal layihədir. Hazırkı ənənəvi marşrutdan 40% qısa və 30% ucuz olan Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin uzunluğu 7,200 kilometr təşkil edir. Layihənin əsas məqsədi alternativ marşrutlarla müqayisədə çatdırılma vaxtının azaldılması və qiymət baxımından effektivliyin artırılmasıdır. Fars körfəzi - Süveyş kanalı - Aralıq dənizi - Baltik dənizindən Helsinkiyə dəniz yolu ilə yüklərin daşınması 45-60 gün təşkil edirsə, Şimal-Cənub dəhlizi üzərindən daşımalar 20-25 gün ərzində həyata keçirilir.
İlk mərhələdə Azərbaycan ərazisindən hərəkət edəcək gözlənilən yük nəqliyyatı dövrü 3 mln. ton, ikinci mərhələdə - 5-8 mln. ton, üçüncü mərhələdə isə 15 mln. ton təşkil edir.
Nəqliyyat dəhlizi Baltik dənizi - Rusiya - Azərbaycan - Hindistan marşrutu üzərindən keçir.
AĞ Partiya başqanının müşaviri, siyasi şərhçi Azər Hüseynov Rusiyanın nəhəng bir bazar olduğunu bildirdi: “Azərbaycan tranzit qovşağında yerləşir. Bu nəqliyyat dəhlizi ölkəmiz üçün çox əhəmiyyətlidir. Bununla Azərbaycan beynəlxalq ticarət və yükdaşımalarda xüsusi rol oynaya bilər. Rusiya bazarının həcminə baxın. Eynilə cənubda İran bazarının və digər ölkələrin tutumuna baxın. Bu gün bir sıra Qərb şirkətləri artıq Rusiyaya qayıtmaq istəyirlər. Çünki Rusiya nəhəng bir bazardır. Eyni zamanda İran da, cənubdakı digər ölkələr də. Bu bilirsiniz nə deməkdir? Bu, yük daşınma həcminin gələcəkdə çoxluğu deməkdir. Yüklərin çoxluğu isə tranzit xərclərinin və ödənişlərinin çoxluğu deməkdir. Məhz bu, qeyd edilən istiqamətin bizim üçün iqtisadi faydasıdır. Təhlükəsizlik faydası nədir? Rusiya və İranın müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində bir-birinə ciddi ehtiyacı vardır. Hər iki dövlətin Qərblə problemləri vardır. Elə bizim də Qərblə münasibətlərimiz sabit deyildir. Qərb bizdən neft-qaz idxal etməsinə baxmayaraq, bizə qarşı zaman-zaman Ermənistanın yanında olduğunu göstərir. Bizə qarşı sanksiya qəbul etməkdən danışır. Hətta Ermənistana silah da verir. Belə bir ortamda Azərbaycan İrana da, Rusiyaya da bir əlaqələndirici kimi lazımdır. Azərbaycana da bu lazımdır. Azərbaycan əslində yenə də balanslaşma siyasətinə keçir. Hamı ilə qarşılıqlı maraqlar əsasında tərəfdaşlıq münasibətlərində maraqlıdır. Nə üçün? Azərbaycan artıq bir vasitəçi kimi çıxış edə bilir. Belə ki, Azərbaycan Türkiyə ilə müttəfiqdir. Türkiyənin birbaşa ünsiyyətə girməkdə problemi olan ölkələr vardır. Tutaq ki, İsrail. Azərbaycan isə İsraillə tərəfdaşdır. Lazım olanda Azərbaycan müəyyən məsələlərdə vasitəçi ola bilər. Biz ərazi olaraq nəhənglərin ortasındayıq. Ona görə də bizə mobillik və şəbəkələrdə, yəni tranzit qovşaqlarında iştirak çox lazımdır. Bu həm də bizim özümüzün mal və xidmətlərimizin hərəkəti üçün zəmin formalaşdırır. Diversifikasiya edilmiş marşrutların varlığı bizim üçün də önəmlidir”.
Beynəlxalq münasibətlər üzrə şərhçi Şəhla Cəlilzadə İranın mütləq şəkildə İsrailə cavab verəcəyini proqnozlaşdırır: “İran-İsrail arasında hərbi eskalasiya sadəcə regional deyil, qlobal təhlükəsizlik baxımından mühüm çağırışlar doğurur. Rəsmi Bakı isə hər zaman ən kəskin mövqe fərqləri olan tərəflərin danışıqlar apararaq ortaq məxrəcə gəlməsi üçün faydalı güzərgah olub. 2019-cu ildə NATO və Rusiya generalları Kurtis və Gerasimovun Bakı görüşünü, İsrail və Türkiyə arasında bir zamanlar mövcud gərginliyin azaldılmasında Bakının barışdırıcı rolunu (hazırda bu iki dövlət arasında münasibətlər yenə pozulmuşdur və Azərbaycan-Türkiyə siyasətləri İsrail məsələsində artıq uzlaşmırsa da) xatırlatmaq yerinə düşər. Hazırda İsrail-İran gərginliyi fonunda yenə Bakı mühüm güzərgah olaraq diqqət mərkəzindədir. Bunun bir sıra səbəbləri var: 1) Azərbaycanın həm İran, həm də İsraillə ciddi əməkdaşlığı vardır. 22 fevral 2022-ci il tarixli Moskva bəyannaməsi ilə Azərbaycan və Rusiya mühüm geosiyasi və geostrateji məsələlərdə uzlaşdırıcı danışıqlar aparmağı öhdəsinə götürüblər. 2) Azərbaycan-Rusiya-İran arasında Şimal-Cənub dəhlizinin açılması ilə bağlı ortaq mövqe və müvafiq razılaşmalar əldə olunub ki, hərbi eskalasiya, Cənubda yeni müharibə bu dəhlizin gələcəyini təhlükəyə ata bilər. Müqayisə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi Rusiyadan Ukrayna vasitəsilə Avropaya gedən enerji və ticari yolların bağlanması ilə nəticələndi. Odur ki, Rusiyanın maraqları bölgədə yeni müharibədən yayınmaq, deskalasiyaya nail olmaqdır. Lakin nəzərə alaq ki, bütün bunlar İsrailin 1 apreldə İran konsulluğuna hücumu və İranın ilk dəfə öz ərazisindən cavab hücumları ilə müşayiət olundu. O zaman da 7 SEPAH rəsmisi, o cümlədən 2 general öldürülmüşdü, bu dəfə də Haniyənin ölümü İran üçün qırmızı çizgilərin keçilməsidir. Xatırlayaq ki, 27 sentyabra bizi sövq edən qəhrəman generalımız Polad Həşimovun öldürülməsi idi. Yəni hərbi və siyasi liderlərə qarşı açıq və birbaşa hücumlar cəzasız qalmır. Odur ki, İran da mütləq şəkildə İsrailə cavab hücumu edəcək. Lakin bütün qlobal vasitəçilər bu hücumun daha lokal olması, regional alovlanmaya səbəbiyyət verəcək qədər böyük olmaması yönündə təlqinlərdə bulunmaqdadır”.
“Yeni Müsavat”
“Azərbaycan beynəlxalq ictimaiyyətin yekdil dəstəyini qazanaraq bu ilin noyabr ayında COP29 iqlim konfransına ev sahibliyi edəcək”.
Yol-xeber.az xəbər verir ki, bu barədə Prezident İlham Əliyev Qazaxıstanın paytaxtı Astanada Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının görüşündə çıxışı zamanı bildirib.
“Azərbaycan COP29-a sədrliyi çərçivəsində regionumuzda iqlim dəyişmələri ilə bağlı problemlərin həlli üçün Mərkəzi Asiya ölkələri ilə birgə təşəbbüsləri dəstəkləməyə hazırdır. Mən artıq Mərkəzi Asiya ölkələrinin prezidentlərinə rəsmi dəvət məktubları göndərmişəm və noyabrda Bakıda yenidən görüşməyimizə şad olaram”, - dövlət başçısı qeyd edib.
Azərbaycan və Ermənistanın kommunikasiyanın açılması məsələsinin sülh sazişindən çıxarılması və sonraya saxlanılmasına dair razılaşması mövcud şərtlərdə “zaman qazanmaq” gedişdir.Kommunikasiyanın hansı prinsiplə açılması sərhədin delimitasiyası kimi tərəflər arasında əsas ziddiyyətli məsələlərdən biridir. Bu maddənin sonraya saxlanılması ilk baxışda Ermənistan üçün sərfəli görünür.
- Kommunikasiyanın Zəngəzur dəhlizinin reallaşması çərçivəsində açılması perspektivinə qarşı zaman qazanır;
- Zəngəzur dəhlizi açılmadan Azərbaycanla sülh sazişini imzalamaqla Türkiyə ilə danışıqlarda “Bakı şərtini” yerinə yetirdiyini göstərməyə və sərhədlərin açılması ilə Qərbə çıxış əldə etməyə ümid edir;
Bakı niyə buna razılaşır?
Əslində bunu Azərbaycanın zaman qazanmaq üçün strateji gedişi hesab etmək olar. Bakı “mövcud şərtlərdə kommunikasiyanın açılması Zəngəzur dəhlizi layihəsinin reallaşması imkanlarını arxa plana keçirirsə, məsələni sonraya saxlamaq daha sərfəlidir” prizmasından yanaşır, çünki sülh danışıqlarında təşəbbüsü ələ almağa çalışan və faktiki önə çıxan Vaşinqtonun irəli sürdüyü plan Zəngəzur dəhlizinin əleyhinədir.
Orta dəhliz coğrafiyasına nəzarəti ələ keçirmək istəyən ABŞ-ın Mərkəzi Asiyadan Avropaya uzanan marşrutla bağlı planında Ermənistanın “sülhün qovşağı” layihəsi dəstəklənir. Ceyms Obrayn da son dövrlər “Mərkəzi Asiyadan başlayaraq, Azərbaycan və Ermənistandan keçən nəqliyyat şəbəkəsini” mütəmadi olaraq vurğulayır. ABŞ bu planın icrasını sürətləndirmək məqsədilə Bakı və İrəvan arasında sülh sazişinin imzalanmasına və kommunikasiyanın açılmasına çalışır. Bu halda nəinki Zəngəzur dəhlizi, hətta Bakının Naxçıvana maneəsiz keçid üçün təklif etdiyi “Azərbaycandan Azərbaycana” prinsipi də sual altına düşür, əvəzində, Ermənistan “sülh qovşağı” layihəsi ilə həm dəhliz məntiqini sıradan çıxarır, həm də nəqliyyat şəbəkəsində hablardan birinə çevrilmək imkanı qazanır.
Bakı kommunikasiya məsələsini sülh sazişindən çıxarmaqla məhz ABŞ-ın mümkün planının yaratdığı riskləri neytrallaşdırmaq gedişi edir.
Birincisi, kommunkasiya açılmadan sülh sazişi imzalamaqla Bakı-İrəvan danışıqları üzərindən bölgəyə müdaxilə edən üçüncü tərəfləri prosesdən uzaqlaşdıracaq;
İkincisi, üçüncü tərəflər prosesdən uzaqlaşdığı təqdirdə, İrəvanı kommunikasiyanın Zəngəzur dəhlizi, yaxud Naxçıvana maneəsiz keçid (əslində bu, birbaşa Azərbaycana xidmət edən dəhlizdir) məntiqi ilə açılmasına təşviq edəcək: Ermənistanın “dalandan” çıxmağının yeganə yolu Azərbaycan və Türkiyə ilə kommunikasiyanın açılmasıdır. Ki, masada tək qaldıqda Bakı və Ankara ilə razılaşmamaq şansı yoxdur;
Nəticə etibarilə, kommunikasiya maddəsinin sülh sazişindən çıxarılması Zəngəzur dəhlizi layihəsinin yox, bu layihəyə yaranmış risklərin arxa plana keçirilməsi məqsədi daşıyır.
Bütün bunların fonunda kommunikasiya maddəsinin yer almadığı sülh danışıqlarının əhəmiyyəti üçüncü tərəflər - ABŞ üçün azalır və bu, Vaşinqtonu heç bir strateji məsələnin yer almadığı prosesdən uzaqlaşmağa vadar edə bilər, xüsusilə seçki mübarizəsi fonunda. Bu da Zəngəzur dəhlizinə yaranmış risklərin uzaqlaşması deməkdir.
Asif Nərimanlı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev avqustun 9-da Qazaxıstanın paytaxtı Astanada Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının görüşündə iştirak edib.
"Yol-xeber.az" xəbər verir ki, Azərbaycan Prezidenti tədbirdə çıxış edib.
***
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının Qazaxıstanın paytaxtı Astanada keçirilən görüşündə iştirak edir.
Bu barədə Prezidentin Mətbuat Xidməti məlumat yayıb.
Avqustun 9-da Astanada Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Şavkat Mirziyoyevə "Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Fəxri nişanı"nın təntənəli təqdim edilməsi mərasimi keçirilib.
"Yol-xeber.az" xəbər verir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və digər dövlət başçıları tədbirdə iştirak ediblər.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının Qazaxıstanın paytaxtı Astanada keçirilən görüşündə iştirak edir.
"Yol-xeber.az" xəbər verir ki, bu barədə Prezidentin Mətbuat Xidməti məlumat yayıb.
Bu gündən növbədənkənar parlament seçkiləri ilə əlaqədar seçkiqabağı təşviqat kampaniyasına başlanılıb.
Proses avqustun 31-i saat 08:00-a kimi davam edəcək.
Seçkiqabağı təşviqatın aparılması qeydə alınmış namizədlər, onların səlahiyyətli nümayəndələri və vəkil edilmiş şəxsləri, namizədi qeydə alınmış siyasi partiyalar, siyasi partiyaların blokları, onların səlahiyyətli nümayəndələri və vəkil edilmiş şəxsləri tərəfindən həyata keçirilə bilər.
Təşviqat üçün ölkə üzrə 3 259 açıq, 1 854 qapalı yer ayrılıb.
Xatırladaq ki, Prezident İlham Əliyev iyunun 28-də altıncı çağırış Milli Məclisin buraxılması və Milli Məclisə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Sərəncamla altıncı çağırış Milli Məclis buraxılıb və sentyabrın 1-nə növbədənkənar seçkilər təyin edilib.
Açıq yerlərin linki - https://www.msk.gov.az/az/news/view/1353
Qapalı yerlərin linki - https://www.msk.gov.az/az/news/view/1351
Əgər, Ukrayna ordusu Rusiya ərazisində ələ keçirdiyi yaşayış məntəqələrində möhkəmlənməyi bacararsa, bu, rəsmi Kiyevə Krım və Donbası geri qaytarmaq imkanları aça bilər... Əks halda, Rusiyanın indiyə qədər artıq bir neçə dəfə təkrarladığı sülh şərtlərində israr edəcəyi qətiyyən şübhə doğurmur və hər iki tərəf üçün həlledici mərhələ başlayıb...
Ukrayna savaşı tədricən nəzarətdən çıxmağa başlayıb. Belə ki, son vaxtlar bu savaş daha geniş areala yayılmağa doğru istiqamət alıb. Halbuki, son zamanlarda Ukrayna savaşının ən qısa müddətdə dayandırılması ilə bağlı məsələ əsas müzakirə mövzusu idi. Və Qərb siyasi dairələri bu mövzu ətrafında ziddiyyətli mövqedən çıxış edirdilər.
İndi isə Ukrayna savaşı ətrafında situasiya olduqca qəliz xarakter daşıyır. Çünki Ukrayna ordusu gözlənilmədən əks hücuma keçib. Bu əks hücum isə Rusiya ordusunun müdafiə çatışmazlıqlarını qabarıq şəkildə ortaya çıxarıb. Və Rusiya ordusunun məğlubiyyətə düçar olma variantları üzrə müzakirələrə geniş imkanlar açıb.
Məsələ ondadır ki, Ukrayna ordusunun son hücumları Rusiyanın gözləmədiyi istiqamətdən reallaşdırılıb. Nəticədə Ukrayna ordusu Rusiya ərazisinə daxil olmağı bacarıb. Hətta Kursk istiqamətində Rusiyanın bəzi yaşayış məntəqələri Ukrayna ordusunun nəzarətinə keçib. Rusiya ordusu isə Ukrayna hərbi kontingentini ölkə ərazisindən çıxartmaqda açıq-aşkar çətinlik çəkir. Və bu, o deməkdir ki, Ukrayna savaşı artıq Rusiya ərazisilərinə keçirilib.
Təbii ki, rəsmi Kiyevin gözlənilmədən Ukrayna ordusunu Rusiya ərazisinə yeritmək barədə prinsipial qərar qəbul etməsi qətiyyən təsadüfi deyil. Əksinə, rəsmi Kiyevin konkret hərbi-siyasi planla Ukraynanın strateji hədəflərinə doğru can atdığı qətiyyən şübhə doğurmur. Və bu strateji hədəflərin daha çox yaxın gələcəkdə müzakirə olunacaq sülh sazişi ilə bağlı ola biləcəyi qətiyyən istisna deyil.
Məsələ ondadır ki, bir müddət öncəyə qədər rəsmi Kiyev Rusiya ilə sülh danışıqlarına ehtiyac yarandığını açıq mətnlə etiraf edirdi. Çünki ABŞ və Qərb Ukrayna ordusuna hərbi texnika təminatını vaxtında yerinə yetirmirdi. Nəticədə Ukrayna ordusu olduqca ciddi hərbi texnika və silah-sursat çatışmazlığı ilə üzləşirdi. Üstəlik, bütün bunlar Ukrayna ordusunun canlı qüvvə itkilərini də artırırdı. Və belə situasiyada Kremllə sülh danışıqlarına başlanılması rəsmi Kiyevi bəzi Ukrayna ərazilərini təşəbbüsü ələ keçirmiş Rusiyaya güzəştə getmək məcburiyyətində buraxa bilərdi.
Üstəlik, son vaxtlar bəzi Qərb siyasi dairələri də rəsmi Kiyevə Kremllə sülh danışıqlarına başlamağın vacib olduğunu təlqin etməyə başlamışdılar. Hətta bu məqsədlə Ukrayna bəzi Ukrayna ərazilərinin - Krım və Donbasın Rusiyanın nəzarətinə verilməsinin qaçılmaz ola biləcəyini qabardırdılar. Rəsmi Kiyev isə belə bir sülh variantına qətiyyən hazır deyil. Və Qərbdəki müttəfiqlərin güzəştli sülh tələblərinə mümkün qədər müqavimət göstərməyə çalışırdı.
Digər tərəfdən, ABŞ-da keçiriləcək növbəti prezident seçkiləri də rəsmi Kiyevi ciddi şəkildə narahat edən məsələlərin sırasına daxildir. Çünki həmin seçkilərdə qələbə şansı olan keçmiş Ağ Ev sahibi Donald Tramp Ukrayna savaşını ən qısa zamanda sona çatdırmaq niyyətində olduğunu qətiyyən gizlətmir. Hətta onun açıqlamalarından belə anlaşılır ki, ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp Ağ Evə geri dönəcəyi təqdirdə, Ukrayna ərazilərinin güzəştə gedilməsi hesabına Rusiyanı məmnun edəcək sülh ssenarisinə daha yaxındır. Və bu variant rəsmi Kiyevi qətiyyən qane etmir, əksinə, belə eyhamlara açıq qıcıqla reaksiya verir.
Təbii ki, Ukrayna üçün belə əlverişsiz situasiyanı yalnız savaş meydanında qazanılan hərbi uğurlarla dəyişmək mümkün ola bilərdi. Rəsmi Kiyev də bu önəmli reallığı tam dəqiqliyi ilə anlayırdı. Ona görə də, Ukrayna ordusunun Rusiya ərazisinə girməsi bu baxımdan, böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki artıq müharibə yalnız Ukrayna deyil, həm də Rusiya ərazisində gedir. Rusiya ordusu çətin vəziyyətə salınıb, müdafiə olunmaqda kifayət qədər ciddi problemlərlə üzləşir. Və bu, Rusiya ordusunun Ukrayna savaşında hərbi məğlubiyyət versiyalarını da artıq ön plana keçirtməyə başlayıb.
Ona görə də, əgər, indi sülh danışıqları başlayarsa, Kremlin Rusiyanın maraqlarını ifadə edən şərtlərdə israr etmək şansları o qədər cəlbedici görünmür. Yəni, Kreml əlverişsiz situasiyaya düşüb və Ukrayna situasiyanı öz xeyrinə dəyişməyə nail olub. Hər halda, hazırda müharibə Rusiya ərazisinə keçirilib. Rusiya əhalisi arasında müəyyən panik durum yaranıb. Və üstəlik, savaşın Rusiya ərazisilərinin dərinliklərinə doğru yayılma ehtimalı da tamamilə inandırıcı görünür.
Ancaq burada əsas məsələ Ukrayna ordusunun nə qədər irəliləyə biləcəyi ilə birbaşa bağlıdır. Eyni zamanda, Rusiyanın dərinliklərinə doğru irəliləməyi bacarmasa belə, Ukrayna ordusunun ələ keçirdiyi ərazilərdə döyüş mövqelərinə nəzarəti qoruya bilib-bilməyəcəyi də hazırda böyük önəm daşıyır. Çünki Ukrayna ordusunun öz hərbi uğurlarını bu ilin sonuna - ABŞ-da keçiriləcək növbəti prezident seçkilərinin yekun nəticələri məlum olana qədər davam etdirməsi vacibdir. Və bu halda, rəsmi Kiyev Rusiya ilə Ukrayna üçün daha əlverişli şərtlər çərçivəsində sülh danışıqlarına başlamaq şansı qazana bilər.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bəzi araşdırma mərkəzləri bu ilin sonuna doğru Rusiyanın daha ciddi maliyyə-iqtisadi böhranla üzləşə biləcəyini ehtimal edirlər. Onların fikrincə, əgər, Kreml böhran təhlükəsindən yayınmaq yollarını tapa bilməzsə, bu, Rusiya ordusunun silah-sursatla təchizatına sarsıdıcı zərbələr vuran bilər. Və bu halda, Kremlin sülh şərtləri diqtə etmək imkanları tamamilə bloklanmış olacaq.
Belə olacağı təqdirdə, hətta ABŞ-da Donald Trampın prezident seçilməsi belə, Rusiyanın sülh masasında mövqelərini pozitiv istiqamətdə dəyişmək üçün yetərli xarakter daşımayacaq. Yəni belə anlaşılır ki, rəsmi Kiyevin savaşı Rusiya ərazisinə keçirməsi hazırda birmənalı şəkildə strateji hədəfə çevrilib. Ukraynanın gələcək taleyi böyük ölçüdə məhz bu hədəfə hansı səviyyədə nail olunacağından asılıdır.
Əgər, Ukrayna ordusu Rusiya ərazisində ələ keçirdiyi yaşayış məntəqələrində möhkəmlənməyi bacararsa, bu, rəsmi Kiyevə Krım və Donbası geri qaytarmaq imkanları aça bilər. Əks halda, Rusiyanın indiyə qədər bir neçə dəfə təkrarladığı sülh şərtlərində israr edəcəyi qətiyyən şübhə doğurmur. Və bu baxımdan, hər iki tərəf üçün həlledici mərhələnin başlandığını düşünmək olar.(Musavat.com)
2024-cü ilin bitməsinə 5 aydan da az vaxt qalır. Bu il Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişi imzalanacağına dair proqnozlar, gözləntilər olsa da, İrəvan xarici təsir dairələrinin boyunduruğundan çıxa bilmədiyi üçün bunun reallaşması mümkün olmur. Hətta belə rəylər də var ki, COP29-dək hansısa bir çərçivə sazişi imzalana və nəticədə noyabrda Paşinyan Bakıda keçiriləcək qlobal tədbirə dəvət oluna bilər. Ancaq görünən budur ki, ilin sonunadək hansısa müqavilənin imzalanması inandırıcı deyil. Düzdür, hazırda ölkələr arasında yazışmalar davam edir, təkliflər göndərilir və s. Ancaq Ermənistan sülh üçün gərəkən şərtlərə əməl etmir, ona görə də proses yubanır.Bəs qarşıdakı 4 ayda nə baş verə bilər? Mümkündürmü sülh gündəliyi üzrə proses sürətlənsin və hansısa nəticələr əldə olunsun? Əgər Ermənistan sülhdən davamlı qaçarsa, nəticə nə ola bilər və Azərbaycanın səbri haradək olmalıdır?
Sabiq deputat, siyasi təhlilçi Sona Əliyeva gələn ilin əvvəllərini region üçün çalxantılı görür: “Hazırkı prosesləri diqqətlə nəzərdən keçirdikdə görürük ki, bu ilin sonuna qədər Azərbaycanla Ermənistan arasında böyük sülh sazişinin imzalanması inandırıcı deyil. Danışıqların kulisində müzakirələrin hansı müstəvidə olmasından xəbərsizik. Ara-sıra tərəflər bir-birinə təkliflər göndərirlər. Daha sonra həmin təkliflərə siyasi mərkəzlərin cavabları hazırlanır. Amma görünən odur ki, sülh prosesindən yayınan Ermənistan tərəfidir. İrəvan hazırda sürətlə silahlanma yolunu tutaraq Azərbaycandan revanş almaq istəyir. İran, Yunanıstan kimi ölkələrin siyasi dəstəyini alaraq Azərbaycana qarşı sərt ritorikalar səsləndirir. Üstəlik, Ermənistanın Hindistan və Fransadan müəyyən silahlar alması ilə bağlı məlumatlar dolaşmaqdadır. Bunların bəzilərini silah satan ölkələrin özləri də təsdiqləyirlər. Bütün bunlar İrəvanın sülhdən yayınmasının əsas göstəricisidir. Bakının sülh sazişi ilə bağlı mövqeyi qətidir. Ermənistan ilk növbədə Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarından əl çəkməlidir. Bundan başqa işğal altında saxladığı 4 kəndi də Azərbaycanın nəzarətinə qaytarmalıdır. Geridə qalan 8 ay ərzində bunlar baş verməyib. Qarşıdakı 4 ay ərzində Ermənistanın öz konstitusiyasına dəyişiklik etməsi, rəsmi şəkildə Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarından əl çəkməsi inandırıcı görünmür. Silahlanmaqla Ermənistan yeni eskalasiya və təxribatlara hazırlıq içərisində olduğunu sərgiləməkdədir. Əgər hadisələrin axarı bu istiqamətdə gedərsə, ilin son günlərində bölgədə vəziyyət qarışa bilər. Hazırkı məqamda qarşıdurmalar inandırıcı görünmür. Birincisi, Azərbaycan COP29 kimi önəmli bir tədbirə ev sahibliyi etməyə hazırlaşır. Dünyanın gözü və özü bu müddətdə Azərbaycanda olacaq. Ermənistanın belə bir məqamda Azərbaycana qarşı təxribat planları hazırlaması İrəvanın intiharına səbəb ola bilər. İkincisi, bu il Azərbaycanda seçkilər ilidir. Sentyabrda Milli Məclisə, dekabrda isə bələdiyyələrə seçkilər keçiriləcək. Ermənistanın daxilində də vəziyyət ürəkaçan deyil. Nikol Paşinyan payız-qış dönəmində ölkədəki siyasi nəzarətini daha da möhkəmləndirmək istəyəcək. 2025-ci ilin ilk günləri isə Nikol Vovayeviç üçün əsl sınaq imtahanı olacaq. Paşinyan bu imtahandan kəsilməmək üçün Azərbaycanın diqtə etdiyi məsələlərə qeyd-şərtsiz "hə" deməlidir. Zəngəzur dəhlizinin açılmasını tezləşdirməlidir. Əgər bu baş verməsə və Qərb Ermənistana görə böyük iqtisadi imkanlardan məhrum olsa, o zaman onu hakimiyyətə gətirən Qərbdəki havadarları devirəcəklər. Güman edirəm ki, 2025-ci ilin ilk rübü Cənubi Qafqaz üçün bu mənada bir qədər çalxantılı ola bilər".
AĞ Partiya başqanının I müavini, siyasi şərhçi Əhəd Məmmədli Azərbaycan tərəfin konkret məsələ qaldırmasının vacibliyini vurğuladı: “Sülhdən uzaqlaşma prosesi gedir. Bunun da tək günahkarı Ermənistan tərəfidir. Şərti sərhəddə erməni tərəfinin provokasiyaları artıb. Son dəfə Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi düşmən tərəfə çox sərt xəbərdarlıq etdi. Ermənistan Fransa, Hindistan tərəfindən silahlanır. Gürcüstan və İranın isə ərazisindən silahlanmaq üçün istifadə edir. Azərbaycan artıq konkret məsələ qaldırmalıdır. Özü də təkcə Ermənistan tərəfinə deyil, həm də tərəfdaşlıq və diplomatik münasibətdə olan digər qonşuları Gürcüstan və İrana. Yuxarıda qeyd etdiyim son iki qonşumuzdan konkret izahat almalıyıq ki, onların ərazisindən daha Azərbaycana qarşı heç kəs silahlanmayacaq. Ermənistana isə son xəbərdarlığımız olmalıdır ki, silahlanma və revanşist ideyalardan əl çəkməlidirlər. Konstitusiyalarında dəyişikliklərlə bağlı Azərbaycanın tələbini dərhal yerinə yetirməlidirlər. Əks halda, son 10 ildə olduğu kimi Azərbaycanın təklifləri yerinə yetirilməsə, bunu güc yolu ilə həll etməyə qadirdir. Əgər ermənilər çox yaxın keçmişlərindən nəticə çıxartmaq istəmirlərsə, bu artıq onların problemidir. İlin sonunda hərbi eskolasiya gözləyirəm. Ermənistanla şərti sərhəd istiqamətində Azərbaycan tərəfinin növbəti vacib amilə çevrilir. Heç nədən nəticə çıxartmaq istəməyən, heç nəyi başa düşmək istəməyən düşməni sülhə təhrik etmənin tək yolu hərbi güc tətbiq etmədən keçir. Necə ki, bunu Azərbaycan bir neçə dəfə reallıqda dünyaya göstərib və yenə də göstərməlidir”.
Ədalət, Hüquq və Demokratiya partiyası sədrinin müavini, politoloq Niyaməddin Orduxanlı hesab edir ki, Qafqazda sülhün baş tutması üçün Türkiyə və Rusiya amili mütləq nəzərə alınmalıdır: “Əvvəlcə ondan başlamalıyıq ki, indiki vəziyyətdə Azərbaycan Ermənistanla sülh sazişini imzalamalıdırmı? Bu gün dövlət maraqlarımız onu tələb edir ki, Naxçıvana maneəsiz gediş-gəliş təmin olunmayana qədər nə sülh sazişi imzalamalıyıq, nə də Ermənistanla kommunikasiya xətləri açılmalıdır! Hamımız açıq şəkildə görürük ki, Ermənistan öz "bacısı" Fransa və İranın təzyiqi ilə Naxçıvana maneəsiz gediş-gəlişi təmin etməyə hazırlaşmır. Sülhə nail olmaq üçün Türkiyə, Azərbaycan və Rusiya Ermənistana reveranslar etməməli, əksinə, təzyiqləri artırmalıdır. Qardaş Türkiyə rəsmiləri də bilir ki, Naxçıvanla quru sərhədləri açılmasa və Ermənistanla Azərbaycan sülh sazişi imzalamayana qədər Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədləri açmaq olmaz. Bu baş versə, Azərbaycana böyük ziyan vurmuş olar. Ermənistan öz öhdəliyini yerinə yetirməsə, Azərbaycan güc tətbiqi ilə onu buna məcbur etmək barədə düşünməlidir. Sülh sazişi Türkiyə və Rusiyanın vasitəçiliyi və iştirakı ilə imzalanmalıdır. Cənab prezident İlham Əliyev öz tərəf müqabillərinə münasibətdə səmimi və etibarlı olması ilə diqqət çəkib və bunu həmişə vurğulayıb. Prezident sözünə imzası qədər sadiqdir. Bu davranış Azərbaycana uğur gətirib, Qarabağı azad etmişik. O, özünə və Azərbaycana münasibətdə də tərəfdaşlarından bunu tələb edib, fərqli münasibəti qəbul etməyib. İndi Türkiyə və Rusiyaya deyə bilmərik ki, zamanında Azərbaycana sülhməramlı əsgər göndərmisiniz, qələbəmizin əldə olunmasına dəstək vermisiniz, yaxud mane olmamısınız, Rusiya, sənin iştirakınla üçtərəfli atəşkəs haqqında saziş imzalamışıq, amma indi dayanın kənarda, biz Qərbin vasitəçiliyi ilə Ermənistanla sülh sazişi imzalayırıq. Onu da deyim ki, bu gün Qərb nə qədər səmimidir Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin əldə olunmasına? Hər dövlətin öz marağı var və biz bunu nəzərə almalı, Türkiyə və Rusiya da sülh sazişinin imzalanmasında iştirak etməli, bundan faydalanmalıdır. O zaman sülh daha təminatlı olar. Ermənistan nə qədər tez bunu başa düşsə, Fransa və İranın yox, öz dövlət maraqlarını önə çəksə, regional əməkdaşlığa üstünlük versə, sülhə bir o qədər tez yaxınlaşarıq. Qərb qəti şəkildə narahat olmamalıdır sülh sazişinin əldə olunmasında Türkiyə ilə Rusiyanın iştirakından. Nədən narahatdırlar ki?! Qafqazda sülhün baş tutması üçün Türkiyə və Rusiya amili mütləq nəzərə alınmalıdır. Qərb bu gün Ermənistanı silahlandırmamalıdır. Bu, çıxış yolu deyil. Ermənistanı Rusiya 30 il silahla təmin etdi, nəticə nə oldu?! Minlərlə gənc həyatını itirdi. Ermənistan öz gələcəyini düşünməli və həqiqi sülh sazişini qısa müddətdə imzalamalıdır. Bunun başqa yolu Ermənistanda daha böyük faciələrə yol aça bilər".
“Yeni Müsavat”
Ötən gün Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqu Azərbaycana səfər edib. Həmin gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev rusiyalı rəsmini qəbul edib və Şoyqunun səfərinin ikitərəfli münasibətlərin gündəliyi və qarşılıqlı maraq doğuran məsələlərin müzakirəsi üçün yaxşı imkan yaratdığını deyib. Dövlət başçısı Azərbaycan ilə Rusiya arasında regionda gedən proseslərlə bağlı mütəmadi təmasların əhəmiyyətini qeyd edib.İkitərəfli münasibətlərimizin uğurla inkişaf etdiyini bildirən Azərbaycan Prezidenti bunun ən yüksək və digər səviyyələrdə təmaslarda, eyni zamanda, ölkələrimiz arasında imzalanmış sənədlərin və yol xəritələrinin həyata keçirilməsi, təhlükəsizlik, nəqliyyat, energetika, hərbi-texniki, humanitar sahələrdə əməkdaşlıqda özünü nümayiş etdirdiyini vurğulayıb. Prezident İlham Əliyev bu məsələlərlə bağlı mütəmadi olaraq Prezident Vladimir Putin ilə müzakirələrin aparıldığını bildirib.
Hökumətlərarası komissiyanın fəal işlədiyini deyən dövlət başçısı bu yaxınlarda Bakıda bu komissiyanın iclasının keçiriləcəyini vurğulayıb. Prezident Əliyev ölkələrimizin digər qurumları arasında da fəal təmasların olduğunu qeyd edib.
Dövlət başçısı iki ölkənin siyasi rəhbərliyi arasında qəbul olunmuş qərarların, məhz “Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında” Bəyannamənin müddəalarının uğurla həyata keçirilməsini məmnunluqla qeyd edib.
Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin bəzi qonşu dövlətlər üçün də bir nümunə olduğunu deyən Prezident bunu Cənubi Qafqazda və daha geniş məkanda mühüm təhlükəsizlik faktoru kimi dəyərləndirib.
Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi isə ölkələr arasında regional təhlükəsizlik, hərbi-texniki, nəqliyyat, iqtisadi sahələrdə əlaqələrin uğurla inkişaf etdiyini sdöyləyib. O, ikitərəfli əməkdaşlığın gündəliyində çox mühüm məsələlərin durduğunu və onların uğurla həll edildiyini deyib. Bu xüsusda Şimal-Cənub dəhlizinin həyata keçirilməsini bunun nümunəsi kimi dəyərləndirib və bununla bağlı üçtərəfli əsasda böyük işlərin görüldüyünü qeyd edib.
Şoyqu ölkəsinin Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması prosesini dəstəklədiyini bildirib. Görüşdə “3+3” formatında əməkdaşlığın perspektivləri müzakirə olunub.
Qeyd edək ki, Şoyqu Azərbaycana səfərdən əvvəl İranda səfərdə olub və görüşlər keçirib. Rusiya rəsmisinin Tehrandan birbaşa Bakıya uçuşu və aparılan müzakirələrlə bağlı AYNA-ya danışan hərbi-siyasi ekspert Ədalət Verdiyev deyib ki, Şoyqunun əvvəlcə İrana, sonra Azərbaycana səfər etməsi qeyri-adi səfər deyil:
- Sadəcə hazırda İsrail ilə İran arasında yaranan gərginlik kifayət qədər narahatlıq yaradır. Bu proseslərlə iki müttəfiq ölkənin müzakirələr aparması normaldır. Daha əvvəl Azərbaycanla Rusiya arasında imzalanan sənədlərdə qəbul edilən fəaliyyətlərin həyata keçirilməsinin, təhlükəsizlik, nəqliyyat, energetika mövzularının, hərbi-texniki və digər sahələrdə əməkdaşlığın müzakirəsi təbiidir. Bu müzakirələr hər iki tərəfin maraqlarına cavab verir.
Digər tərəfdən, Azərbaycanla Rusiya arasında birgə komissiyaların iclasının keçirilməsi gözlənilir. Eyni zamanda, Azərbaycan “3+3” formatında Türkiyə, Rusiya və İranın iştirakı ilə Cənubi Qafqaz ölkələri arasında əməkdaşlıqda maraqlıdır. Bununla bölgəyə kənar qüvvələri regiondan kənarda saxlamaqla həm nəqliyyat sahəsində, həm təhlükəsizlik sahəsində müzakirələrin olması müsbətdir.
- Sizcə, rəsmi açıqlamada deyilməyən daha hansı məsələlər müzakirə edilib?
- Müzakirə olunan məsələlərin gündəmi bəllidir. Sadalananlardan başqa məsələlərin Şoyqunun səfəri zamanı müzakirə olunduğunu düşünmürəm. Amma ola bilər ki, dəhlizlər, kommunikasiyalar, təhlükəsizlik məsələləri daha geniş formatda nəzərdən keçirilib. Çünki bunlar Şoyqunun tutduğu vəzifə ilə birbaşa əlaqəlidir. İstənilən halda, Azərbaycanla Rusiya arasında sıx əlaqələr, müttəfiqlik və mehriban qonşuluq əlaqələri mövcuddur. Bu əlaqələr kifayət qədər yüksək səviyyədədir. Ona görə də, Şoyqunun Bakıya gəlişi, müzakirələr Azərbaycanın da maraqlarına uyğundur.
- Şoyqu bildirdi ki, Rusiya Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasında maraqlıdır. Bu bəyanatında nə qədər səmimidir?
- Rusiya tərəfi Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasında dəstəklədiyini bildirirsə, burada qeyri-səmimilik yoxdur. İkinci Qarabağ müharibəsinin başa çatması, Ermənistan hərbçilərinin Qarabağdan çıxarılması, Laçın, Kəlbəcər və Ağdamın Azərbaycana qaytarılmasına dair Üçtərəfli Birgə Bəyanatın tərəflərindən biri məhz Rusiyadır. Bundan sonra da Moskva liderlər sülh danışıqları ilə bağlı bir neçə görüş keçirib, vasitəçilik edib. Rusiya burada səmimidir yoxsa yox, bu, başqa mövzudur. Söhbət burada hər iki ölkənin maraqlarına cavab verən normallaşmadan gedir. Azərbaycan özü də Ermənistanla münasibətlərin normallaşmasında, sülh sazişinin imzalanmasında maraqlıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, sülh sazişi ilə bağlı ilk təklifi də Azərbaycan edib. Ona görə də, Şoyqunun səfəri zamanı Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı bəyanatını yüksək dəyərləndirmək olar.
Eyni zamanda, regionda belə qarışıqlıq olduğu bir dövrdə iki qonşu ölkə, iki müttəfiq ölkə təhlükəsizlik, hərbi-texniki və digər məsələləri müzakirə edirlərsə, demək ki, hər iki tərəf bu məsələlərə töhfələrini verməyə hazırdırlar. O zaman proseslər əks istiqamətdə inkişaf edərdi ki, belə görüşlər, müzakirələr baş tutmazdı, hansısa diplomatik gərginliklər yaşanardı. Əksinə, illərdir ki, Azərbaycan Rusiya ilə münasibətlərini inkişaf etdirir. Digəır tərəfdən, Azərbaycanın silahlanmasında Rusiya istehsalı olan silahlar, komplekslər mövcuddur. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, Rusiya hələ də Azərbaycana silah tədarükçülərindən biridir.