 |
|
Son vaxtlarda bölgədə yaranmış vəziyyətlə bağlı məni narahat edən məsələ Tehranın sərgilədiyi mövqedir.
Bunu deputat Siyavuş Novruzov parlamentin bu gün keçirilən plenar iclasında deyib.
Onun sözlərinə görə, 44 günlük müharibə zamanı min bir hoqqadan çıxdı. “Azərbaycan sərhədinə qoşun yeritməkdən tutmuş ən müxtəlif addımlara əl atdı. Müharibədən dərhal sonra isə Qafanda konsulluq açdı. Amma bu gün NATO İranla sərhəddə gəlir, Tehran isə susur”, - deputat qeyd edib.
O əlavə edib ki, Qərbin Ermənistana yığdığı silahlar Azərbaycana hücum üçün deyil, İran üçündür. Amma Tehran susur. Susmaq bir yana, axmağın biri ayağa qalxır ki, İsrailin Azərbaycandakı səfriliyini bombalamaq lazımdır. Birincisi, bu, beynəlxalq hüquqa ziddir. İkincisi, İsrailin dünyada 150-dən artıq ölkəsində səfirliyi var, niyə İsrailin ABŞ-dəki, ərəb ölkələrində və digər ölkələrdəki səfirliklərini bombalamır, Azərbaycandakı səfirliyini bombalamaq barədə sərsəm fikirlər səsləndirir.
Onlar bilmir ki, heç oradakı azərbaycanlılar buna imkan verər...
Biz nə qədər çalışıb İranla münasibətləri yaxşılaşdımaq istədikcə qarşı tərəf hər dəfə bundan uzaqlaşmağa çalışır. Artıq ortaya konkret mövqe qoymağın vaxtıdır. İran buna öz mövqeyini bildirməlidir”, - Novruzov qeyd edib.
Azərbaycanla Şimali Kirp Türk Cümhuriyyəti arasında parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrup yaradılıb.
Bununla bağlı məsələ Milli Məclisin bu gün keçirilən iclasında müzakirə edilərək qəbul edilib.
Qanun layihəsi barədə məlumat verən beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası komitəsinin sədri Səməd Seyidov deyib ki, gələcəyimiz türk dünyası ilə sıx əlaqədən keçir. “Türk dünyası yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur. Bunu nəzərə alaraq, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti arasında parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrup yaradılmasına qərar vermişik”, - o qeyd edib.
O bildirib ki, dostluq qrupuna deputat Cavanşir Feyziyev təklif edilib.
Deputatlar müzakirələrdən sonra məsələ səsə qoyularaq qəbul edilib.
Blinkendən sonra Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Leyen də Əliyevə zəng etdi. Brüsseldə Paşinyanla görüşəcək hər iki tərəfin – Blinken və Leyenin öncə Əliyevlə danışması Bakının narahatlığının diqqətə alındığını göstərir. Bu, Fransadan fərqli olaraq, ABŞ və Avropa Birliyinin Ermənistana dəstək məsələsində də Azərbaycanın mövqeyini nəzərə alacağı gözləntisini yaradır, əks təqdirdə, görüş öncəsi Bakıya zəng etmək zərurəti hiss etməzdilər.
Beləliklə, Əliyev rəsmi İrəvanın ümid yeri kimi baxdığı prosesə müdaxilə etməyi bacardı və bu, Ermənistan-AB-ABŞ formatında atılacaq addımlara da yön verə bilər.
Birincisi, AB və ABŞ görüşün məqsədinin “iqtisadi xarakter” daşıdığını açıqlayıb və Ermənistan “iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi, bu ölkəyə humanitar yardımların ayrılması”nın müzakirə ediləcəyi bildirilir: AB balansın qorunması naminə humanitar məqsədlər üçün Azərbaycana da yardımlar ayıra, yaxud Bakı bu məsələni qaldıra bilər; 2021-ci ildə AB-nin Ermənistana 2,6 milyard, Azərbaycana 150 milyon avroluq maliyyə paketi ayırması Bakının haqlı tənqidinə səbəb oldu, nəticədə 2022-ci ildə Brüssel Azərbaycana 2 milyard avroluq maliyyə paketi ayırdı; analoji prosesin bu dəfə də baş verməsi, yaxud rəsmi Bakının bu istiqamətdə mövqe qoyması mümkündür;
İkincisi, “iqtisadi gündəm” daşıdığı deyilən Brüsseldə hərbi yardım məsələlərinin də müzakirə ediləcəyi istisna deyil, yaxud bu görüşün Qərb qüvvələrinin Ermənistanın “təhlükəsizliyi və müdafiəsi” aspektindən bölgədə mənzillənməsi zərurətinə “qapı açacağı” gözlənilir: Blinkenlə Leyenin zəngi və Əliyevin mövqeyi isə AB-ABŞ cütlüyünün bu məsələdə də daha ehtiyatlı davranacağı fikrini ön plana çıxarır; Bakı ilə münasibətləri nəzərə alan AB və ABŞ-ın arxa fonda dayanaraq, Ermənistanın silahlandırılması işini bunu həyata keçirən Fransa üzərindən sürətləndirəcəyi ssenarisi mümkün variantlardan biridir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev aprelin 5-də Türkiyənin sabiq xarici işlər naziri, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin millət vəkili və NATO Parlament Assambleyasındakı nümayəndə heyətinin rəhbəri Mövlud Çavuşoğlunu qəbul edib.
Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində növbəti analitik süjet hazırlanıb.
“Ermənistan ərazisi 10 min kvadratkilometrə qədər azala bilər” adlı süjetdə Qərb və Rusiya arasında geosiyasi mübarizə burulğanına düşən Ermənistan ətrafında çəmbərin hər keçən gün daha da daralmasından və artıq bu ölkənin mövcud siyasi xəritəsinin dəyişməsindən bəhs edilir.
Bildirilib ki, Moskvadan sürətlə uzaqlaşan Nikol Paşinyan Qərb qüvvələrini bölgəyə gətirməkdə israrlıdır. İndiyə qədər Avropa İttifaqının “mülki missiyası” adı altında 1 500 nəfərlik qüvvə Ermənistana yerləşdirilib. Bu missiyanın tərkibində Avropa İttifaqının üzvü olmayan Kanadanın timsalında NATO qüvvələri də yer alır, o cümlədən, Norveç və ABŞ-nin də missiyaya qoşulması gözləntiləri var. Bununla yanaşı, Fransa Ermənistanın silahlandırılmasını üzərinə götürməklə Rusiyanın bu ölkədəki, həm də bölgədəki mövqelərini əlindən almağa çalışır. Ermənistan-Avropa İttifaqı-ABŞ formatının yaranması ilə prosesin daha da sürətlənəcəyi, Qərbin kollektiv şəkildə Ermənistana və Ermənistan üzərindən bölgəyə daxil olacağı proqnozlaşdırılır. Təbii ki, hadisələrin inkişafı Rusiyanın bölgədən sıxışdırılmasına doğru gedir.
Qeyd olunub ki, Rusiyanın bundan sonra praktiki müstəvidə hərəkətə keçəcəyi gözlənilir və bu, bölgədə mövqelərini möhkəmləndirmək siyasətini yürüdən Qərblə Ermənistan üzərində toqquşmanı qaçılmaz edə bilər. Rusiyanın Ermənistanı cəzalandırmaq üçün atacağı addımlar arasında, siyasi, hərbi və iqtisadi müstəvidə rıçaqların işə salınması var.
Diqqətə çatdırılıb ki, Ermənistanda toqquşma daha qanlı olacaq və böyük ehtimalla bu ölkənin xəritəsinin dəyişməsi ilə nəticələnəcək. Ermənistanın siyasi xəritəsinin dəyişməsi Qərbi Azərbaycanın işğaldan azad olması ilə mümkün ola bilər. Bu perspektiv fonunda İrəvanda gedən müzakirələrdə Ermənistanın ərazisinin 10 min kvadratkilometrə qədər azalacağı, Göyçə və Basarkeçərin Azərbaycana təhvil veriləcəyi haqqında fikirlər irəli sürülür. Erməni ekspertlərin fikrincə, Qazaxın dörd kəndinin qaytarılması prosesin başlanğıcı olacaq.
Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, xaçdaşlar, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.
Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi “XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin”, - fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.
Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.
Daha ətraflı Baku TV-nin süjetində:
Ermənistan tərəfi həmişə həssas dönəmdə barıtla oynamağa üstünlük verir.Bunu Teleqraf.com-a açıqlamasında politoloq İlqar Vəlizadə deyib.
Onun sözlərinə görə, eskalasiya riski təəssüflər olsun ki, həmişə var:
“Ermənistan mühüm razılıqlar ərəfəsində sərhəddə hansısa təxribatlara əl atır. İkitərəfli münasibətlərdə əsas məsələ 4 kəndin verilməsidir. Ermənistan tərəfi dəfələrlə deyib ki, bu kəndləri Azərbaycana qaytarmağa hazırdır. Amma bu məsələ erməni cəmiyyətində birmənalı qarşılanmır. Ola bilər ki, prosesi yubatmaq üçün, süni gərginlik ortalığa atılır.
Digər tərəfdən 5 aprel Brüsseldə görüş baş tutacaq. Burada Ermənistanın istəyi ondan ibarətdir ki, Qərb ölkələri İrəvana dəstək versinlər. Ermənistan göstərməlidir ki, Azərbaycan tərəfindən təhdidlər var. Ona görə də bunu göstərməyə çalışırlar”.
Politoloq qeyd edib ki, Belçika səfirinin ümumiyyətlə açıqlamalarına fikir verməmək lazımdır:
“Nikol süni gərginlik yaratmağa çalışır ki, guya Azərbaycan Ermənistana hücum edəcək. Siyasi fonu yaratmaq üçün belə bəyanatlar verilir. Ermənistan tərəfi Azərbaycanı açıq-aşkar təxribata çəkir. Ancaq düşünmürəm ki, biz Ermənistanın ssenarisinə uyğun hərəkət edəcəyik. Azərbaycan bu məsələyə təmkinlə yanaşır.
Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi artıq açıqlama verib ki, əgər gərginlik olarsa, Azərbaycan adekvat addımlar atacaq. Lakin biz bütün addımları ehtiyatla edirik. Ötən gün sərhəddə stabillik pozuldu. Azərbaycan tərəfi yenə də təmkinlə yanaşır, bəyanatla kifayətlənir. Biz daha kəskin addımlar ata bilərdik bunu etmədik. Bu da ondan xəbər verir ki, Azərbaycanı tərəfi başa düşür ki, Bakını təxribata çəkirlər. Azərbaycan həssaslıqla bu məsələyə yanaşır”.
İsrail hər zaman İranla mümkün birbaşa hərbi toqquşmaya hazırdır. Bunu İsrailin Rusiyadakı səfiri Simona Halper deyib. Halper vurğulayıb ki, İsrail İranla mümkün müharibəyə həmişə hazırdır: "İsrailin tarixi sübut edir ki, məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşdikdə ciddi yanaşmaq və hazırlıq görmək lazımdır". Səfir bildirib ki, İranın Dəməşqdəki konsulluğuna hücumla bağlı İsrail heç nə deyə bilməz. Çünki hücum konsulluğa deyil, yaxınlıqdakı binaya edilib. İran parlamentinin Təhlükəsizlik Komissiyasının üzvü Cəlil Rəhimi Cahanabadi deyib ki, əgər İsrailin hücumuna cavab verməsək, daha təhlükəli hadisələr baş verəcək: “İsrail Dəməşqdəki İran konsulluğunun binasına hücum etməklə Qəzzada İranla vuruşduğunu və Tehranın HƏMAS və Fələstin xalqının arxasında olduğunu demək istəyir. Sionist rejim açıq şəkildə hücum etdiyi zaman müvafiq cavab verilməlidir, çünki əks halda vəziyyət şiddətlənəcək və daha da təhlükəli hadisələr baş verəcək”.Siyasi şərhçi Asif Nərimanlı "Sherg.az"a deyib ki, İsrailin Dəməşqdə İran konsulluğuna zərbə endirməsi Tehranı birbaşa münaqişəyə cəlb etmək məqsədi daşıyır. Onun sözlərinə görə, İran proksi qüvvələri üzərindən Qəzza müharibəsində İsrailə qarşı döyüşür və bu, Təl-Əvivin Tehran qarşısında “qan itirməsi”nə səbəb olur:
"İsrail İrana müdaxilə üçün beynəlxalq koalisiya yaratmaq istədiyi halda, öz sərhədlərində müharibə vəziyyəti ilə üzləşdi. Görünür, Təl-Əvivdə Tehranın hərbi toqquşmalardan kənarda qalmasını onun güclənməsinə səbəb olacağını düşünürlər. İsrail bu cür zərbələrlə İranın müharibəyə birbaşa cəlb olunmasına çalışır. Bu baş verərsə, Tehrana qarşı beynəlxalq koalisiyanın yaradılması, yaxud hərbi müdaxiləyə xarici dəstəyin əldə edilməsi imkanı yarana bilər. İranın “qisas alacağıq” sözləri isə ritorikadan uzağa getməcək, təcrübə belə düşünməyə əsas verir və yalnız proksi qüvvələri üzərindən nələrsə etməyə çalışacaq. Lakin əsas proksi gücü olan Hizbullahın prosesə birbaşa qoşulacağı ehtimalı azdır. Çünki bu qruplaşmanın hərəkətə keçməsi müharibənin arealının genişlənməsi və ABŞ-nin dəstəklədiyi koalisiya ilə üzləşməsi ilə nəticələnə bilər. İranın HƏMAS və Husilər üzərindən addımlarını davam etdirəcəyi gözləntisi daha çoxdur. Suriyada zərbə yediyi İsraili həmişəki kimi Arazın sahilində axtaracaq. Artıq İran parlamentinin üzvü Cəlal Rəşidi Koçi Azərbaycanı hədəf göstərib. Təklif edib ki, “sionistlərin region ölkələrinin birindəki diplomatik mərkəzlərindən birini, daha yaxşısı Azərbaycanı açıq və birbaşa hədəfə almaq lazımdır”. SEPAH-ın teleqram kanalı da Azərbaycanı ittiham edib".
Ekspertin fikrincə, Azərbaycanın hədəf göstərilməsinin Cəlal Rəşidi Koçinin və SEPAH kanalının “özfəaliyyəti” olmadığı bəllidir və burada iki hədəfə oynadıqları aydın görünür: "İsraillə birbaşa müharibədən çəkinən İran “qisas” üçün yan hədəflər tapmalıdır. Burada “zəif halqa” kimi Azərbaycanı görürlər. Hərçənd Arazın bu tayında aktiv hərbi addımın mümkün olmadığını da yaxşı anlayılar. Bakının hədəf göstərilməsi həm ictimai rəyi “düşmən axtarışına” yönəltməklə İsrail qarşısında zəifliyini ört-basdır etmək, həm də Arazın o tayındakı soydaşlarımıza bizi “düşmən” kimi təqdim etmək məqsədi daşıyır. Azərbaycanın hədəf göstərilməsinin arxasında Bakı-Tehran xəttində yeni gərginlik fazasının açılmasında xüsusilə maraqlı olan SEPAH qanadı dayanır və tədricən normallaşmaya doğru gedən münasibətləri “baltalamaq” məqsədi daşıyır. Tehrandakı səfirliyimizə qarşı törədilən terror aktının təşkilatçıları Dəməşq hücumunu bunun üçün fürsət olaraq görür. Baş verənlər fonunda İsrailin Bakıdakı səfirliyinə, yaxud israilli diplomatlara qarşı terror hücumunun törədilməsinə cəhd edilə biləcəyi də istisna edilməməlidir".
Politoloq Natiq Miri Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- İranlı siyasilər və SEPAH-a bağlı Teleqram kanalları İsrailin Tehranın Suriyadakı konsulluğunu vurmasında “Azərbaycan izi” axtarmağa başlayıblar. İsrailin Azərbaycandakı səfirliyinə hücumdan danışırlar. Mollalar əvvəllər də bizə dəxli olmayan məsələlərdə ölkəmizin adını hallandırıblar. Ümumiyyətlə, bu siyasətin adı nədir, Tehran mollaları ölkəmizdən nə istəyirlər?
- Əslində, bunda ilk məqsəd İranın ictimai rəyini əsas hədəfdən yayındırmaqdır. Çünki həmişə “hərbi qüdrət”i ilə öyünən İran İsraildən birbaşa qisas ala bilmir. Ortada fakt var, İsrail də bunu təkzib etmir. İran konsulluğu birbaşa İsrail tərəfindən vurulub. İndi İrana nə mane olur ki, öz ballistik raketləri ilə İsraili vurmur? Tehran bunu cavablandırmaq istəmir. Çünki qorxurlar. Buna görə də, diqqəti əsas hədəfdən yayındırmaq üsullarından istifadə edirlər, həmişə İranın “ittiham obyekti” olan Azərbaycanın adını çəkirlər. Çünki İranda zaman-zaman guya Azərbaycanın öz ərazisində İsrailə müəyyən imkanlar yaratdığına dair absurd iddialar səsləndirilir.
Tehrandan gələn açıqlamalar göstərir ki, İran həmişə olduğu kimi yenə də İsraili birbaşa vurmaqdan çəkinəcək. Ola bilsin ki, İsrailin bəzi ölkələrindəki səfirlik və diplomatları terror olayları ilə üzləşsinlər. O da mümkündür ki, Yəməndəki “Ənsarallah”, Livandakı “Hizbullah” terrorçuları, eləcə də Qəzzadakı HƏMAS və Suriyadakı digər proksi qüvvələr vasitəsilə bir-iki raket atıb “qisas” görüntüsü yaratsınlar. Bütün bunlar İranın birbaşa İsraili vurmaqdan çəkinməsi ilə əlaqəlidir.
Mollaların hədyanlarına gəlincə, İranın Azərbaycana birbaşa hərbi müdaxiləsi ehtimalı sıfıra bərabərdir. İran daha çox atıb-tutmağı sevir. İran həmişə “düşmən” elan etdiyi ölkələrlə proksiləri və terrorçuları vasitəsilə savaşır. İraqla savaşdan bəri kimsə İranın hansısa dövlətlər müharibə apardığını görməyib. Azərbaycan ictimaiyyəti İranın atıb-tutmalarına o qədər də fikir verməli deyil. Həmçinin bütün bunlar göstərir ki, Azərbaycan Tehrandakı səfirliyini yenidən açmaq qərarında tələsməməlidir.
- Rusiyalı diplomat Mariya Zaxarova iddia edir ki, Ermənistan Qarabağla bağlı qərarları NATO və Qərbin təsiri altında verib. Zaxarovadan əvvəl xarici işlər naziri Sergey Lavrov da demişdi ki, Ermənistanın Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi tanıması Prezident Vladimir Putini təəccübləndirib. Niyə bu, Rusiyaya təsir edib, nədən dönə-dönə buna qayıdırlar?
- Əslində, bu açıqlama Rusiya rəhbərliyinin özünü təkzib edir. Çünki Rusiya prezidenti dəfələrlə publik şəkildə Qarabağın beynəlxalq hüquq baxımından Azərbaycana məxsus olduğunu bəyan edib. Əgər bu ərazi Azərbaycana məxsusdursa, hansı ki, Rusiya bunu çox gözəl bilir, o zaman onu yandıran nədir?! Demək ki, Qarabağ məsələsinin Azərbaycana təzyiq vasitəsi kimi sıradan çıxması Rusiyanı narahat edir. Bu məsələ həmişə Azərbaycanın bir yarası idi. Rusiya zaman-zaman bu yaranı qanatmaqla özünün geosiyasi məqsədləri üçün istifadə edirdi. İndi belə bir tutacaq yoxdur.
Digər yandan, Ermənistandan “ittiham” var ki, Qarabağda Azərbaycanın nəzarətinin bərpa edilməsinin baiskarı Rusiyadır. Ermənistan bu “ittiham”la özünün təhlükəsizlik sistemi ilə bağlı alternativlərə üz tutub. İrəvan Qərbə inteqrasiyanı bununla əsaslandırır. Rusiya da zaman-zaman bundan yayınmaq üçün belə absurd açıqlamalar verir. Yenə də erməni ictimaiyyətinə o fikir aşılanır ki, bunda “günahkar” Rusiya yox, Ermənistan hökumətidir.
- Hesab etmək olarmı ki, Kreml İrəvanın qərarlarını şübhə altına alır, məsələn, Ermənistanda özünə uyğun hakimiyyət gələndə, yaxud Baş Nazir Nikol Paşinyan getdikdən sonra bu separatçı məsələyə yenidən qayıdacaqlarına eyham vurur?
- Rusiya bununla həm də o mesajı verir ki, Qarabağla əlaqəli durum Ermənistan rəhbərliyi ilə yanaşı, Qərblə də əlaqəlidir. Yəni Rusiya yenə yaxasını kənara çəkir. Rusiya buna görə Qərblə Paşinyanı sövdələşmədə ittiham edir. Bunu göstərmək istəyirlər.
Paşinyan hakimiyyətdən gedəcəyi halda Rusiyanın yenidən Ermənistanla Qarabağı ələ keçirəcəyi ehtimalı sıfıra bərabərdir. Ermənistanın özündə də buna kimsə inanmır. Sadəcə Rusiya Qarabağ probleminin bitmədiyi görüntüsünü yaratmaqla uzun müddət – 2025-ci ildən sonra da burada qalmaq niyyətini göstərir. Bununla bağlı Rusiyanın Ermənistandakı səfir Kopırkinin də açıqlaması var. Bu yöndə Rusiya xarici işlər nazirlərinin müavinləri dəfələrlə açıqlamlar veriblər. Rusiya gələcək üçün Qarabağdakı hərbi kontingenti üçün “fəaliyyət sahəsi” yaratmaq istəyirlər. Rusiyalı rəsmilər buna görə deyirlər ki, könüllü getmiş ermənilər qayıda və onların “təhlükəsizliyini” Rusiya sülhməramlıları təmin edə bilər. Yəni Rusiya bu cür bəhanələr və zəminlər yaratmaqla Azərbaycanda qalmağa çalışır. Ona görə də, bu məsələnin iriləşib “böyük çiban”a çevrilməməsi üçün 2025-ci ilin noyabrını gözləməyə ehtiyac yoxdur. İlin sonuna qədər rusların əllərini sıxıb yola salınmalıdır, indidən bunu həll etmək lazımdır.
- Azərbaycanın aprelin 5-də Brüsseldə keçiriləcək ABŞ-Avropa Birliyi-Ermənistan görüşü ilə bağlı da narahatlığı var. Bu narahatlıq nə ilə əlaqəlidir? Görüşdə hərbi-siyasi paktın formalaşacağı ehtimalı var.
- Brüsseldə Ermənistana təhlükəsizlik təminatı ilə bağlı sazişin imzalanacağını gözləmirəm. Bu, mümkün deyil. ABŞ 10 min kilometr yol gəlib Ermənistanı “regional təhlükə”dən necə sığortalaya bilər? Bunun düsturu varmı? Bunu nəinki Ermənistan, heç ABŞ-nin özü belə təsəvvür edə bilmir. Ukraynaya da belə təhlükəsizlik təminatları verilib, Fransa, Britaniya və Almaniya ilə sazişlər imzalanıb. Bu sazişlər sadəcə Ukraynaya veriləcək uzunmüddətli dəstəkdən ibarətdir. Yəni bunlar məhdud təminatlardır. Sadəcə bununla edilən yardımları legitimləşdirdilər ki, Rusiyaya hansısa tutacaqlar verilməsin.
ABŞ indi əsas diqqətini ayırdığı Ukrayna ilə təhlükəsizlik sazişi imzalayıbmı? İmzalamayıb. Avropa Birliyinin də özünü Rusiya və digər xarici faktorladan müdafiədə aciz qaldığı vaxtda regionda Ermənistana necə təhlükəsizlik təminatı verə bilər? Bələ, müzakirə predmeti olan digər məsələlər də var. Məsələn, ticari, iqtisadi, enerji və sair. Həmçinin Ermənistan ordusunun gücləndirilməsi üçün konkret razılaşmalar ola bilər. Məsələn, erməni zabitlərinə təlim-təhsilin verilməsi, orduda NATO standartlarına uyğun islahatların aparılması, Avropa Sülh Fondu vasitəsilə Ermənistana silahların ötürülməsi kimi. Bu kimi məsələlərin razılaşdırılması mümkündür.
Ermənistanın Avropa standartlarına uyğun olmayan məhsulları üçün yeni bazarların tapılması üçün də ciddi müzakirələr ola bilər. Hazırda bu baxımdan Rusiyadan asılı olan Ermənistanın buna ehtiyacı var.
- Bütün bunlar üçün Qərbin hansı tələbləri var?
- Əsas tələb budur ki, Ermənistan Rusiyanın orbitindən tədricən aralansın. Amma bunun üçün Ermənistanın alternativləri olmalıdır – hər sahə üzrə. Brüsseldə qeyd olunan məsələlərlə bağlı çözüm axtarılacaq. Bunu təkcə Qərb yox, Ermənistan rəhbərliyi də istəyir. Paşinyanın Gürcüstan və Ukraynadan götürdüyü ibrət dərsi də var. Paşinyan real və ciddi təminatlar olmadan Rusiya ilə əlaqələri kəsməkdən çəkinir.
Ermənistan və Rusiyanın oyun oynaması haqda fikirlər də var, bunun heç bir əsası yoxdur. Ermənistan güclü təminatlar olmadan Rusiyadan necə uzaqlaşa bilər? Bu gün Ermənistanın iqtisadiyyatı daxil olmaqla, bütün strateji sektorları Rusiyanın əlindədir. Həmçinin Avrasiya İqtisadi Birliyinin Ermənistana verdiyi böyük imtiyazlar var. Bu durumda real təminatlar olmadan Ermənistanın bir qərarla Rusiyadan uzaqlaşacağını gözləmək absurddur. Paşinyan da Qərbdən bunu tələb edir.
Baş verənlərin Azərbaycan üçün də təhlükələri var.
Ermənistan son qərarını verib və bunun icrasına başlasa, tədricən Rusiyanın sıxışdırılıb çıxarılacağı və Qərbin hərbi-siyasi cəhətdən orada yerləşəcəyini görən bilərik. İrəvan bunun üçün hərbi təminat almağa çalışır. Belə olan halda, Ermənistan təxribata əl atarsa, Azərbaycan da buna cavab vermək məcburiyyətində qalarsa, kiminlə qarşılaşacağıq? Bu suala cavab vermək üçün 5 aprel görüşünün nəticələrini görməyə ehtiyac var.
Avropa Birliyinin Ermənistandakı müşahidə missiyasının perspektivdə hərbi struktura çevrilməsi ehtimalı da yüksəkdir. Bunun Azərbaycanın dövlət maraqlarına nə qədər təhlükə yaratması da gündəmdədir. Çünki həmin missiya birtərəfli qaydada Ermənistanı müdafiə edir. Sabah Ermənistanın törədəcəyi təxribatlarla bağlı qondarma hesabatlar hazırlayacaq bu missiya Azərbaycana sanksiyaların önünü aça bilər. Bu da risk amillərindən biridir.
İtaliyanın xarici işlər və beynəlxalq əməkdaşlıq nazirinin müavini Edmondo Çirielli Fransanın xarici işlər naziri Stefan Sejurnenin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı bəyanatlarını tənqid edib və bildirib ki, Fransa Cənubi Qafqazda sülhün bərqərar olması səylərini pozmamalıdır. Italiya naziri iqlim dəyişikliyi ilə bağlı beynəlxalq konfransa hazırlaşan Azərbaycanın müharibədə maraqlı olmadığını əsaslandırıb. İtaliyalı nazir fransalı həmkarının açıqlamalarının vəziyyəti sakitləşdirməyə kömək etmədiyini bildirib.
İtaliya Avropada Azərbaycanın əsas tərəfdaşlarındandır və Roma bu tərəfdaşlığa sadiq qalaraq Fransanın anti-Azərbaycan siyasətinə qarşı çıxıb. Növbə Azərbaycanın Avropadakı digər tərəfdaşlarınındır. Bakı Avropadakı tərəfdaşlarına xatırlatmalıdır ki, Fransanın Cənubi Qafqazdakı siyasəti gərginliyi artırır və bu, ümumilikdə Avropa İttifaqının maraqlarına zərər vurur. Elə etməliyik ki, Avropadakı tərəfdaşlarımız - Macarıstanın, Polşanın, Baltik ölkələrinin, Rumıniyanın, Çexiyanın, Bolqarıstanın da rəsmiləri Fransanın Azərbaycan əleyhinə siyasətini tənqid etsinlər. Bu tənqidlər Parisin Cənubi Qafqaz siyasətinin dəyişməsinə gətirib çıxarmasa belə, Fransa hakimiyyəti anlayacaq ki, anti-Azərbaycan mövqeyində Avropada tərəfdarı yoxdur və bu təkliyin onun üçün müsbət nəticəsi olmayacaq.
Elxan Şahinoğlu
Rusiyanın Ermənistana ağrılı zərbələr endirmək üçün çoxlu imkanları var: həm iqtisadi, həm də siyasi. Məsələn, ucuz enerji satışından imtina, erməni miqrantlara qarşı sanksiyalar – həddən artıq çoxdur bu imkanlar.Bu sözləri erməni politoloq Armen Baqdasaryan Ermənistanın Solovyovun verilişini bloklamaq, “Mir” kartlarının istifadəsinə qadağa kimi son qərarlarına Rusiyanın mümkün cavabı haqda danışarkən deyib.
Onun sözlərinə görə, Rusiyanın bu imkanlardan necə istifadə etməsi onun nə qədər ağrılı zərbə vurmağa çalışmasından asılıdır:
“Buna görə də Ermənistan hakimiyyəti əks tədbirlər haqqında düşünməyə borcludur ki, bu zərbələrə davam gətirə bilsin. Təsadüfi deyil ki, aprelin 5-də Brüsseldə keçiriləcək budəfəki görüşün (Blinken-Leyen-Paşinyan görüşü nəzərdə tutulur – red.) əsas mövzusu Ermənistanın müqavimətinin artırılması olacaq. Güman edirəm ki, orada ABŞ və Avropa Ermənistana nəsə vəd etməyə çalışacaq ki, siz Rusiya ilə münasibətləri gərginləşdirməyə davam edin, biz isə cavab tədbirinin o qədər də ağrılı olmamasına çalışacağıq. İndiki halda, mənim anladığım qədər, Brüsseldə söhbət yalnız iqtisadi və maddi məsələdən gedəcək, təhlükəsizlikdən yox”. Ekspert bildirib ki, Rusiyanın mümkün iqtisadi təzyiqləri fonunda Qərbin görməli olduğu iş ilk növbədə ucuz enerjiyə çıxış olmalıdır. Onun sözlərinə görə, nə ABŞ-nin, nə də AB-nin Ermənistana ucuz enerji çatdırması imkanı var: “Yalnız bir variant var: Azərbaycanın enerji imkanlarından istifadə etmək. Ancaq bundan ötrü əvvəlcə Azərbaycanın təhlükəsizliklə bağlı tələblərinin nə olduğu bilinməlidir. Buna görə deyirəm ki, Ermənistan hakimiyyəti addım atarkən düşünməlidir”.
Maraqlıdır, erməni politoloqun dediklərində həqiqət payı nə qədərdir?
Qərb Ermənistanı Rusiyadan uzaqlaşdırmaq üçün Azərbaycan- Ermənistan arasında münasibətlərin tənzimlənməsinə, sülh müqaviləsinin bağlanmasına dair müsbət töhfələr verə bilərmi? Bizim ekspertlərimiz isə hesab edir ki, bütün bu amillər Azərbaycanla Ermənistan arasında imzalanacaq sülh müqaviləsinin şərtlərindən asılı olacaq.
Siyasi şərhçi Asəf Quliyevin “Sherg.az" açıqlamasına görə, Qərb Ermənistanı Rusiyanın təsirindən çıxarmaq üçün bütün vasitələrə əl atır:
“Mən Qərbin bölgədə gərginlikdə maraqlı olması fikri ilə razı deyiləm. Hətta Fransa belə bölgədə gərginlikdə maraqlı deyil. Bunun da çox sadə izahı var. Bölgədə gərginlik Rusiyanın Qafqazda qalmasının yeganə səbəbi ola bilər.
Antiterror tədbirlərindən sonra Qarabağda qalmaq üçün rıçaqlarını itirən Rusiya indi də Azərbaycan-Ermənistan sərhədində “sülh missiyasını” yerinə yetirməkdə iddialıdır. Amma bu gün Azərbaycanla sərhəddə Avropa mülki missiyası var. Bu da Rusiyanı bərk əsəbiləşdirir”.
A.Quliyevin sözlərinə görə, ABŞ və Avropa İttifaqı Ermənistanı Rusiyanın təsirindən çıxartmaq üçün Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalanmasında maraqlıdır:
“Lakin həm ABŞ-də, həm də Avropada yaxşı bilirlər ki, bu baş versə, bölgənin nəzarəti Türkiyəyə keçəcək. ABŞ buna neytral yanaşsa da, Avropanın əsas söz sahiblərindən olan Fransa buna mane olmaq istəyir. Buna görə də Ermənistanın daha çox dostu olduğunu hər vasitə ilə sübut etməyə çalışır. Amma reallığı da anlayır. Sülh müqaviləsi bağlansa, nə ABŞ, nə də Avropa İttifaqı Türkiyənin bölgədə möhkəmlənməsinə mane ola biləcək. Məntiqlə bunu etməməlidir də, çünki Türkiyə NATO-nun mühüm sütunlarından biridir. Bir məsələ də var ki, daim problemlərin Qərbdən gəldiyini deyən Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan bu günlərdə belə bir bəyanatla çıxış etdi: “Avropa İttifaqına üzvlük məsələsi Türkiyə üçün strateji hədəf olaraq qalmaqdadır”. Bu isə o deməkdir ki, Türkiyə müttəfiqləri ilə körpüləri yandırmayıb, əksinə, yeni körpülər qurur. Bunu Kremldə də bilirlər”.