 |
|
Ağ Ev Avropa Birliyinin və bu quruma üzv olan dövlətlərin təhlükəsizlik maraqlarının təmin edilməsində iştirakdan kənara çəkilə bilər... ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərinin yekun nəticələri ən yaxşı halda, NATO-nun hansı sürətlə dağılacağını müəyyən edəcək, “qoca qitə”ni fəlakət dövrü gözləyir...
Dünyanın bütün diqqəti məhz ABŞ-a yönəlib. Qərb siyasi dairələri hesab edirlər ki, dünyanın gələcək taleyi böyük ölçüdə bu ilin noyabr ayında ABŞ-da keçiriləcək növbəti prezident seçkilərinin yekun nəticələrinə bağlıdır. Həmin nəticələr onilliklər boyu – ikinci dünya müharibəsindən sonra mövcudluq qazanmış beynəlxalq siyasi və hüquqi sistemin dağılmasına da yol aça bilər. Yəni, Qərbdə bir çoxları hazırda yeni dünya düzəninin hansı modeldə olacağının müəyyənləşməsini daha çox məhz ABŞ-da keçiriləcək seçkilərin nəticələri ilə əlaqələndirirlər.
Təbii ki, indi Qərb siyasi dairələrində ciddi narahatlıq və hətta buna əlavə olaraq, müəyyən məyusluq da hökm sürür. Çünki Bayden administrasiyasının Ağ Evi öz nəzarətində saxlaya biləcəyinə inanan sadəlövlərin sayı o qədər də çox deyil. Əksinə, prezident Co Baydenin öz əsas siyasi rəqibi olan Ağ Evin keçmiş sahibindən - ABŞ demokratlarının namizədi Donald Trampdan ictimai rəy sorğularında böyük fərqlə geri qalması xüsusilə də, Avropa Birliyi məkanında gələcəyə yönəlik pessimizmi gücləndirir. Və bu, Avropa ölkələrini məhz Bayden administrasiyasının seçki məğlubiyyətinin vəd etdiyi neqativ nəticələrə indidən hazırlaşmaq məcburiyyətində buraxıb.
Belə anlaşılır ki, Qərbdə artıq prezident Co Baydenin məğlubiyyəti və Donald Trampın isə qaçılmaz qələbəsi ilə barışmağa başlayıblar. Avropa Birliyi yeni dövrə hazırlaşmağa üstünlük verir. Üstəlik, ABŞ-da növbəti prezident seçkilərinin keçiriləcəyini Ağ Evin indiki sahibindən başqa hamının bilməsi də müəyyən təzadlar yaradır. ABŞ respublikaçıları iddia edirlər ki, Ağ Ev sahibi Co Bayden nəinki seçkilərin keçiriləcəyini, hətta ona davamlı xatırladılmasa, özünün prezident olduğunu da unutmuş durumdadır.
ABŞ respublikaçıları prezidentliyə namizədləyi təkrar irəli sürüləcək Ağ Ev sahibinin sağlıq durumu barədə seçicilərə məlumat verilməsini tələb etsələr də, demokratlar bu barədə ya susmağa, ya da suallardan müxtəlif bəhanələrlə yayınmağa üstünlük verirlər. Ancaq prezident Co Bayden ictimaiyyət qarşısına çıxarkən, qəribə hərəkətlər etməklə, hətta bəzi ölkələrin 15-20 il əvvəl dünyasını dəyişmiş siyasi liderləri ilə görüşdüyünü, beynəlxalq problemləri həll etdiyini söyləməklə, demokratları çətin vəziyyətə salır. Və nəticədə respublikaçılar demokratlara qarşı ABŞ-ın gələcək taleyi üzərindən siyasi hücum şansı qazanmış olurlar.
Ona görə də, ABŞ-da hər ötən gün daha da intensivləşən seçki rəqabətini fillərlə (respublikaçılar) eşşəklərin (demokratlar) savaşına bənzətmək olar. Müşahidələr isə onu göstərir ki, hələlik fillər eşşəkləri ayaqlarının altına salıb, amansızcasına tapdalayırlar. Avropa ölkələrini, eləcə də, ABŞ-ın digər hərbi-siyasi müttəfiqlərini qorxudan əsas məqam məhz bununla bağlıdır. Və indiyə qədər ABŞ-a böyük ümidlər bəsləmək vərdişləri olan dünya ölkələrinin bəziləri də fillərin ayaqları altında qalıb, əzilə biləcəklərindən narahatdırlar.
Qərb mətbuatı iddia edir ki, Avropa Birliyi bundan sonra daha ABŞ-a güvənə bilməz. Çünki ABŞ Avropa Birliyinin və bu quruma üzv olan dövlətlərin təhlükəsizlik maraqlarının təmin edilməsində iştirakdan kənara çəkilə bilər. ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərinin yekun nəticələri isə ən yaxşı halda, NATO-nun hansı sürətlə dağılacağını müəyyən edəcək. Və bu baxımdan, Avropa Birliyini yaxın gələcəkdə təhlükəsizlik baxımından, ümidverici dövr gözləmir.
Məsələ ondadır ki, Qərbdə bütün hərbi-siyasi və maliyyə-iqtisadi hesablamalar məhz Donald Trampın prezident seçilmə ehtimalı üzərindən aparılır. Ağ Evin keçmiş sahibi isə hələ ilk prezidentliyi dönəmində Avropa Birliyinə qarşı rəqib mövqeyindən çıxış edirdi. Bu quruma münasibətdə radikal iqtisadi-ticari siyasətə üstünlük verirdi. NATO-nu isə ümumiyyətlə, lazımsız qurum kimi “ABŞ-ın çiynində daşınması vacib olmayan yük” hesab edirdi. Və ən qısa zamanda ABŞ-ın NATO-dan çıxmasının vacibliyini gündəmə gətirib, qabardırdı.
Maraqlıdır ki, Donald Trampın bu mövqeyi qətiyyən dəyişməyib. Əksinə, keçmiş Ağ Ev sahibi artıq indidən Ukrayna savaşını dayandıracağını, rəsmi Kiyevə hərbi dəstəyi kəsəcəyini və ABŞ-Rusiya münasibətlərini bərpa edəcəyini açıq mətnlə bəyan edir. Buna əlavə olaraq, Donald Tramp hakimiyyətə gələcəyi təqdirdə, ABŞ-ın NATO-dan çıxacağını da təkrarlamağı qətiyyən unutmur. Və bu, Avropa Birliyinin hərbi-təhlükəsizlik sisteminin dağılması ilə bağlı təhlükəni daha da aktuallaşdırır.
Ona görə də, Avropa Birliyinin aparıcı ölkələri, xüsusilə də, Almaniya öz hərbi-siyasi prioritetlərini tələsik dəyişmək planları qurmağa başlayıblar. Belə ki, Almaniya kansleri Olaf Şolts Avropa Birliyi ölkələrini dərhal hərbi müdafiə sənayesini əlavə maliyyə vəsaiti ayırmaqla, gücləndirməyə çağırıb. Onun fikrincə, onilliklər boyu silah istehsalında məhdudlaşdırma siyasəti yürütmüş Avropa Birliyi ölkələri indi əks istiqamətdə hərəkət etməlidirlər. Və kütləvi şəkildə genişmiqayslı hərbi texnika istehsal etməyə başlamalıdırlar.
Ancaq Qərb ekspertləri artıq “tank kansleri” ləqəbini qazanmış Almaniyanın hökumət başçısının bu çağırışlarının Avropa ölkələrinə qısa müddətdə fayda verəcəyinə qətiyyən inanmırlar. Onların fikrincə, Avropa ölkələri onilliklər boyu hərbi istehsaldan imtina etməklə, çox vaxt itiriblər. İndi hərbi sənaye komplekslərinin müasur tələblərə uyğun yenidən qurulmasına külli miqdarda maliyyə vəsaiti lazımdır. Və Avropa ölkələrinin həmin maliyyə vəsaitlərini öz dövlət büdcələrindən ayıracaqları təqdirdə, daxili sosial problemlərlə də üzləşə bilərlər.
Üstəlik, bütün bunlar mümkün olsa belə, Avropa Birliyi hərbi istehsalda itirilmiş zamanı qapatmaq şansına sahib deyil. Çünki Avropa ölkələrinin hərbi ehtiyaclarının “qoca qitə”də silah istehsalı hesabına qapadılması üçün ən azı 10-15 illik zaman lazımdır. Halbuki, Avropa Birliyini gözləyən hərbi təhlükənin aradan qaldırılması üçün o qədər vaxt yoxdur. ABŞ-da Donald Trampın prezident seçilməsi Rusiyanın Ukrayna savaşından üstün mövqelərlə çıxmasına imkan yarada bilər. Bu haldasa, Kremlin Ukraynaya fəal dəstək vermiş Qərb ölkələrinə, o cümlədən də, Avropa Birliyinə qarşı “qısas əməliyyatı”na hazırlaşmağa başlayacağı qətiyyən şübhə doğurmur.
“Yeni Müsavat”
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- Ermənistan uzun fasilədən sonra yenə sərhəddə təxribata əl atdı. Sizcə, bölgədə gərginliyi hansı gəlişmə tətikləyir?
- Baş verənlərlə bağlı üç variantım var. Birincisi, erməni hərbçisi özbaşına atəş açıb. İkincisi, hansısa xarici gücün əmri ilə bu təxribatı törədiblər. Üçüncüsü, Ermənistan hakimiyyətinin özü bunda maraqlı olub, iki əvvəl “itirdikləri” yüksəklikləri almaq üçün buna gedib.
İkinci və üçüncü ehtimalı yüksək hesab etmirəm. Ermənistan Müdafiə Nazirliyi də olaydan dərhal sonra açıqlama verdi ki, hərbçiləri atəş açıb. Həmin hərbçini cəzalandıracaqları haqda bir bəyanat da verdilər. Bizim üçün bunun necə baş verməsinin önəmi yoxdur, təxribatdırsa, adekvat cavabını verəcəyik, verdik də.
Bir müddət əvvəl Nikol Paşinyanın açıqlaması olmuşdu ki, Ermənistan ordusunda “5-ci kolon” var. Əslində, bunu dedikdə Rusiyanı nəzərdə tuturdu. Paşinyan nə qədər Qərbə yaxınlaşsa da, başqa bir ölkənin Ermənistan ordusuna “5-ci kolon”u ola bilməz. Təsadüfi deyil ki, erməni ordusunun zabit heyətinin 95 faizi keçmiş SSRİ və Rusiyanın hərbi məktəblərinin məzunudur. Bir hissəsi Rusiya xüsusi xidmət orqanlarına bağlı ola bilər.
- Bəs Rusiyanın hərbi agenturasının bu təxribatı törətməkdə məqsədi nədir?
- Məqsəd vəziyyəti gərginləşdirmək və Rusiyaya ehtiyacın yarandığını göstərmək ola bilər. Bununla da Paşinyana təzyiqi artırmaq... Bu ehtimal üzərində də fikir söyləmək olar.
Bəzən Qərbin adını da çəkirlər ki, o da maraqlı ola bilər. Bəs Qərbin, xüsusən də Avropa və Fransanın bunda məqsədi nədir? Guya bununla Ermənistanı qoruya biləcəklər? Əksinə, Azərbaycan belə təxribatlara adekvat cavab verəcək, Ermənistanı Fransa da, ABŞ də qoruya bilməyəcək. Buna görə də, Rusiya ehtimalı daha ağlabatan görünür.
Bir məlumat da bundan ibarətdir ki, təxribatçılar “Yerkrapa” dəstəsinin üzvləri olub. Bu dəstə yarandığı gündən işğalçılıq siyasətini Rusiya hərbçiləri ilə birgə həyata keçirmişdi.
- Baş verənlərin qarşıdurmaya çevrilmə ehtimalı varmı?
- Buna inanmıram. Bu, 19 sentyabr antiterror tədbirlərindən sonra ən ciddi insidentdir. Biz vəziyyəti gərginləşdirməkdə maraqlı deyilik. Son insidentə lazımi cavabı verdik. Ağılları və məntiqləri qalıbsa, təxribata getməyəcəklər. Çünki təxribat böyük toqquşmaya səbəb ola bilər. Bu durumda 8 kəndimizi hərbi yolla qaytara və Qərbi Zəngəzura daxil ola bilərik. Paşinyan bunu anlayır.
Əslində, belə təxribatlar ən böyük təhlükəni Paşinyan üçün yaradır. Ermənistan baş naziri bu təxribatların hansı məqsədlə törədildiyini anlamalıdır. Bir gün bu təxribatı törədənlər silahlarını onun özünə qarşı da çevrilə bilərlər. Buna görə də, Paşinyan daha çox sülhdə maraqlı olmalıdır.
Hesab edirəm ki, son insident Paşinyanı Azərbaycanla sülh danışıqlarına daha çox həvəsləndirməlidir. Başa düşməlidir ki, sülh müqaviləsini yubatmaqla özü və ölkəsinə böyük təhlükələr yaradır. Əgər orduya tam nəzarət edə bilmirsə, təxribatlar təkrarlana bilər.
- Ermənistan mediasında maraqlı bir məlumat dolaşır. Erməni mənbələrinin iddialarına görə, Basarkeçər, Çəmbərək və Mehridəki bir sıra dövlət qurumları, xəstəxanalar və banklar bağlanır, bu da yeni müharibə riski və ya bu ərazilərin Azərbaycana təhvil verilməsi ehtimalları ilə əlaqələndirilir. Sizin bu haqda fikriniz necədir?
- Ermənilər bu ərazilərdə çox da yaşamırlar. Ümumiyyətlə, ermənilər öz ölkələrini tərk etməyə niyyətlidirlər. Erməni o millətdir ki, onun üçün vətən anlayışı yoxdur. Torpaqlarımızın uzun illər işğalda saxladılar, özlərindən də nağıl uydurublar ki, guya minillərdir bu ərazilərdə yaşayırlar.
“Minillərlə” yaşamısınızsa, niyə bu qədər tez qoyub qaçdınız? Yəni vətən anlayışları yoxdur, harada yaxşı şərait varsa, gedib orada yaşaylrlar. Məsələn, Rusiya, Fransa və ABŞ-də. Təsəvvür edin ki, Ermənistan müstəqil olandan bəri ölkəni 1 milyondan çox insan tərk edib, əhalinin sayı onsuz da azdır.
Ermənilər adıçəkilən ərazilərdə də yaşamağa həvəsli deyillər, çünki orada heç bir perspektiv və inkişaf yoxdur. Bəli, canlarında o qorxu da var ki, Azərbaycan bu əraziləri də geri ala bilər. Qorxu, üstəgəl, iqtisadi çətinliklərə görə əraziləri tərk edib ya qohumlarının yanlarına sığınırlar, ya da Rusiyada fəhləlik edirlər. Bir sıra dövlət müəssisələri də ona görə bağlanır ki, artıq onlara tələbat olmur. Əhali azdırsa, dövlət orqanlarına da ehtiyac qalmır.
- Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Qarabağ ermənilərini geri qaytarmağa hazır olduqlarını bildirir. Sizcə, Kremlin bunda məqsədi nədir: 2025-ci ildə çıxmalı olan sülhməramlıların bölgədə qalmasını təmin etmək, yoxsa yenidən separatizmi alovlandırmaq?
- Məncə, Rusiya xarici işlər nazirinin müavinin (Mixail Qaluzin) açıqlamaları təxribat xarakterlidir. Bunu Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaq kimi qiymətləndirirəm. Deyir ki, Rusiya hərbi kontingenti qala da, ermənilərin Qarabağa qayıdışını təmin edə də bilər. Hər ikisi Azərbaycanın daxili məsələsidir.
10 noyabr bəyanatına görə, Rusiya hərbi kontingenti gələn il – 2025-ci ildə ərazimizdən çıxmalıdır. Tərəflərdən biri etiraz etməsə, çıxıb getməlidirlər. Biz də uzatmaq istəmirik və qərarımıza da hörmətlə yanaşmalıdırlar. Çünki ehtiyac yoxdur.
“Ermənilərin qayıdışı”ndan danışırlar, məgər biz erməniləri Qarabağdan qovmuşuq? Təklif etdik ki, Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edib yaşayın. İstəmədilər, çıxıb getdilər, birinin də burnu qanamadı. İndi də qayıtmaq istəmirlər, çünki Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etmək istəmirlər, öz seçimləridir. Heç Nikol Paşinyan 19 sentyabr əməliyyatlarından sonra bir dəfə də deməyib ki, ermənilər Qarabağa qayıtmalıdırlar. Çünki özü də istəmir, artıq Ermənistanda yerləşdiriblər.
- Ermənistan baş naziri bunu niyə istəmir?
- Əgər o bunu istəsə, biz də tələb edəcəyik ki, azərbaycanlılar Qərbi Zəngəzura qayıtmalıdır. Paşinyan bunu istəmədiyi üçün ermənilərin qayıtmasını da istəmir. Amma ruslar tutub durublar ki, ermənilər istəməsələr belə, Qarabağa qayıtmalıdırlar. Necə qaytaracaqsan? Özləri gəlmək və bizim qanunlarla yaşamaq istəmirlər. Biz Xankəndi və ətrafında məskunlaşdırma prosesinə başlamışıq.
Belə açıqlamalar Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaq kimi qiymətləndirilməlidir. Hesab edirəm ki, rəsmi səviyyədə bu cür bəyanatlara adekvat cavab verməliyik. Düzdür, Rusiya ilə münasibətləri gərginləşdirmək istəmirik. Amma heç olmasa, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin açıqlaması olmalıdır ki, bu, bizim daxili məsələmizdir, özümüz həll edəcəyik, başqa şeylərə ehtiyac yoxdur. Ceyhun Bayramov da ötən ilin yekunlarına dair mətbuat konfransında da bildirdi ki, bəli, müddət 2025-ci ilədəkdir.
- Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri deyir ki, sülhməramlıların rolu dəyişib. Rus diplomatın bu sözünü necə şərh etmək olar? Hesab etmək olarmı ki, Kreml sülhməramlıları Azərbaycan ərazisində saxlamaq üçün onlara fərqli status və ya rol biçməyə çalışır?
- “Rolu dəyişib” deyəndə onlar artisdirlər, nədirlər, gündə bir rol oynayırlar?! Bir ara dedilər ki, ərazilərin minlardan təmizlənməsində iştirak edə bilərlər. Bu da nağıldır. Biz minaların təmizlənməsində peşəkar səviyyədə məşğul oluruq, ANAMA bu işin öhdəsindən gəlir. Belə mütəxəssisləri yetişdirmək üçün aylarla, illərlə vaxt lazımdır. Sıravi rus hərbçisi minatəmizləyənə necə çevrildi? Minatəmizləmə işində bizə dəstək verən bütün ölkələr və beynəlxalq təşkilatlara təşəkkür edirik.
Sadəcə Rusiya burada qalmaq üçün müxtəlif bəhanələr uydurur. İndi orada erməni yoxdur, təhlükəsizlik məsələsində də həll etmişik. Belədirsə, sülhməramlılara nə ehtiyac var? Ermənilərə görə gəlmişdilər, guya ayırıcı xətt olacaqdılar. Erməni yoxdursa, ayırıcı xətt də yoxdur.
Nə uyduracaqlarını da bilmirlər, gündə min bəhanə ilə gəlirlər. Bizim bununla bağlı rəyimiz bəllidir. Başda Prezident İlham Əliyev və cəmiyyətimiz olmaqla, Rusiya hərbi kontingentinin qalma müddətinin artırılmasını istəmirik. Çünki bu, gələcəkdə bizə təhlükə yarada bilər. Müddət uzadılsa, burada hərbi baza yaratmağa da cəhd edərlər. Bizim bu məsələ ilə bağlı iki müsbət təcrübəmiz də var.
Müstəqilliyimizin ilk illərində Rusiya hərbi bazalarını ölkəmizdən çıxardıq. 2000-ci illərdə, elə Prezident İlham Əliyevin dövründə Qəbələ RLS ilə bağlı müqaviləni uzatmadıq. Bu da üçüncü müsbət təcrübə olar: 2025-ci ildə Rusiya hərbi kontingentini xoşluqla yola salarıq.
Bundan sonra da Ermənistanın hər hansı təxribatına beşqat cavab verib, artıqlaması ilə qisas alacağıq.Bu sözləri Axar.az-a ehtiyatda olan general-leytenant Yaşar Aydəmirov DSX-nin qisas əməliyyatı barədə danışarkən deyib.
O bildirib ki, DSX təxribatın həyata keçirildiyi postu darmadağın edib, postun yerləşdiyi əraziləri isə nəzarətə götürüb:
“Ermənistan ordusu yenə atəş açarsa, Azərbaycan Ordusu erməniləri cavab atəşi ilə yox, onların bir neçə döyüş postunu götürməklə susduracaq. Azərbaycan-Ermənistan şərti sərhədində əsas hakim yüksəkliklərdə bizim əsgərlərimiz yerləşir. Burada həm DSX-nin, həm Müdafiə Nazirliyinin, həm də Daxili Qoşunların bölmələri xidmət aparır. Belə davam edərlərsə, Ordumuz irəliləyib, onların ərazilərinə girəcək. Onsuz da həmin ərazilər bizim tarixi ərazilərimizdir. Ermənistan ordusu hansı istiqamətdə təxribat törətsə, biz həmin istiqamətdə ərazilərə nəzarəti tam təmin edəcəyik”.
Qeyd edək ki, 12 fevrlada Ermənistan bölmələri Nerkin-Hand yaşayış məntəqəsinin yaxınlığında yerləşən mövqelərindən əsgərlərimizə atəş açıb və bir əsgərimiz yaralanıb. DSX-nin 13 fevrlada keçirdiyi qisas əməliyyatı nəticəsində 4 erməni əsgər məhv edilib, yaralılar var. Həmçinin atəşin açıldığı döyüş mövqeyi darmadağın edilib.
Kult.az AMEA-nın əməkdaşı, dosent Zaur Əliyevlə müsahibəni təqdim edir.
- İranda bir sıra rəsmi və dini şəxslər, eləcə də tarixçilər Gülüstan və Türkmənçay müqaviləsinin İranı parçaladığını düşünürlər. Bu iddialarda həqiqət payı nə qədərdir?
- Bu müqavilələr bağlanan zaman Azərbaycan İranın tərkibində olmayıb. Bunu birdəfəlik bütün dünya qəbul etməlidir. İran adlanan dövlət tarixdə olmayıb. Bugünkü İran deyilən ərazilər Səfəvilər, Əfşarlar və digər dövlətlərimizin əraziləri idi. “İran coğrafiyası” anlayışı yoxdur. Bu konkret türk coğrafiyasıdır və ora Azərbaycan xalqının, dövlətlərinin bazasını təşkil edən 32 türk tayfasının tarixin bütün dövrlərində yaşamış dədə-baba yurdudur. Müqavilələrə gəldikdə isə Azərbaycan ayrı-ayrı xanlıqlardan ibarət ölkə idi və mərkəzləşdirilmiş dövlət strukturu yox idi. Bu iki müqavilə də Qacar dövləti ilə Rusiya arasında Azərbaycanın bölüşdürülməsi xarakteri daşıyır. Sadəcə olaraq, bir xalqın, 32 tayfanın yurdu olan əraziləri iki dövlət - Rusiya İmperiyası və Dövləti-Qacariyyə öz arasında bölüşdürüb. Dövləti-Qacariyyənin də bu addımı atması Britaniyanın təsiri idi. Rusiyanı Hindistandan uzaqlaşdırmaq üçün türk torpaqlarını onlara verməyə razılaşıblar. 1813-cü ilin 12 oktyabrında “Gülüstan” sülh müqaviləsindən əvvəl Azərbaycanın ümumi ərazisi 480 min kvadrat kilometr olub. Müqaviləni Dövləti-Qacariyyə tərəfdən şahın vəkili Mirzə Əbdül Həsən xan, Rusiya tərəfdən isə Ratişev imzalayıb. 11 maddədən ibarət müqavilə ilə yurdumuz amansızcasına bölüşdürüldü, düşmənçiliyə son qoymaq üçün iki istilaçı ölkə bundan sonra “əbədi dostluq şəraitində yaşayacaqlarına” söz verdilər. 32 tayfanın bir hissəsi Arazın bir tərəfində, digəri isə o tərəfdə qaldı. Qacar şahı özünün və taxt-tac varisləri adından Qarabağ, Gəncə, Şəki, Şirvan, Dərbənd, Quba, Bakı xanlıqlarını və Talış xanlığının rus imperiyasının hakimiyyəti altında olan ərazilərini, həmçinin bütün Dağıstan, Gürcüstan (Şuragel vilayətiylə birgə), İmeretiya, Quriya, Minqreliya və Abxaziyaya çəkilmiş sərhəd və Qafqaz sərhəd xətti arasında yerləşən bütün ərazilərin və orada yaşayan millətlərin Xəzər dənizinə qədər rus imperiyasına məxsus olmasına razılığını bildirdi. Lakin bu, Rusiyanın işğalçılıq planlarının birinci hissəsi idi. 1828-ci il fevralın 9-da Təbriz yolunun üç verstliyində yerləşən kiçik Türkmənçay kəndində ikinci sülh sazişinin sonuncu iclası keçirildi. Fevral ayının 10-da “İsanın anadan olmasının 1828-ci ilində” gecə, münəccimin təyin etdiyi vaxtda, saat 12:00-da barışıq paktı imzalandı. Müqaviləni Rusiya tərəfindən İvan Paskeviç, İran tərəfindən isə Mirzə Əbdül Həsən xan imzaladılar. Müqaviləyə görə, İrəvan və Naxçıvan Rusiyaya verildi, Xəzər dənizi Rusiyanın daxili dənizi hesab edildi. Bundan sonra ermənilərin kütləvi surətdə Azərbaycan ərazilərinə köçürülməsi başladı və xüsusi köçürülmə komitəsi yaradıldı. 1828-1829-cu illərdə İrandan 40-50 min, Türkiyədən 90 min erməni Azərbaycana köçürüldü. Tanınmış rus tədqiqatçısı Şavrov ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsi prosesini araşdırdıqdan sonra 1911-ci ildə yazırdı: “Hazırda Cənubi Qafqazda yaşayan 1 milyon 300 min erməninin 1 milyondan çoxu bu diyarın yerli əhalisi deyil. Onları bura biz köçürüb gətirmişik”.
- “Əgər Gülüstan və Türkmənçay müqaviləsi olmasaydı, hazırki Azərbaycan əraziləri İranın tərkibində qalacaqdı” deyə bir fikir var.
- Nadir şahdan sonra İranda başıpozuqluq yenidən baş qaldırdı və Ağa Məhəmməd Şah Qacarın hakimiyyətə gəlməsinədək davam etdi. Şübhəsiz ki, yeni şah böyük sərkərdə və ziyalı idi. Üstəlik, Ağa Məhəmməd Şah Qacarın yeni dövlət yaratmaq məqsədinin “Fars-İran hökmranlığı”na heç bir aidiyyəti ola bilməz. Buna ən bariz nümunə Qacarın vahid dövlət ətrafında birləşmək naminə Urmiya Xanlığının xanı Əli xan Əfşara yazdığı məktubdur. Həmin məktubda Qacarlar dövlətinin qurucusu yazırdı: “Türk tayfaları Əfşarlar və Qacarlar bir-birilə müharibə aparmaqla ümumu düşmənin qələbəsi üçün imkan yaradırlar. Qacar tayfaları ilə ittifaq bağlamaqla Əfşar tayfaları öz vilayətlərinin müstəqilliyini qoruya bilərlər və heç kimin onların torpaqlarına hücum etməyə cəsarəti çatmaz”. Ona görə də hesab edirik ki, Ağa Məhəmməd Şah Qacar Əfşarların süqutundan sonra ortaya çıxan bütün xanlıqları, o cümlədən Cənubi Azərbaycan xanlıqlarını yeni dövlətın ətrafında birləşdirdiyi kimi, çox haqlı və təbii olaraq Şimali Azərbaycan da daxil olmaqla, Cənubi Qafqazı da bu birliyin, vahidliyin içində görmüşdü. Rusiyanı özünə düşmən bilməsi onun Şuşada rus agentləri tərəfindən qətl edilməsi ilə nəticələndi. Ondan sonra hakimiyyətə gələn şəxslər Əfşarlar kimi türk olsalar da, onlar Səfəvilər dövründə mövcud olmuş türklük əhval-ruhiyyəsini saxlamadılar, dövlətin xarakterini dəyişdirib Şah Abbasın dövründə başlanan fars ənənələrini davam etdirdilər. Dövlətin ideologiyası özünün türk-Azərbaycan mahiyyətindən uzaqlaşıb farsçılıq rəngini aldı. Ona görə də bu gün istər İran, istərsə də Avropa tarixçiləri Əfşarların hökmranlığını bir türk dövlətinin mövcudluğu kimi deyil, fars dövlətçiliyinin nümunəsi sayırlar. Doğrudur, Qacarların bir türk sülaləsi olmasını əsasən nə dünya tarixşünaslığı, nə də bölgənin türk, fars, ərəb və başqa tarixçiləri inkar etmirlər. Öncə, türk-moğol haklimiyyəti, ancaq əsasən Səfəvilər dönəmindən başlayaraq Qarabağın, Gəncənin, Şirvanın, Şəkinin, İrəvanın və onlara yaxın ərazilərin hakimləri Qacarlar olmuşlar. Buna görə bu müqavilələr olmasaydı, regionda Qacar dövləti qalacaqdı və nə Rusiya, nə Amerika, nə Britaniya, nə də Fransa kimi dövlətlər burada Rza şah kimi, Xomeyni kimi satqınların rəhbərlik etdiyi İran adlı dövləti yarada biləcəkdi.
- İran tez-tez Naxçıvana ərazi iddiası edir. Bu iddianın hansısa əsasları varmı və burada hər hansısa bir təhlükə törədilə bilərmi?
- Gəlin bu məsələyə qısa cavab verim. İran iqtisadi, siyasi və istənilən cəhətdən kiçik ölkələrə təsir edə bilər, amma Azərbaycana deyil, bunun üçün kifayət edən resurs və iradə yoxdur, çünki çoxlu daxili problemlər var və bu daxili problemlərdən də ən böyüyü 35 milyon azərbaycanlı və 10 milyona yaxın tarixən bizə bağlı türk xalqlarıdır. İran hansı səviyyədə nə danışır-danışsın, bu, sadəcə sözdür - öz daxili auditoriyasına hesablanmış sözlər.
Naxçıvan məsələsinə gəldikdə, bütün dünyada nüfuzlu alimlər təsdiq edirlər ki, buranın ən azı 7.500 il yaşı var və bu torpaqlarda türklər yaşayanda fars adlanan millətin adı heç bir qaynaqda, abidədə və yazılı mənbələrdə yox idi. Naxçıvanın nəinki əhalisi, daşı, torpağı belə türk qoxuyur. İranın bura iddia etməsi sadəcə mənasız söz yığnağıdır. Bu iddianı irəli sürənlər Xiyabanini, Səttərxanı, Pişəvərini yada salsın, bu, səslərini kəsməyə kifayət edər.
- Əli Xamenei tez-tez Gülüstan və Türkmənçaydan danışarkən, Qafqazın 17 şəhəri iddiasını ortaya atır, deyir ki, bu şəhərlər İrandan alınıb. Bu şəhərlər hansılardır?
- Qumdan və Tehrandan istiqamətləndirilən hədəflərə hesablanmış İrəvan (Ermənistan), Tiflis, Batumi, Sarvan (Marneuli), Rustavi (Gürcüstan), Dərbənd (Dağıstan), Beyləqan, Bakı, Bərdə, Gəncə, Quba, Şəki, Lənkəran, Salyan, Mingəçevir, Sumqayıt və Şuşa (Azərbaycan) şəhərləri daxil olmaqla, “Qafqazın 17 şəhəri” strategiyası İranın “Qafqaz siyasəti”nin əsas tərkib hissəsidir. Bütün bunları uzlaşdırmaq üçün “Aran” Mədəni Müəssisəsi adlı mərkəzi yaradaraq, həmin şəbəkələrin koordinasiya şəklində fəaliyyətini nizamlanır. İranın Tehran, İsfahan, Yəzd, Qəzvin, Qum, Ərdəbil, Məşhəd, Kirman, Mazandaran, Rəşt, Lahican, Şiraz və digər universitetlərində çalışan mütəxəssislər tərəfindən hazırlanan layihələr öncə XİN-ə və buradan isə “Aran” Mədəni Müəssisəsinə təqdim olunur. Bu proyektlərdə “Qafqazda iri şəhərlərin və onların çevrəsindəki coğrafi ərazilərin qədim İran torpaqları” mövzusu İranın televiziya və radio kanallarında, qəzet və jurnallarında uzun müddətdir ki, geniş şəkildə təbliğ olunur. Digər tərəfdən isə bu strategiya bütün orta məktəb və universitetlərin dərsliklərinə daxil edilibdir. Bununla da hər bir İran vətəndaşının beynində “Güney Qafqaz İranın tarixi coğrafi ərazisidir” fikri yaradıblar. Bunu illərdir edirlər, lakin 44 günlük müharibə və 24 saatlıq anti-terror əməliyyatı İran adlanan dövlətin gələcəyini şübhə altına alıb. Çox az adam bilir ki, Qarabağın 30 il işğalda qalması, Qərbin Azərbaycana kömək etməməsinin bir səbəbi də İranla NATO arasında olan gizli müqavilədir. İran NATO ilə münasibətlərdə güzəştlərə sadəcə bir səbəbə görə gedirdi: Qarabağın Azərbaycanın tərkibinə qatılmasına imkan verməməlidir. Çünki Azərbaycan öz ərazilərinə tam sahib olandan sonra İrandakı teokratik rejim üçün böyük təhlükələr ortaya çıxa bilərdi. Buna görə də İranda təhsil almış kadrların sayəsində Azərbaycan əhalisinin diqqəti Qarabağa deyil, daha çox “Fələstin məsələsi”nə yönəldilməli idi, “islam” və “Əhli-Beyt” pərdəsi altında xomeyniçilik Azərbaycan gəncləri arasında yayılmalı idi və s. Lakin onlar bu məsələdə ciddi uduzdular və bu gün Qarabağ qələbəsi şimallı-cənublu azərbaycanlıların qüruruna çevrildi. İranda dini hakimiyyət anlayır ki, onların sonuna az qalıb.
Artıq çox adam bilir və görür ki, islam dini adı altında İran mollakratiya rejiminin çoxsaylı ”mərasimləri” mövcuddur. Faktiki olaraq hər ay islamın ilkin çağında yüksək imtiyazları olan bir sıra xadimləri bəhanə edərək, məscidlərdə, mədrəsələrdə, bir sıra cəmiyyətlərdə mərasimlər keçirilir. Demək olar ki, Azərbaycanın hər yerində, hətta qədim torpağımız olan Borçalıda İran mollakratiya rejiminin dini təlim mərkəzlərində təhsil almış kadrlar “rövzəxanlıq” adı altında moizələr oxumaqla soydaşlarımızın cibini soyurlar. İslam dininə heç bir aidiyyəti olmayan mövhumatçı uydurma rəvayətlər söyləməklə, yalandan göz yaşları tökməklə və “dindoş”luq edərək ciblərini doldurur, insanların humanizmindən, dinə olan sevgisindən sui-istifadə edərək, onları iranyönlü zümrəyə çevirirlər. Soyğunçuluqla yanaşı, “şiə təriqəti” adı ilə soydaşlarımızı digər müsəlman əhalisinə qarşı yönəltməyi də hədəfləyiblər. Belə bir durum bəşəri faciənin dəhşətlərindən biridir. Bir yandan bilgisiz soydaşlarımızın cibini soy, digər yandan isə soydaş toplumlar arasında düşmənçilik yay. Elə Ermənistanın, Rusiyanın, Amerikanın, Birtaniyanın, Fransanın strateji hədəflərindən biri də budur. Lakin daha bunlar keçmir.
Fevralın 14-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva xalqımızın müqəddəs and yeri olan Şəhidlər xiyabanını ziyarət ediblər.
"Dövlət başçısı və birinci xanım Azərbaycanın azadlığı, müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizədə canlarından keçmiş qəhrəman Vətən övladlarının əziz xatirəsini ehtiramla yad edərək, “Əbədi məşəl” abidəsinin önünə gül dəstələri qoyublar.
Prezident İlham Əliyev və ailə üzvləri paytaxt Bakının mənzərəsini seyr ediblər.
Fevralın 14-də andiçmə mərasimindən sonra Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Fəxri xiyabana gəlib müasir müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu, xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin məzarını ziyarət edərək xatirəsini ehtiramla yad ediblər.
"Dövlət başçısı və birinci xanım Ulu Öndərin məzarı önünə gül dəstələri qoydular.
Sonra Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva görkəmli oftalmoloq-alim, akademik Zərifə xanım Əliyevanın məzarını ziyarət etdilər və üzərinə gül dəstələri qoydular.
Tanınmış dövlət xadimi Əziz Əliyevin və professor Tamerlan Əliyevin məzarlarının üstünə də gül dəstələri düzüldü.
Nazirlər Kabineti istefa verib.
Azərbaycan Konstitusiyasının 116-cı maddəsində nəzərdə tutulan bütün zəruri addımlar yerinə yetirilib.
Konstitusiyanın 116-cı maddəsinə əsasən, yeni seçilmiş Prezident vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə istefa verir.
Konstitusiyanın 118-ci maddəsinə görə, Baş naziri Milli Məclisin razılığı ilə Prezident təyin edir. Baş nazir vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Prezident öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Nazirlər Kabinetinin istefa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. Milli Məclis Baş nazir vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Prezidentin təqdim etdiyi namizədlərin Baş nazir vəzifəsinə təyin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Prezident Baş naziri Milli Məclisin razılığı olmadan təyin edə bilər.
Konstitusiyanın 121-ci maddəsinə əsasən, Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər də müəyyənləşib. Baş nazir, Baş nazirin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı rəhbəri vəzifəsinə seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali təhsilli, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan vətəndaşı təyin edilir. Konstitusiyanın 122-ci maddəsində isə qeyd edilib ki, Baş nazir, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya təyinatlı vəzifə tuta, elmi, pedaqoji və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoji və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər.
Fevralın 14-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Milli Məclisdə andiçmə mərasimi keçirilib.
Prezident İlham Əliyev andiçmə mərasimində nitq söyləyib.
***
Fevralın 14-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Milli Məclisdə andiçmə mərasimi keçirilir.
"Mərasim iştirakçıları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevi hərarətlə qarşıladılar.
Ümumxalq səsverməsi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş İlham Heydər oğlu Əliyevin andiçmə mərasimi açıq elan olundu.
Silahlı Qüvvələrin əsgərləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ştandartını (bayrağını) təntənəli marşın sədaları altında səhnəyə gətirdilər.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri Fərhad Abdullayev və Konstitusiya Məhkəməsinin hakimləri səhnəyə dəvət olundular.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri Fərhad ABDULLAYEV çıxış edərək dedi:
- Hörmətli xanımlar və cənablar.
Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 2024-cü il 13 fevral tarixli qərarı ilə növbədənkənar Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinə dair Mərkəzi Seçki Komissiyasının nəticələrini təsdiq edərək, cənab İlham Heydər oğlu Əliyevi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti elan etmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş cənab İlham Heydər oğlu Əliyev Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 103-cü maddəsinə uyğun olaraq, Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə andiçməyə dəvət olunur.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham ƏLİYEV əlini Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının üzərinə qoyaraq and içdi:
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm!
Sonra Prezident müqəddəs “Qurani-Şərif”ə əl basaraq and içdi:
- Əlimi “Qurani-Şərif”ə basaraq and içirəm: Azərbaycan xalqının əsrlər boyu yaratdığı milli mənəvi dəyərlərə və ənənələrə sadiq olacağam, onları daim uca tutacağam.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndi.
Prezident İlham Əliyev təzim edərək, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını öpdü.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev andiçmə mərasimində nitq söyləyir.
***
Fevralın 7-də keçirilmiş növbədənkənar prezident seçkilərində qalib gələn İlham Əliyevin andiçmə mərasimi başlayıb.
Tədbir Milli Məclisdə keçirilir.
Mərasimdə Azərbaycanın dövlət rəsmiləri, Milli Məclisin deputatları iştirak edirlər.
Qeyd edək ki, Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Prezidenti seçkilərinin nəticələrini təsdiqləyib, seçkilərdə ən çox səs toplamış, namizədliyi Yeni Azərbaycan Partiyası tərəfindən irəli sürülən İlham Heydər oğlu Əliyev Prezident elan edilib. Konstitusiyanın 103-cü maddəsinə əsasən, Azərbaycan Prezidenti seçilmiş şəxs seçkilərin yekunları haqqında məlumatın elan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə and içir.
Andın mətni belədir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”.
And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır.
Qeyd edək ki, İlham Əliyev 92,12 faiz səslə prezident seçkilərində qalib gəlib.
Bundan sonra da Ermənistanın hər hansı təxribatına beşqat cavab verib, artıqlaması ilə qisas alacağıq.
Bu sözləri Axar.az-a ehtiyatda olan general-leytenant Yaşar Aydəmirov DSX-nin qisas əməliyyatı barədə danışarkən deyib.
O bildirib ki, DSX təxribatın həyata keçirildiyi postu darmadağın edib, postun yerləşdiyi əraziləri isə nəzarətə götürüb:
“Ermənistan ordusu yenə atəş açarsa, Azərbaycan Ordusu erməniləri cavab atəşi ilə yox, onların bir neçə döyüş postunu götürməklə susduracaq. Azərbaycan-Ermənistan şərti sərhədində əsas hakim yüksəkliklərdə bizim əsgərlərimiz yerləşir. Burada həm DSX-nin, həm Müdafiə Nazirliyinin, həm də Daxili Qoşunların bölmələri xidmət aparır. Belə davam edərlərsə, Ordumuz irəliləyib, onların ərazilərinə girəcək. Onsuz da həmin ərazilər bizim tarixi ərazilərimizdir. Ermənistan ordusu hansı istiqamətdə təxribat törətsə, biz həmin istiqamətdə ərazilərə nəzarəti tam təmin edəcəyik”.
Qeyd edək ki, 12 fevrlada Ermənistan bölmələri Nerkin-Hand yaşayış məntəqəsinin yaxınlığında yerləşən mövqelərindən əsgərlərimizə atəş açıb və bir əsgərimiz yaralanıb. DSX-nin 13 fevrlada keçirdiyi qisas əməliyyatı nəticəsində 4 erməni əsgər məhv edilib, yaralılar var. Həmçinin atəşin açıldığı döyüş mövqeyi darmadağın edilib.