 |
|
Erməni təbliğatının qırmızı xətti Türkiyə, İran, Azərbaycan, Qafqaz, İraq, Suriya bölgələrində olan bir xeyli kulinar, musiqi, rəqs incilərini öz adlarına çıxmaqdır. Hətta “türk qəhvəsi” adı ilə yayılmış qəhvəni “erməni qəhvəsi” adlandırırlar.
Kult.az xəbər verir ki, bu sözləri tanınmış filosof Niyazi Mehdi sosial şəbəkə hesabında qeyd edib. O, erməni dili ilə bağlı çox maraqlı bir məqama da toxunub:
“Bir sual məni çox düşündürür: əgər ermənilərin yüksək kültür ixtiraçılığı olubsa, türklərə, ərəblərə, gürcülərə bu ixtiralara uyğun dil təsiri olmalıydı. Yunanların türk dilinə təsiri olub, məsələn, “əfəndi”, “fəlsəfə”, “həyulə” (hile-materiya) bu təsirlərin sonucudur. Ərəbcəyə, gürcü dilinə, eləcə də erməni dilinə təsiri olub. Bəs erməni dilinin arxasında dedikləri yüksək kültür dayağı olubsa, nədən Yaxın və Orta Şərq dillərinə təsiri olmayıb? Bilənlər varmı, bəlkə olub?”
Məsələyə münasibət bildirən ermənişünas alim Qafar Çaxmaqlı deyib ki, ermənilərin iddialarının əksinə olaraq, bu xalq özü türk dilinin təsiri altındadır:
“Türklərin erməni toplumuna, türk dilinin ermənicəyə təsiri danılmaz faktlardır və bu, ermənilərin özləri tərəfindən etiraf olunur. Bu mövzularda mənim Türkiyədə və Azərbaycanda yayımlanmış çalışmalarım da var. Erməni dilinə türk dilindən keçən kəlmələr o qədər çoxdur ki, 100 ildir ermənilər onları dəyişdirməyə çalışırlar, yenə də alınmır. İndinin özündə də hər cümlələrində bizim dildən keçmiş sözlərdən istifadə edirlər. Hələ 1902-ci ildə erməni alim Hraçya Acaryan “Türk dilindən ermənicəyə keçən kəlmələr Konstantipolun, Vanın, Qarabağın və Yeni Naxçıvanın dialektləri ilə müqayisədə” adlı kitab yazıb. Hazırda həmin kitabı tərcümə edirəm. Sözügedən kitabda 4262 söz var ki, erməni Acaryan onların türk dilindən və ya türk dili vasitəsilə başqa dillərdən erməni dilinə keçdiyini iddia edir. O, 1926-cı il Bakı Türkoloji qurultayındakı çıxışında da 4 mindən artıq sözün türkçədən ermənicəyə keçdiyini demişdi. Ermənilər orta əsrlərdə öz dillərini unudaraq türkcə danışıblar. 1927-ci ildən başlayaraq erməni hərfləri ilə yazılmış 2000-dən artıq kitab, məqalə, qəzet, şeir, roman və başqa ədəbi nümunələr var və Ermənistanda bunun biblioqrafiyasını (müəllifi Hasmik Stepanyandır) hazırlayıb çap ediblər. Hansısa yemək növünün, musiqi əsərinin və s. ermənilərə aidliyi əslində erməni xəstəliyidir. Çünki həmin maddiyyatın adları türkcədir”.
Alimin sözlərinə görə, bir ölkənin mədəniyyətinin başqa xalqlara təsir göstərməsinin xüsusi prinsipləri mövcuddur:
“Dünyada qəbul edilmiş belə bir prinsip var ki, bir xalq kültür baxımından qonşuluğundakı millətlərə o zaman təsir edə bilər ki, onun mədəniyyəti qarşısındakından üstün olsun. Deməli, türklərin mədəniyyəti, dili, məişəti onlardan üstün olub ki, erməni yeməklərinin adı türkcədir, şair və aşıqları türkcə yazıb oxuyublar. Özlərinin də təsdiq etdikləri kimi, dillərinə minlərlə söz, ifadə, məsəl və s. türkcədən keçib”.
Bu gün Azərbaycanın dövlət və ictimai xadimi, siyasətçi və publisist, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918-1920) banilərindən və siyasi mühacirətinin liderlərindən olmuş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 64-cü ildönümüdür.
Axar.az xəbər verir ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı kəndində anadan olub.
M.Ə.Rəsulzadə məşhur pedaqoq Sultan Məcid Qənizadənin müdir olduğu ikinci "Rus-müsəlman" məktəbində təhsil alıb. O, buranı bitirdikdən sonra təhsilini Bakı texniki məktəbində, rus dilində davam etdirib. Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının və təkcə türk ellərində deyil, bütün Şərq, İslam aləmində ilk respublika üsul-idarəsi olan Azərbaycan Demokratik Respublikasının təməl daşını qoyan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin inqilabi fəaliyyətinin ilk illəri də məhz bu dövrə təsadüf edir. O, hələ 17 yaşında ikən - 1902-ci ildə "Müsəlman gənclik təşkilatı"nı yaradıb. Bu, XX əsrdə Azərbaycanda rus müstəmləkə üsul-idarəsinə qarşı gizli mübarizə aparan ilk siyasi qurum idi.
1917-ci ilin payızında M.Ə.Rəsulzadə Rusiya parlamentinə Azərbaycan və Türküstandan millət vəkili seçilib. 1918-ci il mayın 26-da Zaqafqaziya seymi daxili fraksiyaların çəkişmələri nəticəsində ləğv olunub. Həmin ayın 27-də seymin müsəlman fraksiyasına daxil olan müxtəlif partiyaların üzvlərindən ibarət olan Azərbaycan Milli Şürası yaranıb. Səs çoxluğu ilə M.Ə.Rəsulzadə Milli Şüranın sədri seçilib.
1918-ci il mayın 28-də bütün ölkələrin radio stansiyaları və qəzetləri Azərbaycan istiqlaliyyətinin elan olunmasını dünyaya yaydılar. Bu o demək idi ki, Azərbaycan xalqı öz varlığını, bir xalq kimi mövcudluğunu bütün bəşəriyyətə çatdırır və milli dövlətinin qurduğunu tam şəkildə bəyan edirdi. Fətəli Xan Xoyskinin başçılığı ilə Azərbaycan Demokratik Respublikası hökuməti təşkil olunub. Beləliklə, Azərbaycan xalqı nəinki türk xalqları arasında, həmçinin bütün Şərqdə ilk dəfə olaraq respublika qurub.
Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ömrü cəmi 23 ay çəkib. 1920-ci ilin 28 aprelində, Azərbaycanın sovet Rusiyası tərəfindən işğalından sonra M.Ə.Rəsulzadə vətəni tərk etmək məcburiyyəti ilə üzləşib. Uzun illər xaricdə Azərbaycanın azadlığı uğrunda mübarizə aparmış M.Ə.Rəsulzadə 1955-ci il martın 6-da Ankarada şəkər xəstəliyindən vəfat edib.
1992-ci ilin 24 dekabrında Azərbaycan Prezidenti Əbülfəz Elçibəy Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olması münasibətilə "Görkəmli ictimai-siyasi xadim M.Ə.Rəsulzadənin totalitar sovet rejimi dövründə repressiyaya məruz qalmış ailə üzvlərinin Azərbaycana qaytarılması və onların sosial-məişət məsələlərinin həlli haqqında" sərəncamı imzalayıb.
1993-cü ilin 29 dekabrında Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev "Azərbaycanın görkəmli ictimai-siyasi xadimi M.Ə.Rəsulzadənin anadan olmasının 110 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" fərman imzalayıb.
Həmçinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2013-cü ilin 22 noyabrında "Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" sərəncam imzalayıb.
Gözlərin qızarması qeyri-estetik olmaqla yanaşı, ağrılı və narahatlıq yaradan haldır. Bu zaman gözlər qaşınır, sulanır və əksinə quruyur.
Bəs, bu əlamətlərdən necə yaxa qurtarmaq olar? Mütəxəsisslər bildirirlər ki, qızarmış gözlər sağlam ola bilməz.
“Qafqazinfo” Medicina.az-a istinadən göz qızartılarını aradan qaldırmaq üçün ən faydalı üsulları təqdim edir:
1. Sutkada 8 saat yatın
Gözlərin istirahət etməsi və parlaması üçün normal yatmaq tələb olunur. Axşam tez yatmaq yalnız beyin üçün deyil, həm də gözlər üçün xeyirlidir.
2. Gözlərə toksik maddələrin təmasından uzaq durun
Boya, rəng, tüstü, kimyəvi maddələrin buxarı kimi maddələr gözlərə zərər verərək, iltihablaşmasına səbəb olur. Buna görə də kimyəvi maddələrlə işləyən zaman gözləri maksimum dərəcədə qorumaq lazımdır.
3. Eynək taxın
Eynək yalnız yay aylarında gözləri günəşdən qorumaq üçün nəzərdə tutulmayıb. Qış aylarında da günəşli havalarda mütləq eynək taxmaq lazımdır. Eynək gözləri yalnız günəşdən deyil, həm də tozdan və küləkdən qoruyur.
4. Keyfiyyətli kosmetikadan istifadə edin
Gözlərin qızarması allergik reaksiyaların siqnalı, allergiyanın səbəbi isə keyfiyyətsiz kosmetika ola bilər. Göz ətrafı üçün olan bir çox kremlər də gözlərin allergiyasına səbəb olur.
5. Kontakt linzalara düzgün qulluq edin
Əgər kontakt linzalardan istifadə edirsinizsə, o zaman ona düzgün qulluq edin. Onların təmizlənməsi zamanı linzaları lazım olan vaxtda çıxarın. Linzalardan ehtiyatsız istifadə gözlərin infeksiyalaşmasına səbəb ola bilər.
6. Kompüterdən düzgün qaydada istifadə edin
Kompüterdə işləyən zaman hər 10 dəqiqədən bir fasilə verin. Fasilə zamanı bir müddət uzağa baxın və ya göz gimnastikası edin. Monitora baxarkən çalışın ki, gözlərinizi tez-tez qırpasınız. Bu, gözləri qurumaqdan qoruyacaq.
7. Göz damcılarından istifadə edin.
Qızarmış və yorğun gözlər üçün ən yaxşı vasitə təbii göz yaşını xatırladan göz damcılarıdır. Ən çox da gözlər iltihablaşan zaman bu vasitələrdən istifadə edin. Bu zaman gözlərinizin rahatladığını hiss edəcəksiniz. Bu vasitələr həm də profilaktik təsir də göstərir.
8. Gözlər üçün kompres
Buz və soyuq kompreslər gözlərin təravətini özünə qaytarır və damarların iltihabını götürür. Bundan əlavə, çobanyastığı çayı, cökə və adi qara çayla kompres yaxşı təsir edir. Bu cür tonuslaşdırıcı prosedurlar gözlərin yorğunluğunu və qıcıqlanmasını aradan qaldıracaq.
Kök şirəsi 8 ay ərzində qadını bağırsaq xərçəngindən sağaldıb.
Xocalıda öldürülənlərin sayının 613 nəfərdən çox olması məsələsi zaman-zaman gündəmə gəlir.
Bu sözləri Kult.az-a açıqlamasında tarixçi Dilavər Əzimli Hərbi Jurnalistlər Birliyinin sədri, AzTV-nin İnformasiya Proqramları studiyasının direktor müavini Tamxil Ziyəddinoğlunun Xocalıda azı 3813 nəfərin qətlə yetirilməsi barədə paylaşdığı məlumatlar barədə danışarkən deyib.
O bildirib ki, bu məsələ hələ dərinliyinə qədər araşdırılmayıb:
“Vaxtilə polis mayoru işləyən tələbə yoldaşım, bir sıra kitabların müəllifi Cəlaləddin Qasımov Xocalıda insanların müəyyən ərazilərdə basdırılmasını və yandırılmasını əks etdirən faktlar yaymışdı. Yazırlar ki, Xocalıda təxminən 10 min adam yaşayıb. Xocalı sakinləri şəhərdən çıxan ərəfədə onların dəqiq statistikası aparılmayıb.
Ola bilsin, Xocalıda yaşayan insanların müəyyən hissəsi təhlükəni hiss edib, faciədən əvvəl ordan çıxıblar, amma ümumilikdə 10 min az rəqəm deyil. Vəziyyət həmin dövrdə ağır idi. Bəlkə də hesablama aparmaq kimsənin yadına düşməyib. 1992-ci ildən sonra da bu məsələ ətraflı araşdırılmayıb.
Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi də məlumat yayır ki, erməni əsirliyində bu qədər adam var. Bu rəqəmlər üzərində ciddi tədqiqat aparmaq lazımdır. Bunlar erməni vəhşiliyini birbaşa sübut edən ən böyük faktlardır. Araşdırmadan sonra isə onların hamısını beynəlxalq məhkəməyə vermək lazımdır”.
D.Əzimlinin sözlərinə görə, ermənilər meyitləri yandırırdılar ki, ölü sayı az görünsün:
“Təklif edirəm ki, faciədən əvvəl və faciə ərəfəsində Xocalı sakinlərinin dəqiq sayının neçə olması ciddi şəkildə araşdırılsın. Şəxsən özüm də bu araşdırmalara qoşulmağa hazıram. Fikrimcə, bu, çətin məsələ deyil. Bu rəqəmləri araşdıraraq beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim etmək, sərkisyanları, köçəryanları, saakyanları ifşa etmək lazımdır”.
Xocalının millət vəkili Elman Məmmədov orada qətlə yetirilənlərin sayının çox olduğunu desə də, T.Ziyəddinoğlunun paylaşdığı rəqəmlərlə razı olmayıb:
“Xocalıda qətlə yetirilən sakinlərin sayı barədə müxtəlif adamlar müxtəlif fikirlər yürüdürlər. Ancaq o vətəndaşın dediyi rəqəmlər şişirdilib. Xocalı şəhərinin özündə 7 min nəfərə qədər əhalimiz var idi. Demək olar ki, Xocalıda hamı bir-birini tanıyırdı. Yəni rəqəmlərin bu qədər təhrif olunması mümkün deyil.
O dövrdə vəziyyət gərgin olduğu üçün dəqiq qeydiyyat aparılmayıb. Ona görə də ölənlərin sayı rəsmi statistikadan 150-200 nəfər çox ola bilər. Lakin ödürülənlərin sayının 3800-dən çox olması həqiqətə uyğun gəlmir.
Ancaq 613-dən çox şəhidimizin olması dəqiqdir. Xocalıda meşələrdə qalan, dəfn olunmadığı üçün qeydiyyata düşməyən insanlarımız olub. Yəqin, Tamxal qardaşımız ermənilərin daha böyük vəhşiliklər törətdiyini göstərmək üçün araşdırılma istəyir və haqlıdır. İstənilən halda rəqəmlərə aydınlıq gətirilməlidir”.
Qeyd edək ki, T.Ziyəddinoğlu bundan əvvəl Xocalıda azı 3813 nəfərin qətlə yetirildiyini, lakin 613 nəfərin meyitinin tapıldığını yazıb. O bildirib ki, ermənilər qətliamın miqyasını gizlətmək üçün meyitləri yandırıblar.
Yer kürəsində güclü geomaqnit qasırğası başlayıb.
Report xəbər verir ki, təbiət hadisəsi martın 2-dək davam edəcək.
Mütəxəssislər bu qasırğanın insan səhhətinə mənfi təsir edəcəyini və xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərin diqqətli olmasını tövsiyə edirlər. Yerə yaxınlaşan Günəş küləyi yuxusuzluq, ağır baş ağrısı, ürək-damar sistemində pozulmalar və tez-tez əhval-ruhiyyənin düşməsinə səbəb ola bilər.
Eyni zamanda, peyk rabitəsi və naviqasiya sistemlərində müəyyən texniki nasazlıqlar qeydə alına bilər.
Nəsimi hürufiliyi qəbul edəndə subay idi. O, Hafiz Şiraziyə bir məktub ünvanlayaraq deyir ki, biz də sənin kimi mücərrədlik küçəsində təcridik. Farsca şeirlərində də mücərrəd, yəni subay olduğunu deyir. Hafiz 1389-cu ildə vəfat etdiyinə, hürufilik 1386-cı ildə üzə çıxdığına görə düşünürəm ki, bu illər ərzində Nəsimi subay olub.
Kult.az xəbər verir ki, bu sözləri AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun əməkdaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səadət Şıxıyeva Teleqraf.com-a geniş müsahibəsində deyib.
S.Şıxıyeva bildirib ki, Nəsimi hürufiliyin ilk illərində də subay idi, çünki hürufiliyi qələndərilər arasında yayanda da özünə mücərrəd deyir, yəni subay olduğunu vurğulayır:
“Araşdırmalarıma görə, Nəsimi qələndəriliyə qədər evlənib, amma bu, uğursuz evlilik olub. Əsərlərində işarələr var, “ol gedən getdi əlimdən” deyib ağı dediyi şeiri var. “Fələk cəfavi-cövr ilə məndən aldı yarımı” deyə yazır. Bu baxımdan Nəsiminin də Nizami, Xəqani kimi ilk məhəbbəti uğursuz olub.
Onun sözlərinə görə, İ.Nəsimi ikinci dəfə ailə qurub və bir oğlu, bir qızı dünyaya gəlib:
“Lakin bir şeirində deyir ki, “çün Nəsiminin Əbülfəzl oldu həqdən künyəsi”. Künyə böyük oğula görə ataya verilən addır. Həm Allahın təqdiri ilə oğul sahibi olduğuna işarə edir, həm də həqdən, yəni Fəzlullaha görə oğlunun adının Fəzl qoyduğunu vurğulayır. Farsa şeirində də Əbülfəzl künyəsinə rast gəldim, başqa türkcə şeirində də özünə Əbülfəzl Nəsimi adını verir.
Daha bir qaynaqda Nəsiminin həm də qız atası olmasıdır. Nədənsə mənə qədər ərəbcə qaynaq kiminsə diqqətini cəlb etməmişdi, ilk dəfə mən üzə çıxardım. Orada yazılır ki, Nəsiminin qızı Zülqədər bəyi Nəsrəddin bəyin zövcəsi idi və onların bir övladı vardı. Həmin Nəsrəddin bəyin adı Nəsiminin edamında da çəkilir. Təəssüf ki, Nəsiminin qızının adı həmin qaynaqda qeyd olunmur.
Misir sultanı sona qədər qisasını alır. Nəinki Nəsimini Nəsrəddin bəydən tələb edib həbsə atır, eyni zamanda qızının da ayrılmasına səbəb olur. Misir sultanı həmin izdivacı pozdurur.
Onu da qeyd edim ki, Nəsiminin həyat yoldaşının kim olması ilə bağlı məlumat yoxdur”.
Alim Nəsiminin türk olması ilə bağlı faktlardan da danışıb:
“O, özünün türkman olduğunu deyir: “Ərəbin nitqi tutuldu, sənə kim deyir ki, türkmansan”. Amma bu türkman hazırda türkmən alimlərinin iddia etdiyi kimi indiki Türkmənistan ərazisindəki əhalinin milliyyətini ifadə etmir. Orta əsrlərdə Faruk Sümerin araşdırmalarına görə, XVI əsrə qədər “türkman” “türk” kimi geniş bir etnonim idi. Yəni türk xalqlarının böyük əksəriyyəti türkman adlanırdı. O türkmanların yayılma arealına Azərbaycan da daxildir. Bu gün Azərbaycanda tərəkəmələr də var. Biz türkman hesab olunmuşuq.
Amma çox təəssüf ki, zaman keçdikcə “türkman” sözünün əhatə dairəsi daralmağa başlayır, onun yerini “türk” etnonimi alır. Bu mənada biz bu gün Nəsiminin türkman olduğunu deyəndə bunun ətrafında çox böyük mübahisələr başlayır. İraq türkmanları deyir bizdəndir, Türkmənistan türkmənləri deyir, xeyr, bizimdir... Türkiyədə də yenə onun türkmanlığı ətrafında mübahisələr var. Bununla belə, türkmanların tarixi inkişafına, keçdiyi yola baxanda görürük ki, Nəsimi Azərbaycan türküdür. Dil baxımından da, mənsub olduğu coğrafiya baxımından da”.
Nəsiminin seyidliyi haqda da danışan S.Şıxıyeva bunları deyib:
“Özü də inanıb seyid olduğuna. Dönə-dönə də Haşimi, Qüreyşi, İbrahimi nəslinə bağlılığını vurğulayır”.
Nəsiminin diri-diri dərisinin soyulması ağ yalandır. Əslində, Mixail Hers bunu deyib. Nədənsə media bir az məsələni fərqli yöndə yazır, “Nəsiminin dərisi heç soyulmayıb” deyə şişirtməyə yol verirlər.
Kult.az xəbər verir ki, bu sözləri AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun əməkdaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səadət Şıxıyeva Teleqraf.com-a geniş müsahibəsində deyib.
Onun sözlərinə görə, Nəsiminin diri-diri dərisinin soyulması və onun həmin zaman şeir söyləməsi xalqın şairə məhəbbətindən yaranmış əfsanədir:
“İnsanın fizioloji imkanı belə məqamda şeir deməyə imkan vermir. Orta əsr qaynaqlarında yazılır ki, diri-diri dabandan dərini soymaq ənənəsi olub, soyan kimi insan huşunu itirir.
Hələbin 12 qapısı var, hətta rəvayət olunur ki, Nəsiminin dərisi soyulanda dərisini çiyninə atıb Hələbin 12 qapısından çıxır... (Rəvayətə görə, Hələbin 8 qapısı var və Nəsimi də 8 qapıdan çıxıb - red.) Nəsimi ilə bağlı bu cür rəvayətlər çoxdur”.
S.Şıxıyeva “ənəlhəqq” ifadəsini belə izah edib:
“Ənəlhəqq” sözünü daha öncə Həllac Mənsur işlətmişdi. Amma ifadənin kökü Qurandan gəlir. Quranda Musa peyğəmbərlə bağlı rəvayətdə deyilir ki, o, qaranlıqda od görür və oradan səs gəlir. Soruşur, sən kimsən? Cavab alır, “innə ni ən Allah” – mən həqiqətən Allaham. Orada səslənən “innə ni ən Allah” ifadəsi sonradan Həllac Mənsurun dilində “ənəlhəqq”ə belə çevrilir: “ənə” – mən, həqq -Allah... Bu, “Allah mənəm” deyil.
Sovet dövründə “ənəlhəqq” çox zaman yanlış interpretasiya olunurdu, Nəsimi Allahın varlığını yox, tam əksinə, öz varlığını inkar eləyirdi. Bunun daha dəqiq açıqlamasını Mövlanə Cəlaləddin Rumi “Fihi mə fih” əsərində qeyd edir: “O kəslər ki, ənəlhəqq - mən həqqəm deyir, onlar həqiqəti söyləyir. O kəslər ki, mən Allahın bəndəsiyəm söyləyir, onlar küfr edir. Çünki onlar həm özünün, həm də Allahın varlığını iqrar edirlər”.
“Mən Allaham” deyənlər öz varlığından keçmiş kimsələrdir, öz varlığını heçə çevirib, yerə sovurublar və var olan Allahdır. “Ənəlhəqq”ə belə yanaşma Nəsiminin şeirində də var:
Doldu vücudum evi sənlik,
Məhv oldu, ey dost, məndə mənlik”.
1992-ci il fevralın 26-da Xocalıda baş vermiş soyqırım aktı təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada dəhşətlə qarşılandı. Dünyanın məşhur qəzet və dərgiləri Xocalıda yaşanmış insanlıq dramını heyrət doğuran cümlələrlə təqdim etdilər.
Axar.az Xocalı soyqırımından bir neçə gün sonra dünya mediasının faciə ilə bağlı yazdığı məlumatları təqdim edir:
“Le Mond” qəzeti (Paris), 14 mart 1992-ci il: “Ağdamda olan əcnəbi jurnalistlər qətlə yetirilən qadınlar və uşaqlar arasında başının dərisi soyulmuş, dırnaqları çıxarılmış üç nəfəri görüblər. Bu, Azərbaycanın təbliğatı deyil, reallıqdır”.
“İzvestiya”, 13 mart 1992-ci il: “Mayor Leonid Kravets: Mən özüm təpədə təqribən 100 meyit gördüm. Bir oğlanın başı yox idi. Hər yerdə xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilmiş qadınların, uşaqların, qocaların meyitləri görünürdü”.
“Moskovskie Novosti” qəzetinin müxbiri Yuri Pompeyev gördükləri ilə bağlı sadəcə bir cümlə yazmışdı: “Xocalıda heç kim yox idi, sadəcə cəsədlər qalmışdı”.
“Krua l `Eveneman” jurnalı (Paris), 25 mart 1992-ci il: “Ermənilər Xocalıya hücum ediblər. Bütün dünya eybəcər vəziyyətə salınmış meyitlərin şahidi oldu”.
“Sandi Tayms” (London), 1 mart 1992-ci il: “Erməni əsgərləri yüzlərlə ailəni məhv etdilər”.
“Faynəşnl Tayms” qəzeti (London), 9 mart 1992-ci il: “Ermənilər Ağdam tərəfə gedən qaçqınlar karvanını atəşə tutdular”.
“Tayms” qəzeti (London), 4 mart 1992-ci il: “Xocalıda meyitlərin çoxu eybəcər vəziyyətə salınıb, kiçik bir qızın yalnız başı qalıb”.
“İzvestiya” (Moskva), 4 mart 1992-ci il: “Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qoca qadının sifətinin yarısı kəsilib götürülüb, kişilərin başının dərisi soyulub”.
Amerikalı jurnalist Tomas Qolts Xocalıda gördüklərini bu cür təsvir edir:
“Fotoqraf dostum donmuşdu, şəkil çəkmək üçün özünü ölü bədənlərin üzərinə doğru atmalı oldu. Cəsədlər, qoparılmış üzvlər... Dəhşət idi. Cəsədlərin üzləri parçalanmış, bəzilərinin başının dərisi soyulmuşdu”.
“Nyusvik” qəzetinin yazarı Paskal Privat:
“Bir məscidin arxasında müvəqqəti olaraq qurulmuş morqa Xocalıdan gətirilmiş baş dərisi soyulmuş yüzlərlə cəsəd və onların başında yas tutan qaçqınlar var idi. Bəzi cəsədlərin üzü parçalanmışdı”.
Rusiyalı jurnalist Yuri Romanov:
“Altı yaşında, gözləri bağlanmış bir qız uşağı gördüm. Kameramı bağlamadan ona doğru əylildim və “nə olub” deyə soruşdum.
- Gözlərim yanır, gözlərim yanır.
Yanında dayanan həkim bildirdi ki, gözləri kor olub:
- Gözlərində siqaret söndürüblər. Bizə gətiriləndə hələ də gözlərində siqaret kötükləri var idi”.
Erməni jurnalist Daud Xeyriyan:
“Qətliamda öldürülən insanların yandırılmasında məsul olan erməni qrupla bir yerdə idim. Sonuncu KamAZ-da 10 yaşlı bir qız uşağı gördüm. Başından və əlindən yaralıydı. Soyuğa, aclığa və yaralarına rəğmən hələ də yaşayırdı. Həmin an Tiranyan adlı bir əsgər onu tutub digər cəsədlərin üzərinə atdı. Sonra bütün cəsədləri yandırdılar. Həmin an yanan cəsədlər arasında bir qışqırtı səsi eşitdim…”
Diş məcunu seçərkən bir sıra amillərə diqqət edilməlidir.