 |
|
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü mərhələli şəkildə bərpa edir. İşğal olunmuş rayonların azad edilməsindən sonra, artıq növbəti mərhələdə Qazaxın 4 kəndinin Azərbaycana qaytarılması gerçəkləşir. Digər 4 anklav kəndin də yaxın vaxtlarda Azərbaycanın yurisdiksiyasına qaytarılması gözlənilir.Tarixi aspektdən baxsaq, vaxtilə Sovet Rusiyasının qərəzli siyasəti nəticəsində Ermənistana verilmiş Zəngəzur və Göyçə gölünün şərq hissəsində yerləşən ərazilər də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə məxsus olub. Bunu həmin dövrə aid bir sıra sənədlər və xəritələr də tam şəkildə sübut edir.
Bəs görəsən yaxın perspektivdə bu ərazilərin müzakirə mövzusu olması gözlənilirmi?
Mövzu ilə bağlı Yenisabah.az-a danışan keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarlı bildirib ki, əgər sərhədlərin təyini prosesində sovet dövrünə aid bütün xəritələr əsas götürülsə, bundan bəhs etmək olar:
“Buna aid bizim bəzi öhdəliklərimiz var. Biz Almatı deklorasiyasına qoşulmuşuq. Amma o demək olar ki, xırda, daha dəqiq desək, 1 səhifəlik sənəddir. Almatı deklorasiyasına baxsaq, sənəddə göstərilir ki, sərhədlər qarşılıqlı şəkildə müəyyən olunmalıdır və bu şəkildə ərazi bütövlüyü tanınmalıdır. Yəni müəyyən danışıqlar olmalıdır. Daha sonra danışıqlar nəticəsində sərhəd xətti müəyyən olunandan sonra suverenliyin qarşılıqlı şəkildə tanınması öhdəlik kimi sənəddə qeyd edilib. Biz hazırda sərhədlərin müəyyən olunması mərhələsindəyik. Mən belə başa düşürəm ki, burada sovet dövrü xəritələri əsas götürülür. Bizdə adminstrativ sərhədlər 1920-ci ildən 1991-ci ilə qədər müxtəlif növlərdə təyin olunub”.
Sabiq nazir Göyçə gölünün şərq hissəsi və Zəngəzurun tarixi Azərbaycan torpaqları olmasının gündəmə gətirilməsinin vacib olduğunu vurğulayıb:
“Ermənistan təklif edir ki, 1975-ci ilin xəritələri əsas götürülsün. Azərbaycan isə sərhədin müxtəlif hissələrinə aid, fərqli illərin adminstrativ sərhədlərin nəzərə alınmasını istəyir. Düşünürəm ki, Azərbaycan üçün trateji əhəmiyyəti olan 2 məsələ mövcuddur. Birincisi, Göyçə gölünün şərq sahillərinə vaxtı ilə biz sahib idik. Biz bu vəziyyəti bərpa etməliyik və danışıqlarda bu mövzunu qaldırmalıyıq. Çünki Göyçə gölü cənubi Qafqazda ən böyük şirin su rezervinə sahib su hövzəsi hesab olunur. Biz bu gölə sahibliyi qismən də olsa, təmin etməliyik. İkinci strateji məsələ isə Azərbaycanla Naxçıvan arasında bağlantı olmalıdır. Bu da bizim strateji məqsədlərimizdəndir. Çünki vaxtilə Zəngəzur sovet dövründə Ermənistana verilib. Bu mövzunu da biz mütləq şəkildə gündəmə gətirməliyik”.
Avropa Parlamentini bir daha Azərbaycanın daxili işlərinə və məhkəmə proseslərinə müdaxiləni dayandırmağa çağırırıq.
Bunu Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Ayxan Hacızadə Avropa Parlamentinin 25 aprel 2024-cü il tarixli qətnaməsi ilə bağlı bildirib.
O qeyd edib ki, Avropa Parlamenti tərəfindən qəbul edilən qətnamə əsassızdır və Azərbaycanda insan hüquqları ilə bağlı vəziyyəti açıq şəkildə təhrif edir:
"Bu kimi birtərəfli və qərəzli qətnamələrin adekvat olaraq dəyərləndirilmədən avtomatik şəkildə qəbulu Avropa Parlamenti üçün çoxdan adi hala çevrilib.
Bu addım, Avropadakı bir sıra qüvvələrin Azərbaycanla münasibətlərin daha da pisləşməsinə yönəlmiş açıq siyasi sifarişindən başqa bir şey deyil".
XİN rəsmisi vurğulayıb ki, belə mühitdə, Avropa Parlamentinin öz daxili mülahizələrini və şəxsi mənfəətlərini rəhbər tutan müəyyən qrup üzvləri sadəcə Azərbaycandakı vəziyyətin təhrif olunmuş mənzərəsini irəlilətməklə məşğuldurlar.
Bu qəbildən sənədləri qəbul etməyi təşviq edənlərin niyyəti həmçinin diqqəti Avropa cəmiyyətinin həqiqətən aktual sosial-iqtisadi və siyasi problemlərindən yayındırmaqdır.
Bundan əlavə, Azərbaycana qarşı sanksiya çağırışları yalnız Azərbaycan və Avropa ittifaqı arasında münasibətləri mürəkkəbləşdirir".
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev aprelin 26-da Berlində keçirilən XV Petersberq İqlim Dialoqunun Yüksək Səviyyəli Seqmentində çıxış edib.
Bu barədə "Report"un Berlinə ezam olunmuş əməkdaşı xəbər verir.
***
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev aprelin 26-da Berlində keçirilən “XV Petersberq İqlim Dialoqu”nun Yüksəksəviyyəli Seqmentində çıxış edir.
“Report”un Berlinə ezam olunmuş əməkdaşı xəbər verir ki, Azərbaycan lideri “XV Petersberq İqlim Dialoqu”nun ikinci gününə Almaniya Kansleri Olaf Şolts ilə birgə qatılıb.
***
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev aprelin 26-da Berlində keçirilən XV Petersberq İqlim Dialoqunun Yüksək Səviyyəli Seqmentində iştirak edir.
***
XV Petersberq İqlim Dialoqunun ikinci günü başlayır.
Prezident İlham Əliyev Almaniya Kansleri Olaf Şoltsun dəvəti ilə bu gün keçiriləcək XV Petersberq İqlim Dialoqunun Yüksək Səviyyəli Seqmentində iştirak edəcək.
Prezident İlham Əliyevin Almaniya Kansleri ilə həmin tədbirdə çıxışı gözlənilir.
Xatırladaq ki, dövlət başçısı aprelin 25-də Almaniyaya işgüzar səfər edib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin səfər çərçivəsində Almaniya Prezidenti və Almaniyanın xarici işlər naziri ilə görüşü gözlənilir.
XV Petersberq İqlim Dialoqunun ikinci günü başlayır.
Prezident İlham Əliyev Almaniya Kansleri Olaf Şoltsun dəvəti ilə bu gün keçiriləcək XV Petersberq İqlim Dialoqunun Yüksək Səviyyəli Seqmentində iştirak edəcək.
Prezident İlham Əliyevin Almaniya Kansleri ilə həmin tədbirdə çıxışı gözlənilir.
Xatırladaq ki, dövlət başçısı aprelin 25-də Almaniyaya işgüzar səfər edib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin səfər çərçivəsində Almaniya Prezidenti və Almaniyanın xarici işlər naziri ilə görüşü gözlənilir.
Xəbər verdiyimiz kimi, 24 il əvvəl ABŞ Dövlət Departamentinin xüsusi nümayəndəsi, Minsk Qrupunun həmsədri Keri Kavano tərəfindən ulu öndər Heydər Əliyevə təsəlli olaraq təqdim olunan Ağdam Cümə məscidinin bir parça daşı məscidə qaytarılıb.
Həmin həssas anları Prezidentin köməkçisi, Heydər Əliyev Fondunun icraçı direktoru Anar Ələkbərov açılış mərasimində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Qırğızıstan Prezidenti Sadır Japarova nümayiş etdirib.
Görüntüləri təqdim edirik:
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya gözlənilən səfərinin Füzuli-Berlin marşrutu üzrə başlanması - azad olunmuş ərazilərdən qlobal siyasətə ilk çıxış təkcə bu unudulmaz anı tarix səhifəsinə yazmaq məqsədi daşımırdı, həm də siyasi hesablamanın tərkib hissəsidir. Və məsələ heç də Əliyevin Japarovla birlikdə Qarabağda olduğu üçün zaman trafikindən qaynaqlanmır. Füzulidən Berlinə uçan Prezidentin portfelində Azərbaycana dividentlər gətirəcək məsələlər var.
İlham Əliyev Berlinə Şoltsun dəvəti ilə “15-ci Petersberq İqlim Dialoqu”nun Yüksək Səviyyəli Seqmentində iştirak etmək üçün gedib və COP29-a ev sahibliyi edəcək ölkənin rəhbəri kimi orada təmsil olunur. Berlin dialoqunda müzakirələr Bakıda baş tutacaq COP29 üçün istiqamətləri müəyyən edəcək. Və hazırda qlobal iqlim problemlərində iki istiqamət prioritetdir:
1. İqlim problemlərinin qarşısının alınması “yaşıl enerjiyə” keçidlə mümkündür;
2. İnvestorların “yaşıl enerji”yə kapital yatırması əhəmiyyətlidir və buna təşviq edilməlidirlər.
Prezident İlham Əliyev də Berlin gündəliyini bu prioritetlər üzərindən müəyyənləşdirib.
- Əliyev Berlinə azad olunmuş ərazilərdən gedərək, buranın artıq “təhlükəsiz bölgə” olduğunu nümayiş etdirdi: bu investorlar üçün vacib amildir;
- Bakının hədəfi azad olunmuş əraziləri “yaşıl enerji zonasına” çevirməkdir və Əliyevin portfelində də məhz investorları bu bölgəyə cəlb etmək var;
- Və ən mühüm amillərdən biri Azərbaycanın torpaqlarını azad etdiyinin, suverenliyinin bərpa olunduğunun mesajı praktiki olaraq Avropaya çatdırıldı: bu, xüsusilə Fransa başda olmaqla suverenliyimizin bərpasını qəbul etməyən, hələ də regiondkı reallığı dəyişdirə biləcəklərinə ümid edən qüvvələrə ünvanlanıb.
ABŞ Dövlət Departamentinin 2023-cü il üzrə insan haqlarına dair hesabatı bir daha Vaşinqtonun özünü dünyanın “nəzarətçisi” kimi apardığını göstərdi. Sual yaranır: ABŞ-a dünyada insan haqlarına nəzarət etmək missiyasını kim, yaxud hansı təşkilat verib? ABŞ-ın xarici siyasət idarəsi hansı haqda başqa ölkələrə “ağıl verir?”.
Artıq dünyada ABŞ-ın hər il ənənəvi olaraq açıqladığı “insan haqlarına dair hesabat” ciddi qəbul olunmur.
İkincisi, bu, birbaşa başqa dövlətlərin daxili işlərinə müdaxilədir və beynəlxalq hüquqa ziddir;
Üçüncüsü, ABŞ-ın bu hesabatları reallıqdan daha çox, siyasi ambisiyalara hesablanıb və hədəf seçdikləri ölkəni pisləyir, tərəfdaş hesab etdikləri ölkəni tərifləyirlər;
Dördüncüsü, bu cür hesabatlarda adətən birtərəfli yanaşma sərgilənir və yalnız “lazım” olan məqamlar əsas götürülür, adətən ikinci, yaxud üçüncü dərəcəli amerikalı diplomatların həmin ölkənin sosial şəbəkə seqmentində hansısa iddialara əsaslanan məlumatlarından ibarət olur;
Hesabatda Azərbaycanla bağlı irəli sürülən iddialar bunun reallıqdan uzaq olduğunu açıq şəkildə təsdiq edir.
Heç bir ciddi təhlil aparmadan Azərbaycana qarşı “insan haqlarının pozulması” kimi iddialar irəli sürülür. Eləcə də İrana casusluq əməlləri sübuta yetirilmiş şəxslər müdafiə olunur. Halbuki, ABŞ-ın məqsədi həqiqətən də demorkatik prinsiplər olsaydı İranın dini-klerikial dairələrin Azərbaycanda şəriət rejimi qurmaq planlarının icraçılarını “ictimai fəal” kimi təqdim etməzdi. Təkcə bu amil hesabatın məqsədinin siyasi təzyiqdaən başqa bir şey olmadığınlı deməyə əsas verir.
Hesbatda Azərbaycana qarşı iddiaların əsas mahiyyətini 44 günlük müharibə, 2022-ci ildə sərhəddə erməni təxribatından sonra baş verən qarşıdurma və 2023-cü ilin 20 sentyabrında Qarabağda suverenliyimizin bərpası məqsədilə separatizmə qarşı keçirilən əməliyyat təşkil edir. ABŞ Dövlət Departamenti torpaqlarımızın azad edilməsi və suverenliyimizin bərpasını qəbul etmir, əsasən ermənilərin maraqlarının müdafiəçisi kimi çıxış edir. Hərçənd, Azərbaycan torpaqları 30 ilə yaxın işğal altında qalanda ABŞ üç meymunu oynayırdı: guya görmürdü, eşitmirdi, bilmirdi; 44 günlük müharibədən sonra separatçıların suverenliyimizə qarşı təhdidlərini, hərbçilərimizin şəhid edilməsini də görməzdən gəlirdi. Amma “ermənilərin Qarabağdan getməsini” Azərbaycanda “insan haqlarının pozulması” kimi təqdim edir, hərçənd, rəsmi Bakı son ana qədər onların qalması üçün lazımi təhlükəsizlik tədbirlərini həyata keçirmişdi. Bu faktlar ABŞ Dövlət Departamentinin hesabatının uydurmadan başqa bir şey olmadığını, sırf siyasi maraqlara hesablandığını təsdiq edir.
Bütün bunların fonunda sual yaranır: Dünyada insan haqlarının qorunmasında özünü “nəzarətçi” kimi görən ABŞ-da real vəziyyət necədir, bu ölkədə insan haqları qorunurmu?
Hazırda ABŞ universitetlərində etiraz edən tələbələrə qarşı atılan addımlar başqa ölkələrə “dərs keçmək” istəyən bu ölkədə vəziyyətin ürəkaçan olmadığını göstərir. Qəzzada baş verənlərə sivil yolla etiraz edən tələbələrə qarşı açıq zorakılır aktları törədilir. Bunu hətta “Amnesty International” təşkilatı da etiraf edir.
Ümumiyyətlə ABŞ-da rasizm, islamafoviya, miqrantların hüquqlarının pozulması, həbsxanadalarda dözülməz şərait çılpaqlığı ilə ortadadır. Son 10 ilin statistikasında nəzər yetirdikdə bu ölkədə dəhşətli mənzərənin olduğunu görmək olar. Təsadüfi deyil ki, ABŞ “polis dövləti” kimi tanınır, xüsusilə müsəlman miqrantlara və qaradərili vətəndaşlara qarşı dözümsüzlük pik həddə çatıb.
Çikaqo Universitetinin araşdırmasına görə, ABŞ-da işə götürənlər ağdərililərə nisbətən qaradərililərin müraciətinə 50 faiz az baxırlar. Rəyçilər iş üçün edilən minlərlə müraciətin arasından daha çox Emili və Brendan kimi adları olan şəxslərə cavab verir, Lakişa, yaxud Camal kimilərsə sonuncu plana saxlanılır. Çünki ikincilərin qaradərili, yaxud miqrant olması ehtimalı 90 faizdən yuxarıdır. Bu ölkədə irqi ayrı-seçkilik satış mərkəzlərində də özünü göstərir. Mənzil və Şəhərsalma üzrə Federal Departamentinin araşdırmalarına görə, ev almaq üçün əlaqələndirici şəxslərlə danışıqlar aparanlar qaradərili müştərilərə ağdərilərlə müqayisədə 17 faiz daha az ev göstərirlər. Eyni tendensiya avtomobil satışı zamanı da özünü göstərir. Belə ki, qaradərililər avtomobil alarkən 700 dollar əlavə ödəyirlər. Ağdərili alıcılara isə dilerlər tərəfindən güzəştlər edilir.
Amerikada irqi ayrı-seçkilik marixuana istifadəçilərinin həbs olunmasında da tətbiq olunur. Amerika Vətəndaş Azadlığı Müdafiə İttifaqının araşdırmasına görə, marixuanadan istifadə dərəcəsi ağdərililərlə qaradərililər arasında eyni olsa da, buna görə qaradərililərin həbsi 3,7 dəfə daha çoxdur. Qaradərililər ABŞ cəmiyyətinin cəmi 13 faizini təşkil etsə də, polisin saxladığı şəxslərin 28,4 faizi məhz qaradərili təbəqəyə aiddir. Statistikaya görə, qaradərililərin 3,1 faizi, ağdərililərin isə cəmi 0,5 faizi həbsdədir.
Beynəlxalq İnsan Haqları Təşkilatının hesabatına görə, ABŞ-da 2 milyondan artıq Afrika əsilli qaradərili seçkidə iştirak hüququndan məhrumdur. Ümumilikdə, qaradərili əhalinin hər 13 nəfərdən birinin seçmək hüququ yoxdur. Kentukki, Virciniya, Florida ştatlarında isə qaradərililərin 20 faizi seçkilərdə iştirak edə bilmir. İrqi ayrı-seçkilik Amerika təhsil sisteminə də siyarət edib. Məlumatlara görə, 5 qaradərilidən yalnız biri təhsil almaq imkanına sahibdir. Bununla yanaşı, 5 qaradərilidən üçünün ali təhsil üçün müraciətinə mənfi cavab verilir. Orta məktəb şagirdlərinin cəmi 17 faizi qaradərili uşaqlardır. Lakin məktəbdən çıxarılanlar arasında qaradərili şagirdlər əksəriyyət təşkil edir. Hətta heyvanlara münasibətin qaradərilələrə münasibətdən daha üstün olduğuna dair fikirlər var. Texas ştatında vətəndaş hüquqları layihəsinin rəhbəri Cim Herinqton bildirir ki, “Austin məntəqəsində iki itin güllələnməsi hadisəsi bu məntəqədə iki qaradərilinin güllələnməsi hadisəsindən daha çox araşdırılıb və daha çox diqqət mərkəzində olub”.
ABŞ polisi qaradərililərə və miqrantlara heç bir səbəb olmadan atəş aça, onları yaralaya və öldürə bilir. Buna görə polislər adətən cəza almırlar, yaxud ciddi etiraz olarsa, minimum cəza ilə canlarını qurtarırlar.
2014-cü ilin 9 avqustunda Ferqüssonda 18 yaşlı qaradərili gəncin polis tərəfindən öldürülməsinə etiraz olaraq minlərlə qaradərili aksiyalara başladı. Bu aksiyalar bir neçə ay davam etdi, sonda polis zorakılığı ilə yatırıldı. Qətli törədən polis isə minium cəza aldı. 2015-ci ilin 25 aprelində 26 yaşlı qaradərili gənc Freddi Qreyin polis tərəfindən qətlə yetirilməsinə etiraz olaraq, Merilend ştatının Baltimor şəhərində kütləvi aksiyalar başlandı. Bu etiraz da polis müdaxiləsi ilə yatırıldı və qətli törədən polis cəmi 5 il cəza aldı.
2020-ci ildə Minneapolis şəhərində qaradərili Corc Floydun ağdərili polis tərəfindən qətlə yetirilməsi də belə nümunələrdəndir. Görüntülərdə ağ dərili polis zabiti Derek Şoven qaradərili Corc Floydu saxlayarkən, boynunu dizinin altında sıxır, əzilən Floyd isə qışqırırdı: “Mən nəfəs ala bilmirəm”. Nəticədə Floyd öldü. Floydun qətlindən sonra Birləşmiş Ştatların onlarla şəhərində qaradərililərin “Nəfəs ala bilmirəm” sloqanı ilə etiraz aksiyası başlandı. Günlərlə davam edən bu aksiyalar Qvardiya Qüvvələrinin sərt müdaxiləsi ilə dağıdıldı. Ağdərili zabit Derek Şoven cüzi cəza ilə yaxasını xilas edə bildi.
Əgər ABŞ “insan haqlarına dair hesabatlarında” obyektivdirsə, o zaman, bu faktları niyə hesabatlarına daxil etmir? Ümumiyyətlə belə bir ölkənin başqalarına demokratiya, insan haqları, hüquqi dövlət haqqında mühazirələr deməsi, yol göstərməsi nə dərəcədə doğrudur, yaxud mümkündürmü?
ABŞ-dakı real vəziyyət, o cümlədən, Vaşinqtonun dünyada insan haqlarını siyasi maraqlarına qurban verməsi araşdırılmalıdır. Bunu BMT edə bilər, yaxud dünya dövlətləri bir araya gələrək, özünü “nəzarətçi” hesab edən ABŞ-da razismə, islamafobiyaya, miqrantların hüquqlarının pozulmasına görə hesabat hazırlamalıdır. Əks təqdirdə, başqa ölkələri ittiham edən ABŞ öz daxilində insan haqlarını açıq şəkildə tapdalayır, görünür, cəzasızlıq mühiti onlara bunu etməyə imkan verir.
Azərbaycanda səfərdə olan Qırğızıstan Prezidenti Sadır Japarova Qarabağ atı hədiyyə edilib.
Aprelin 25-də Ağdamda Azərbaycan İlham Əliyev və Qırğız Respublikasının Prezidenti Ağdamda Pənahəli xanın sarayı və İmarət kompleksində görülən işlərlə tanış olublar və sonra Qarabağ atlarına baxıblar.
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- Ermənistanla ikitərəfli dialoq nəticə verməyə başlayıb, artıq bur çərçivədə delimitasiyaya start verilib, ilk sərhəd nişanları da qoyulub. Belə bir məqamda Prezident İlham Əliyev noyabradək sülh müqaviləsinin imzalana biləcəyi mesajını verdi. Sizcə, müsbət dinamika bizi həmin vaxta qədər o nöqtəyə çatdıracaqmı?
- Bəli, hadisələr pozitiv istiqamətdə gedir. Son gəlişmələr və anlaşmalar ən azı çərçivə sazişinin imzalanmasını sürətləndirə bilər. Düzdür, yerdə başqa məsələlər də var: Zəngəzur dəhlizi, anklavlar və digər məsələlər, amma müsbət inkişaf var. Prezidentin özü də bildirdi ki, Azərbaycanın əsas tələbi 4 kəndlə bağlı idi, digər kəndlərlə bağlı danışıqlar davam edə bilər.
Zəngəzur dəhlizi də sülh müqaviləsindən kənarda qala bilər. Yəni çərçivə sazişinin imzalanması üçün elə də böyük maneə qalmayıb, artıq Qarabağa əsassız iddiadan da imtina ediblər.
Noyabrda Bakıda böyük, möhtəşəm tədbir keçiriləcək – iqlim dəyişikliyi ilə bağlı COP29. Azərbaycanın da istəyi budur ki, beynəlxalq tədbirin daha müsbət atmosferdə keçirilməsi üçün Ermənistanla ən azı çərçivə sazişi imzalansın. Baxın, kəndlərin qaytarılması və sərhəd anlaşması ilə bağlı ABŞ, Avropa Birliyi, bölgə dövlətləri, digər ölkələr, beynəlxalq təşkilatlar və BMT baş katibindən nə qədər müsbət mesajlar aldıq.
Təsəvvür edin ki, noyabradək çərçivə sazişi imzalansa, müsbət anlamda bölgəyə münasibət bir qədər də dəyişəcək. Hətta istisna etmirəm ki, noyabradək çərçivə sazişi imzalansa, hətta COP29-da Ermənistan rəhbərliyi də iştirak edə bilər.
- Əliyev Ermənistan konstitusiyanın dəyişdirilməsinin zəruriliyini də gündəmə gətirdi. Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın özü də bu haqda danışmışdı. Bəs bu məsələ necə həllini tapacaq?
- Bu da ciddi mövzulardan biridir. Çərçivə sazişi imzalansa belə, Ermənistan konstitusiyasında ərazi iddiaları qalsa, gərginlik də qalacaq. Hətta Paşinyan ötən aylarda söyləmişdi ki, konstitusiyasını dəyişmək yox, yeni konstitusiya qəbul etmək lazımdır. Paşinyan ötən günlərdə erməni cəmiyyətinə başqa bir mesaj da verdi ki, qondarma soyqırımı iddiasından da vaz keçmək, reallığı qəbul etmək lazımdır.
Bəli, növbəti mərhələdə yeni konstitusiyanın qəbulu məsələsi gündəmə gələcək. Əgər Ermənistan sülh istəyirsə, iki böyük qonşusuna ərazi iddialarını əks etdirən konstitusiyanı dəyişməlidir. Bu da olsa, bölgədə inam atmosferinin yaradılması və dayanıqlı sülh üçün daha bir fürsət pəncərəsi açılacaq.
- Bəs “soyqırımı”ndan imtina nə qədər realdır? Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da bu kontekstdə bildirdi ki, fürsət qapısı həmişə açıq olmayacaq, Ermənistan nə qədər gec deyil, əsassız iddialardan əl çəkməlidir.
- Ərdoğan İrəvana o mesajı verdi ki, Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələri normallaşdırmaq ilk növbədə Ermənistanın maraqlarına xidmət edir. Bu çərçivədə də dedi ki, fürsət qapısı həmişə açıq qalmayacaq. Prezident İlham Əliyevin özü də söylədi ki, sülh müqaviləsi imzalanarsa, Azərbaycanın əməkdaşlığa dair Ermənistana təklifləri olacaq. Təkliflərdən biri o ola bilər ki, gələcəkdə Ermənistana qaz satılsın. Bu da mümkündür.
Amma bir şərtlə ki, Ermənistan Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələrini nizamlasın, dəhlizi açsın və yeni konstitusiya qəbul etsin. Bütün bunlar olarsa, Türkiyə və Azərbaycanla əməkdaşlıq da olacaq, Ermənistanın regional layihələrə qoşulması da mümkün ola bilər. Amma bir gözləmə limiti var. Ərdoğan da ona işarə edir ki, fürsət qapısı əbədi açıq qalmayacaq. Yəni biz indi əlimizi uzatmışıq, əlimiz uzun müddət boşda qalarsa, Ermənistan bu imkanlardan məhrum ola bilər.
- Tavuşda 4 kəndin Azərbaycana qaytarılmasına etiraz olaraq başlayan aksiyalarda kütləvilik olmadı. Nə baş verir: nəhayət, erməni cəmiyyəti sülh istəyir?
- Erməni cəmiyyətinin ən böyük reaksiyası İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra olmuşdu. Amma o zaman da meydanlara çox adam toplaya bilmədilər. Müharibədəki məğlubiyyət və minlərlə hərbçisini itirdikdən sonra küçələrə etirazçı çıxara bilmədilərsə, üstəgəl, seçkidə Paşinyan yenidən qalib gəldisə, bu o deməkdir ki, erməni cəmiyyətində radikal müxalifətə inam azalıb.
Əslində, erməni cəmiyyəti ikinci dəfə Paşinyanı seçməklə ona mandat verdi ki, get, Azərbaycan və Türkiyə ilə məsələləri həll elə, biz müharibə istəmirik. Paşinyan sərhəd məsələsində də həmin çoxluğa istinad edir. Baxın, sərhədlə bağlı İrəvanda küçə yürüşləri və mitinqlər keçirilmir. Radikallar Paşinyanı “satqın” adlandırsalar da, insanları küçələrə çıxarmağa nə taqətləri, nə inamları, nə də gücləri var.
İndi Tavuşda yolları kəsirlər, kilsədən dəstək alırlar, bu da müvəqqətidir. Çünki kütləvilik yoxdur. Çünki erməni cəmiyyəti anlayır ki, Türkiyə və Azərbaycanla əlaqələri normallaşdırmadan Ermənistanı rahat gələcək gözləmir.
- Prezidentin mümkün Almaniya səfəri haqda nə deyə bilərsiniz? Son zamanlarda fəallaşan, hətta anti-Azərbaycan mövqeyini korrektə edib neytral olmağa çalışan Almaniyanın hansı maraqları var?
- Almaniya Fransanı üstələməyə çalışır. Fransa yanlış anti-Azərbaycan siyasəti nəticəsində vasitəçilik imkanlarından məhrum olub. Halbuki Makron prezident olana qədər Fransanın vasitəçiliyindən imtina etmirdik. Hətta Fransada görüşlər də olmuşdu. Amma Makron anti-Azərbaycan mövqeyi sərgilədikdən, Ermənistana dəstəyi artırdıqdan sonra Fransanın vasitəçilik imkanları əlindən çıxdı. Çünki Azərbaycan Fransanın vasitəçiliyini qəbul etmədi.
Almaniya da gördü ki, artıq Fransa geri qalır, vasitəçiliyi qəbul edilmir, bu fürsətdən istifadə etməyə başladı. Bir dəfə Şolz Münxendə Əliyev-Paşinyan görüşündə vasitəçilik etdi, düzdür, nəticəsiz oldu, amma ümumilikdə faydalı idi. Bir neçə gün sonra xarici işlər nazirləri Berlində görüşdülər.
Şolz bir neçə gün əvvəl Paşinyana zəng elədi, ardınca İlham Əliyevi Berlinə dəvət etdi. İstisna etmirəm ki, Şolz uğurlu vasitəçiliyini davam etdirmək istəyir. Əslində, bu, həm Bakı, həm də İrəvan üçün faydalıdır, itirən Fransa oldu.
- Əliyev Qazaxıstanın Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh danışıqlarında ev sahibliyinə etiraz etmədiyini bildirdi. Bunu bir müddət əvvəl İrəvanda olan Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev gündəmə gətirmişdi. Sizcə, Astana niyə qəfil sülh platforması olmaq istədi?
- Qazaxıstan Mərkəzi Asiyanın lider dövlətlərindən biridir. Azərbaycanla strateji tərəfdaşdır, qardaş ölkədir, türk dünyasının inteqrasiyasında fəal rol oynayır. Digər yandan, Qazaxıstan Orta dəhliz layihəsində maraqlıdır. Amma bu layihənin tam reallaşması üçün Zəngəzur dəhlizi işə düşməlidir. Bunun üçün Azərbaycan və Ermənistan ortaq məxrəcə gəlməlidir.
Həmçinin Qazaxıstan KTMT və Avrasiya İqtisadi Birliyində Ermənistanla tərəfdaşdır. Bütün bunları nəzərə aldıqda deyə bilərik ki, Qazaxıstanın təşəbbüskar olmasının əsası var.
Qazaxıstan Suriya məsələsində də dialoq platforması olmuşdu, söhbət Astana prosesindən gedir. İndi də Azərbaycan və Ermənistan arasında platforma olmaqda iddialıdır. Azərbaycan bunu qəbul edir, bu, Ermənistana da zidd deyil. Tokayev İrəvandan əvvəl Bakıda olmuşdu. İndi də xarici işlər nazirlərinin Astanaya səfəri planlaşdırılır.
Əgər tərəflər sülhə çox yaxınlaşarlarsa, çərçivə sazişinin imzalanması perspektivi artarsa, bu sənədin imzalanması üçün iki məkanın adını çəkmək olar: Tiflis və Astana.
- ABŞ Konqresinə Azərbaycan rəsmiləri və hərbçilərinə sanksiyaları nəzərdə tutan bədnam layihənin təqdim ediləcəyi iddiası dolaşır. Niyə birdən-birə belə bir məsələ gündəmə gətirildi, ABŞ Azərbaycana təzyiq edir?
- Düşünmürəm ki, ABŞ Azərbaycana təzyiq edir, bu, Amerikanın milli və təhlükəsizlik maraqlarına uyğun deyil. Bu, ABŞ Konqresinin həmişəki anti-Azərbaycan mövqeyindən irəli gəlir. Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan bəri Konqres bu mövqedədir, erməni lobbisinin təsiri altındadır. Ədalətsiz “907-ci düzəliş” də buna görə qəbul edilmişdi.
Təsəvvür edin ki, Azərbaycan əraziləri işğal olunur, bunlar da iddia edirlər ki, guya Azərbaycan Ermənistanı mühasirədə saxlayır və belə bir qətnamə qəbul edirlər. Bu qədər ədalətsizdirlər, onlar üçün önəmli olan ermənilərin səslərini qazanmaqdır.
Budəfəki təşəbbüs də məntiqsizdir. İkinci Qarabağ Müharibəsində qələbə qazanmış generallarımızı da hədəfə alıblar. Məntiqsizlik bundan ibarətdir ki, bu Konqres ərazi bütövlüyünü təmin etmək istəyən Ukraynaya 61 milyard dollarlıq yardım ayırır, biz də ərazi bütövlüyümüzü təmin etmişik də, həmin generallarımızın da bunda rolları olub. Bəs bizi niyə ayırırsınız? İkili standartlardır.
Ümid edək ki, ABŞ Dövlət Departamenti, Ağ Ev, Pentaqon və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi Konqresin bu ədalətsiz mövqeyini bölüşməyəcək.
Aprelin 25-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Qırğız Respublikasının Prezidenti Sadır Japarov Ağdam rayonunun Xıdırlı kənd tam orta məktəbinin birgə təməlqoyma mərasimində iştirak ediblər.
Bununla bağlı AZƏRTAC məlumat yayıb.