 |
|
Əfqanıstan Milli Təhlükəsizlik Qüvvələri və ordusu Fərah əyalətində radikal Taliban qruplaşmasının 8 üzvünü məhv edib.
Artıq bir neçə ildir ki, Qərbin tanınmış analitik və ekspertləri Avropa İttifaqının təkamül ssenariləri ilə bağlı fərqli proqnozlar verirlər. Proqnozların spektri genişdir, lakin onların sırasında bədbin əhval-ruhiyyəli tezislər də az yer almır. İndi isə mütəxəssislər bir qədər də irəli gedərək Aİ-nin xaosa yuvarlandığından bəhs edirlər. Bu zaman onlar konkret faktlara və əlamətlərə əsaslanırlar. Belə görünür ki, həmin məsələ Brüssel üçün getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Proseslər bu istiqamətdə inkişaf edərsə, qarşıya hansı təhlükələr çıxa bilər? Aİ doğrudan da xaosa yuvarlana bilərmi? Bu halda dünya sisteminin aqibəti necə ola bilər? Bu kimi suallara cavab axtarmaq üçün Aİ-ni xaosa sürükləyən faktorların geosiyasi təhlili üzərində geniş dayanaq.
Faktların məntiqi: Brüssel üçün mürəkkəb problemlər
ABŞ Xarici Əlaqələr Şurasının prezidenti Riçard Haas "Project Syndicate" nəşrinə yazdığı məqalədə iddia edib ki, Avropa İttifaqı inamla xaosa doğru gedir. Dünya siyasəti üzrə tanınmış və təcrübəli bir mütəxəssisin bu proqnozu ekspertlərin diqqətini cəlb edir. Aİ-nin hansı parametrlər üzrə xaosa düçar olduğu analiz olunur. Əslində, belə bir xarakteristika uzun illərdir ki, Avropa İttifaqı haqqında məqalələrdə yer alır. İndi məsələ daha qabarıq və əhatəli şəkildə, konkret faktlarla təqdim olunur.
Avropanın 28 ölkəsinin birləşdiyi Aİ özlüyündə möhkəm bir təşkilatdır. Bu təşkilata Almaniya və Fransa kimi güclü dövlətlər daxildir. Aİ həm də dünyanın ən inkişaf etmiş geosiyasi məkanındadır. Onun Amerika kimi müttəfiqi var. Almaniya iqtisadiyyatı isə hazırda dünyanın ən güclü iqtisadi sistemləri sırasına daxildir. Bütün bunların fonunda Riçard Haas hansı səbəblərdən bu təşkilatın xaosa doğru gedəcəyini proqnozlaşdırır?
Məsələyə geniş aspektdə və müxtəlif geosiyasi proseslərin qarşılıqlı əlaqəsi müstəvisində baxdıqda, həqiqətən də Aİ-nin gələcəyi ilə bağlı müəyyən sualların meydana çıxdığına əmin oluruq. Hər şeydən öncə, təhlükəsizlik məsələsində təşkilatın qəti bir mövqedə olmadığı aydınlaşır. Məsələ ondan ibarətdir ki, Aİ-nin ən çox inkişaf etmiş üzvləri ilə digərlərinin təhlükəsizliklə bağlı mövqelərində fərqlər var və onlar prinsipial xarakter daşıyır.
Almaniya və Fransa Avropa ordusunu qurmağı daha məqsəduyğun hesab edirlər. Daha az inkişaf etmiş üzvlər isə bu ağırlığı qaldıra bilməyəcəklərini ifadə edirlər. Onlar bir tərəfdən təhlükəsizlik üçün bir sıra təhdidlərin meydana gəldiyini deyir, digər tərəfdən isə məsuliyyəti tam olaraq öz üzərlərinə götürmək istəmirlər. Məsələn, hesab edirlər ki, miqrasiya problemi Aİ üçün ciddi çətinliklər yaradır. Miqrantların Avropaya buraxılmasına qarşı çıxırlar. Lakin, eyni zamanda, bunun üçün antiliberal və ya qatı milliyyətçi mövqe tuturlar. Bu xətt isə Avropanı birləşməyə deyil, lokallaşmağa aparır.
Çünki təşkilatın hər bir üzvü millətçi mövqedə olsa, onda inteqrativ qurumların fəaliyyəti iflic olar. Ortaq fəaliyyət strategiyası hazırlamaq çətinləşir. Deyək ki, Macarıstan və İtaliya miqrasiya məsələsində digərlərindən fərqli tədbirlər həyata keçirir, sərt inzibati proqramlarla insanların ölkəyə buraxılmasına əngəl törədirlər. Belə halda hansı meyarlarla ümumi təhlükəsizlik kursu müəyyənləşdirmək olar? Ekspertlərin cavabı birmənalıdır: bu, mümkün deyil!
O halda Aİ üzvləri miqrasiya problemini ümumi proqramla necə həll edə bilərlər? Bu sualın cavabı aydın deyil. Deməli, doğrudan da təhlükəsizliyin bu aspekti ilə bağlı təşkilat daxilində bir qeyri-müəyyənlik var və bu, prosesləri xaosa sürükləyir.
Fransada bir neçə müddətdir davam edən "sarı jiletlilər" hərəkatı prizmasından da eyni mənzərə yaranır. Fransa polisi ancaq çox sərt güc tətbiq etməklə bu kütləvi hərəkatı söndürə bildi. Lakin ekspertlər əmindirlər ki, bununla problem həllini tapmadı. Çünki etirazlar konkret sosial problemlərə görə yaranmışdı. İndi onun başqa Aİ üzvlərinin ərazilərinə yayılması ehtimal olunur. Yəni "sarı jiletlilər" bütövlükdə Aİ-nin ümumi probleminə çevrilsə, Brüssel həll yolunu necə tapacaq?
Ekspertlər hesab edirlər ki, bu məsələnin həlli Aİ-yə daxil olan ölkələrdə siyasi elitanın transformasiya mərhələsində olması ilə daha da çətinləşir. Belə ki, Almaniyada Angela Merkelin istefa barədə qərarı ilə siyasi mühitin ciddi dəyişikliyə uğraması gözlənilir. Yeni siyasi qüvvələrin tamamilə fərqli miqrasiya və maliyyə siyasəti yeridəcəyi ehtimal edilir.
Siyasi və ideoloji savaş: təşkilat silkələnir
Fransada Emmanuel Makrona qarşı olan hərəkat göstərdi ki, sağçı populist Marin Le Penin mövqeyi getdikcə möhkəmlənir. Bu isə ölkədə avropasentristlərin siyasi mövqeyinin zəifləməsi əlamətidir. Deməli, Fransa növbəti seçkidən sonra Avropa inteqrasiyasının əleyhinə ola bilər. Bununla avtomatik olaraq təşkilatda fikir ayrılığı sürətlənər ki, bu da özlüyündə qarışıqlığa və ayrılığa aparıb çıxara bilər.
İtaliyada vəziyyət xeyli vaxtdır ki, gərgindir. Roma büdcə kəsirləri ilə bağlı Brüssellə yola getmir. İtaliya büdcə kəsirlərini təşkilatın ümumi maliyyə imkanları hesablına həll etmək inadından dönmür. Fransada etiraz aksiyalarının vüsət almasına da Roma sevinib. Çünki hesab edir ki, problem yalnız İtaliya ilə bağlı deyil. İtaliyada sağ populistlərin hakimiyyətdə olması bütün Avropa üçün təhlükə yaratmaqda, onu xaosa sürükləməkdədir.
Eyni fikirləri Avstriya, Yunanıstan, Macarıstan, İspaniya, Portuqaliya haqqında da demək olar. Bütün bunlar Böyük Britaniyanın Aİ-dən çıxması fonunda daha təhlükəli təsir bağışlayır. Ekspertlərin rəyinə görə, Aİ-ni xaosa aparan proseslər sırasında sözügedən "eksit"lər ayrıca rol oynaya bilər. Məsələn, artıq "Breksit" Şotlandiya və İrlandiya problemlərini yaradıb. Prosesin genişlənməsi ilə bu növ problemlərin sayı arta bilər. Macarıstan çox radikal millətçi mövqedədir. Bu ölkə hətta Aİ-ni tərk etmək, Brüssel isə Budapeştin tutduğu radikal mövqeyə görə Macarıstanı cəzalandırmaq fikrinə düşür.
Bu cür qarşılıqlı ittihamlar, təbii ki, mərkəzlə ayrı-ayrı üzvlər arasında uçurum yaradır. Heç kəs zəmanət verə bilmir ki, oxşar tendensiya Şərqi Avropanın digər ölkələrində baş qaldırmayacaq. Bu halda Aİ bir təşkilat olaraq daha geniş aspektdə problemlərlə üz-üzə qalmış olacaq. R.Haas bu vəziyyəti xaosa doğru bir addım sayır.
Avropa İttifaqında xaosu gündəmə gətirən digər faktoru fərqli ideoloji konseptlərin qabarmasında axtarmaq olar. Məsələ ondan ibarətdir ki, hazırda İttifaq ölkələrində radikal millətçilikdən tutmuş liberalizmə qədər bir neçə cərəyan inkişaf edir. Onların sırasında sağ populistlər daha çox seçilirlər. Bu qrup Avropada inteqrasiyanın və qloballaşmanın əleyhinədirlər. Məsələn, Avropa Parlamentində xarici və təhlükəsizlik siyasəti ilə bağlı hazırlanmış hesabata sağçı əhval-ruhiyyəli qüvvələrin reaksiyası maraqlı olub. Onlar qəbul edilən qətnaməyə münasibət bildirərkən açıq vurğulayıblar ki, Aİ-də militarist əhval-ruhiyyə artır və bunun təzahürü kimi vahid Avropa ordusu yaradılması təklifini göstəriblər.
Parlamentdə hələlik azlıq təşkil edən sağlar göstərirlər ki, Aİ bir tərəfdən demokratiyadan və insan haqlarından danışır, digər tərəfdən münaqişələri həll etmək üçün daha çox maliyyə arzulayır və strukturları birləşdirməyə çalışır. Əslində isə Aİ bütün hərbi strukturları ləğv etməli, silahsızlaşma aparmalı və problemləri yalnız dinc üsulla həll etmək yolunu tutmalıdır.
Hələlik bu səs zəifdir, ancaq qarşıdakı seçkidə sağlar qalib gəlsə, onda Brüsselin vəziyyəti necə olacaq? Avropa təhlükəsizlik və miqrasiya məsələlərində vahid mövqedən çıxış edə biləcəkmi? Bu suallara ekspertlərin cavabı mənfidir. Bu səbəbdən Aİ-ni qarşıda həmin aspektdə hansı sürprizlərin gözlədiyini demək çətindir.
Bütün bunlardan belə nəticə çıxara bilərik ki, Riçard Haasın qənaətləri əsassız deyil. Üstəlik, qlobal geosiyasi proseslərdə turbulentliyin artması halında Aİ-də mərkəzdənqaçma tendensiyasının güclənməsi ehtimalı daha da artacaq.
Avropa İttifaqı kimi böyük bir təşkilatda xaosun meydana gəlməsi daha geniş miqyasda problemlərə səbəb olacaq. Mümkündür ki, xaotik proseslər müxtəlif regionlara da yayılsın. Onda Aİ-də başlayan qarışıqlığın bütün dünyaya yayılması ehtimalından da danışa bilərik. Maraqlıdır ki, Brüsselin bunun qarşısının alınması ilə bağlı konkret planına dair informasiya yoxdur. Ekspertləri də narahat edən məhz bu məqamdır.
Bütövlükdə Avropa İttifaqında xaosun dərinləşəcəyinə dair proqnozlar siyasi liderləri daha məsuliyyətli olmağa çağırır. Artıq bu tendensiya ilə bağlı müxtəlif səviyyələrdə fikirlər ifadə edilir. Görünür, Qərbin siyasi liderləri konkret və qətiyyətli addım ataraq demokratiya ilə təhlükəsizlik arasında uyğun nisbəti tapmalıdırlar. Bu balans təmin edilməsə, Avropanı və ümumən dünyanı nələrin gözlədiyini proqnozlaşdırmaq da çox çətinləşəcək.
Cari ilin avqust-noyabr aylarında 411 Gürcüstan vətəndaşı Avropa ölkələrindən deportasiya olunub.
Azərtac xəbər verir ki, Gürcüstan vətəndaşları ən çox Almaniyadan (152 nəfər) çıxarılıblar. Gürcüləri deportasiya edən ölkələr sırasında ikinci yerdə Avstriya (74 nəfər), üçüncü yerdə isə Fransa dayanır (70 nəfər).
Hesabat dövründə Avropa ölkələri 603 nəfər Gürcüstan vətəndaşına viza verməkdən imtina edib. Bu ölkələr sırasında İtaliya (158 nəfər) birinci, Almaniya ikinci (69 nəfər), Kipr Respublikası isə üçüncü yerdədir (69 nəfər).
Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko və rusiyalı həmkarı Vladimir Putin yeni ilə kimi gecikən qərarların qəbulu üçün daha bir görüşün keçirilməsi barədə razılığa gəlib.
Axar.az xəbər verir ki, bu barədə Belarusun dövlət televiziyası məlumat yayıb.
Bu barədə ətraflı məlumat verilməyib.
Qeyd edək ki, bu gün Lukaşenko Moskvaya səfər edib.
Ataları vəfat edən 2 polis əməkdaşı əsəblərini cilovlaya bilməyərək Ankara Qazi Universitetinin Tibb fakültəsi xəstəxanasında həkimləri və xəstələri girov götürüb.
Axar.az xəbər verir ki, polislər binadakı şəxsləri silahla təhdid edərək onlardan heç birinin binanı tərk etməsinə icazə verməyib.
Xəstəxananın səlahiyyətli nümayəndələrinin hüquq-mühafizə orqanlarına xəbər verməsindən sonra sözügedən polislər təkidlə razı salınaraq binadan çıxarılıb.
İnsident zamanı heç kimin xəsarət almadığı deyilib.
İran məhkəmə sisteminin sədr müavini Hacı Sadiqi qadınların stadionda futbol izləyə bilmələri üçün iki şərt irəli sürüb.
Axar.az xəbər verir ki, o, qadınların “qaydaları pozmadığı”, kişi idmançıların isə “naməhrəm hissələrinin örtülü olduğu” təqdirdə qadınlara stadionlarda idman yarışlarını izləməyə icazə verilə biləcəyini deyib:
“Bundan başqa, dövlət və stadion nümayəndələri qadınlar stadionlarda olan zaman kişi azarkeşlər tərəfindən qeyri-etik şüarların səsləndirilməməsinə nəzarət etməlidirlər. İslam dininə görə, naməhrəmin bədənini görmək haram olduğundan, dövlətin bu xüsusda da tədbirlər planı var”.
Qeyd edək ki, iranlı axundlar kişi idmançıların iştirak etdiyi yarışlara qadınların baxmasını qadağan ediblər. Buna görə də İranın nüfuzlu qadınları Beynəlxalq Futbol Federasiyaları Assosiasiyasına (FİFA) müraciət edərək, tədbir görülməsini istəyiblər.
 |
Türkiyə Xarici İşlər naziri Mövlud Çavuşoğlu yaxın zamanlarda Rusiyaya səfər edəcək.
Axar.az xəbər verir ki, bunu Çavuşoğlu jurnalistlərə açıqlamasında deyib.
O, Moskvada ABŞ qoşunlarının Suriyadan çıxmasını müzakirə edəcəyini bildirib.
Məşhur fransız yazıçısı Antuan de Sent-Ekzüperi belə deyib: “Əgər bir insan sənə görə kimisə satıbsa, onunla həyatını bağlamağa gərək yoxdur. Çünki o, gec, ya tez, səni də kiməsə görə satacaq”.
Ötən gün saytımızda ermənilərin türkləri satmasına dair məqalə dərc olunub. Həmin illərdə ermənilər türkləri ruslara görə satıb. Bu yazını isə heç də təsadüfən Ekzüperinin sözləri ilə başlamadıq. Belə ki, bu gün Axar.azermənilərin artıq ruslara qarşı xəyanətləri ilə bağlı tarixi sənədləri təqdim edir:
XIX əsrdə III Aleksandr erməni millətçiliyinə qarşı qətiyyətli addımlar qəbul edib. Həmin illərdə III Aleksandr Daxili İşlər naziri Tolstoya müvafiq göstərişlər verib. Bundan sonra hökumətin əmri ilə demək olar ki, bütün ermənilər yüksək dövlət vəzifələrindən kənarlaşdırılıblar. 1885-ci ildə 160 erməni kilsə məktəbi bağlanılıb. 1889-cu ilin martında erməni tarixi və coğrafiyasının məktəblərin tədris planından çıxarılmasına dair çar fərmanı qüvvəyə minib.
II Nikolayın dövründə isə erməni kilsəsinin əmlakının müsadirə edilməsi və erməni məktəblərinin bağlanmasına qərar verilib. Rus Pravoslov Kilsəsi isə onu lənətləyib.
Qeyri-ixtiyari sual yaranır, bəs niyə ruslar hər zaman onlara xidmət edən erməniləri belə sərt şəkildə cəzalandırıblar?
Tarixi sənədlərə əsasən, bu sərt tədbirlər rus dövlətçiliyinin təməllərini sarsıtmaq istəyən daşnakların məkrli niyyətlərinə adekvat cavab olaraq seçilib.
İş burasındadır ki, Birinci Rusiya İnqilabı ərəfəsində Qafqazdakı bir çox erməni kilsə və kilsə məktəblərində gizli silah yerləri, sursat və qeyri-qanuni mətbəələr aşkar edilib. Çar hökuməti Qafqazda baş verən iğtişaşların xaricdən idarə olunduğunu və başda Daşnaksütyun olmaqla, erməni təşkilatları tərəfindən icra edildiyini üzə çıxarıb.
1903-cü ilin oktyabrında Hnçak Partiyasının üzvü Qafqazda Qriqori Qolitsın adlı çar nümayəndəsini yaralayır. Başından xəncər yarası alan Qolitsın tezliklə dünyasını dəyişir. Gəzən şayiələrə görə, terrorçular knyazın başını kəsmək və Tiflisdəki İrəvan meydanında nümayiş etdirmək istəyiblər.
Məsələ burasındadır ki, hələ 1897-ci ildə knyaz Qolitsın təhlükəli tendensiyanı çarın diqqətinə çatdırıb. Söhbət Tiflis və Bakıda ermənilərin bütün hakimiyyəti ələ keçirməsindən gedir.
Qolitsının məktubundan: “Ermənilər özlərindən həddən artıq razıdırlar. Onların kilsəsi yerli əhalini inqilaba təşviq edir”.
Bundan sonra knyaz erməni kilsələrinin mülklərini sekvestr qoyur və şəhər seçkilərindən ermənilərin tamamilə uzaqlaşdırılması barədə göstəriş verir. Rusiya dövlətçiliyinin təhlükəsizliyinin qeydinə qalan knyaz bunun əvəzini həyatı ilə ödəyir.
Erməni terrorçuların dövlət məmurlarına qarşı davamlı sui-qəsdləri II Nikolayı Daşnaksütyunu sistemli dağıdıcı fəaliyyətinə görə qadağan etməyə məcbur edir.
Erməni “Çetnik” və terrorçularının XIX əsrin ortaları, XX əsrin əvvəllərində törətdiyi zülmlərə qarşı akademik-ilahiyyatçı mitropolit Makariy, kilsə tarixi doktoru Aleksandr Anninski, İmperator Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Nikolay Kapterev, “Moskovskiye vedomosti” qəzetinin redaktoru, professor Anton Budiloviç, məşhur qafqazşünas Kanadayev, Rusiyanın Türkiyədəki Baş konsulu general Vladimir Mayevski kimi şəxslər yazıb.
Təəssüflət olsun ki, bu gün Rusiyada sözügedən müəlliflərə çox az hallarda müraciət olunur və rus tarixinin bu səhifəsi boş olaraq qalıb. Elə ermənilərin apardığı məkrli təbliğatın da əsasını ziyalıları erməni terrorunun qurbanı olmuş xalqa yaltaqlanmaq təşkil edir.
Qeyd: Tarixi faktları Axar.az-a Bakı Slavyan Universitetinin professoru Şəlalə Həsənova təqdim edib.
Liviyanın keçmiş lideri Müəmmar Qəzzafinin oğlu Seyf əl İslam Qəzzafinin məktubunun Rusiya lideri Vladimir Putinə çatıb-çatmaması ilə bağlı məlumatım yoxdur.
Axar.az xəbər verir ki, bu barədə Kreml sözçüsü Dmitri Peskov jurnalistlərə açıqlamasında deyib.
O bildirib ki, bu məsələ ilə bağlı Xarici İşlər Nazirliyinə müraciət edilməlidir.
Qeyd edək ki, Seyf əl İslam Qəzzafinin bundan öncə Putinə xüsusi məktub göndərdiyi haqqında məlumat yayılıb. Məktubda Qəzzafi Moskvadan seçkidə ona dəstək verməsini istəyib.
Bu qərarda hər hansı məntiq yoxdur.
Axar.az xəbər verir ki, bu sözləri NATO-nun keçmiş komandanlarından sayılan Vesli Klark ABŞ Prezidenti Donald Trampın qoşunların Suriyadan çıxarılması qərarını şərh edərkən deyib.
“Bu qərarda strateji məntiq olmadığından müxtəlif suallar ortaya çıxır. Bütün dünyada bu suallar verilir və Yaxın Şərqdəki bəzi dostlarımız, müttəfiqlərimiz bunu deyir: Ərdoğan ABŞ prezidentini şantaj edib? Rüşvət verilməsi, bədəl ödənməsi kimi məsələlər gündəmdir? Bütün tövsiyyələr əks istiqamətdə olduğu zaman bir insan niyə belə qərar versin?”, - deyə Klark bildirib.